Eurofighter Typhoon

Eurofighter Typhoon, Avrupa merkezli çok uluslu çift motorlu, süpersonik, kanart delta kanatlı, çok amaçlı bir avcı uçağıdır. Başlangıçta bir hava üstünlüğü avcı uçağı olarak tasarlanan uçak, Airbus, BAE Systems ve Leonardo şirketlerinin ortaklığıyla üretilmektedir. Birleşik Krallık, Almanya, İtalya ve İspanya'yı temsil eden NATO Eurofighter ve Tornado Yönetim Ajansı projeyi yönetmektedir ve bu ülkeler uçağın ana müşterileridir.

Eurofighter Typhoon
Avusturya Hava Kuvvetleri'ne ait bir Eurofighter Typhoon
Türü	Çok Maksatlı, hava üstünlüğü
Ulusal köken	Çok uluslu
Üretici	Eurofighter GmbH
İlk uçuş	27 Mart 1994
Hizmete giriş	4 Ağustos 2003
Durumu	Etkin hizmette
Ana kullanıcı	Kraliyet Hava Kuvvetleri
Diğer kullanıcılar	Alman Hava Kuvvetleri İtalya Hava Kuvvetleri İspanya Hava Kuvvetleri
Üretim aralığı	1994 - günümüz
Üretim sayısı	571 (Ekim 2020 itibarıyla)

Uçağın geliştirilmesi, 1983 yılında Birleşik Krallık, Almanya, Fransa, İtalya ve İspanya'nın ortaklığıyla başlatılan Geleceğin Avrupa Savaş Uçağı programıyla resmen başladı. Daha önce Almanya, İtalya ve Birleşik Krallık, birlikte Panavia Tornado savaş uçağını geliştirdi ve kullanıma sundu. Bu ülkeler yeni bir projede, diğer Avrupa Birliği ülkelerinin katılımıyla iş birliği yapmak istiyordu. Ancak, tasarım yetkisi ve operasyonel gereksinimler konusundaki anlaşmazlıklar, Fransa’nın konsorsiyumdan ayrılarak Dassault Rafale’i bağımsız olarak geliştirmesine yol açtı. Bir teknoloji gösteri uçağı olan British Aerospace EAP ilk olarak 6 Ağustos 1986'da uçtu; bir Eurofighter prototipi ilk uçuşunu 27 Mart 1994'te yaptı. Eylül 1998'de uçağın adı "Typhoon" olarak kabul edildi ve aynı yıl içinde ilk üretim sözleşmeleri imzalandı.

Soğuk Savaş'ın aniden sona ermesi, Avrupa'da savaş uçağı talebini azaltarak uçağın maliyeti, iş paylaşımı ve geliştirme süreci üzerine tartışmalara yol açtı ve Typhoon'un geliştirilmesini uzattı. Typhoon, 2003 yılında operasyonel hizmete girdi ve şu anda Avusturya, İtalya, Almanya, Birleşik Krallık, İspanya, Suudi Arabistan ve Umman hava kuvvetlerinde hizmet vermektedir. Kuveyt ve Katar da bu uçağı sipariş etti ve Kasım 2023 itibarıyla toplam sipariş sayısı 680'e ulaştı.

Eurofighter Typhoon, savaşta etkili bir it dalaşı uçağı olarak tasarlanan son derece çevik bir uçaktır. Daha sonra üretilen uçaklar, havadan karaya saldırı görevlerini üstlenmek ve Storm Shadow, Brimstone ve Marte ER füzeleri de dâhil olmak üzere giderek artan sayıda farklı silah ve ekipmanla uyumlu hale getirildi. Typhoon, ilk kez 2011 Libya askerî müdahalesi sırasında Kraliyet Hava Kuvvetleri ve İtalyan Hava Kuvvetleri ile birlikte havadan keşif ve karadan saldırı yapmak üzere kullanıldı. Ayrıca, bu uçak çoğu müşteri ülke için hava savunma görevlerinin birincil sorumluluğunu üstlendi.

Gelişimi

Test aşaması

Kraliyet Hava Kuvvetleri'ne ait Typhoon F2 ZJ910'un yakın çekim görüntüsü, pilotun hemen altındaki saptırılmış kanart kontrol yüzeyini gösteriyor

Eurofighter prototipinin ilk uçuşu 27 Mart 1994 tarihinde Bavyera'da DASA baş test pilotu Peter Weger tarafından gerçekleştirildi. Aralık 2004'te Eurofighter Typhoon IPA4, İsveç'teki Vidsel Hava Üssü'nde üç aylık Soğuk Çevre Denemelerine (CET) başladı; bu denemelerin amacı uçağın ve sistemlerinin -25 ila 31 °C arasındaki sıcaklıklarda operasyonel davranışlarını doğrulamaktı. 16 Ocak 2008'de ilk tam donanımlı Tranche 2 uçağı olan Aletli Üretim Uçağı 7'nin (IPA7) ilk uçuşu EADS'nin Manching havaalanından gerçekleştirildi.

Tedarik, üretim ve maliyetler

İlk üretim sözleşmesi, 30 Ocak 1998 tarihinde Eurofighter GmbH, Eurojet ve NETMA arasında imzalandı. Tedarik toplamları şu şekildeydi: Birleşik Krallık 232, Almanya 180, İtalya 121 ve İspanya 87. Üretim yine tedariklere göre paylaştırıldı: BAe (%37,42), DASA (%29,03), Aeritalia (%19,52) ve CASA (%14,03).

2 Eylül 1998'de Birleşik Krallık'ın Farnborough kentinde bir isim verme töreni düzenlendi. Bu törende Typhoon ismi başlangıçta sadece ihracat uçakları için olmak üzere resmen kabul edildi. Bu isim, Panavia Tornado tarafından başlatılan fırtına temasını devam ettirmektedir. Bu isme Almanya'nın karşı çıktığı bildirildi; Hawker Typhoon, İkinci Dünya Savaşı sırasında Kraliyet Hava Kuvvetleri (RAF) tarafından Alman hedeflerine saldırmak için kullanılan bir avcı bombardıman uçağıydı. “Spitfire II” (İkinci Dünya Savaşı'nın ünlü İngiliz avcı uçağı Supermarine Spitfire'dan sonra) ismi de gündeme geldi ve geliştirme programının başlarında aynı nedenle reddedildi. Eylül 1998'de 148 adet Tranche 1 uçağının üretimi ve Tranche 2 uçakları için uzun teslim süreli kalemlerin tedariki için sözleşmeler imzalandı. Mart 2008'de son Tranche 1 uçağı Alman Hava Kuvvetleri'ne teslim edildi. 21 Ekim 2008'de RAF'ın 91 adet Tranche 2 uçağından ilk ikisi RAF Coningsby'ye teslim edildi.

1985 yılında 250 adet Birleşik Krallık uçağının tahmini maliyeti 7 milyar sterlindi. 1985 yılında 250 adet Birleşik Krallık uçağının tahmini maliyeti 7 milyar sterlindi. 1997'de tahmini maliyet 17 milyar sterlin, 2003'te ise 20 milyar sterlindi ve hizmete giriş tarihi 54 ay gecikmişti. 2003 yılından sonra Savunma Bakanlığı, ticari hassasiyet gerekçesiyle güncellenmiş maliyet tahminlerini açıklamayı reddetti. Ancak 2011 yılında Ulusal Denetim Ofisi, Birleşik Krallık'ın “değerlendirme, geliştirme, üretim ve yükseltme maliyetlerinin sonunda 22,9 milyar sterline ulaşacağını” ve toplam program maliyetlerinin 37 milyar sterline ulaşacağını tahmin etti.

Güncellemeler

2000 yılında Birleşik Krallık, Typhoon'ları için uzun menzilli havadan havaya füze silahı olarak MBDA'nın Meteor'unu seçti ve Aralık 2011'de hizmete girmesini kararlaştırdı. Aralık 2002'de Fransa, Almanya, İspanya ve İsveç, Typhoon, Dassault Rafale ve Saab Gripen'deki Meteor için 1.9 milyar dolarlık bir sözleşmede İngilizlere katıldı. Uzun süren sözleşme görüşmeleri ISD'yi Ağustos 2012'ye erteledi ve Eurofighter'ın deneme uçaklarını Meteor ortaklarına sunmaması nedeniyle daha da gecikti. 2014 yılında, “Typhoon'un hem havadan havaya hem de havadan karaya kabiliyetini tam olarak gerçekleştirmesine” olanak tanıyan “‘P1Eb’ olarak bilinen Faz 1 İyileştirme paketinin ikinci unsuru” duyuruldu.

Tasarımı

Uçak gövdesi

Typhoon uçuş gösterisi

Typhoon, hem süpersonik hızlarda hem de düşük hızlarda oldukça manevra kabiliyetine sahip bir uçaktır. Bu, kasıtlı olarak tasarlanmış kararsız bir yapıya sahip olmasından kaynaklanır. Uçakta, dört yedekli dijital fly-by-wire kontrol sistemi bulunur ve bu sistem yapay bir stabilite sağlar, çünkü uçak yalnızca manuel kontrol ile doğal dengesizliği telafi edemez. Fly-by-wire sistemi, pilotun izin verilen manevra sınırlarını aşmasını engelleyen "kullanımı kolay" bir sistem olarak tanımlanır. Dönüş kontrolü öncelikle kanatçıkların kullanılmasıyla sağlanır. Kanatlar iç elevonlara (flaplar) giden hava akışını bozduğundan, eğim kontrolü kanatlar ve kanatçıkların çalışmasıyla sağlanır. Yanal kontrol ise büyük ve tek bir dümenle sağlanır. Motorlar, bir ayırıcı plakanın altındaki çift girişli bir çene hava alımı rampasıyla beslenir.

Typhoon, %70'i karbon fiber kompozit malzemelerden ve %12'si cam elyafı takviyeli kompozitlerden oluşan, hafif yapıya sahip bir uçaktır. Tahmini ömrü 6.000 uçuş saatidir.

Kokpit

Typhoon kokpitinde MHDD'ler ve orta kollu ayaklı panel

Typhoon, geleneksel göstergeler içermeyen bir cam kokpit tasarımına sahiptir. Kokpitte, üç adet tam renkli çok işlevli baş aşağı ekran (MHDD) bulunur; bu ekranların formatları yumuşak tuşlar, XY imleci ve sesli komut (Doğrudan Ses Girişi veya DVI) ile kontrol edilir. Ayrıca geniş açılı bir baş üstü ekran (HUD) ve ileriye dönük kızılötesi (FLIR), ses ve eller serbest gaz kolu ve kontrol çubuğu (Voice+HOTAS), Kask Monteli Sembol Sistemi (HMSS), bir MIDS, sol parlama kalkanında bulunan manuel veri girişi sistemi (MDEF) ve özel bir uyarı paneline (DWP) sahip tam entegre bir uçak uyarı sistemi bulunur. LED'lerle aydınlatılan yedek uçuş göstergeleri, sağdaki menteşeli parlama kalkanının altında yer alır. Kokpite giriş genellikle teleskopik entegre bir merdiven veya harici bir merdivenle sağlanır. Entegre merdiven, kokpitin altındaki gövdenin sol tarafında saklanır.

Eurofighter Typhoon'un kokpiti.

Kokpitin tasarımında kullanıcı ihtiyaçlarına yüksek öncelik verildi; hem düzen hem de işlevsellik, askerî pilotlardan ve uzman bir test tesisinden alınan geri bildirimler ve değerlendirmelerle geliştirildi. Uçak, pilotun iş yükünü azaltmak için El Gazı ve Çubuk (HOTAS) prensibine göre tasarlanan bir orta çubuk (veya kontrol çubuğu) ve sol el gaz kolları vasıtasıyla kontrol edilmektedir. Acil durum kaçışı bir Martin-Baker Mk.16 A fırlatma koltuğu ile sağlanır ve kanopi iki roket motoru tarafından fırlatılır. HMSS yıllarca gecikti ancak 2011 sonlarında faaliyete geçti. Standart g-kuvveti koruması, dokuz g'ye kadar sürekli koruma sağlayan özel olarak geliştirilmiş bir g giysisi olan tam kapaklı anti-g pantolonu (FCAGTs) tarafından sağlanmaktadır. Alman ve Avusturya Hava Kuvvetleri pilotları, bunun yerine Libelle Multi G Plus adı verilen ve kollara da koruma sağlayarak teorik olarak daha eksiksiz bir g toleransı sağlayan hidrostatik bir g giysisi giymektedir.

Tarihi

1970'lerin ortasında Fransa, Almanya ve İngiltere, European Combat Aircraft (ECA) programını oluşturdular. 1979 yılında konsorsiyum üyelerinin ihtiyaçları doğrultusunda European Combat Fighter (ECF) programı oluşturuldu. Ancak ulusal prototiplerin geliştirilmesi ve şartnamelerde yaşanan zorluklardan dolayı European Combat Fighter projesi 1981 yılında iptal edildi.

Daha sonra Almanya, İtalya ve İngiltere Çok Yönlü Savaş Uçağı (Agile Combat Aircraft-ACA) programını başlattılar. Ancak Almanya ve İtalya'nın programa bütçe ayırmakta yaşadığı sıkıntılar sebebiyle işbirliğinden çekilmeleriyle, İngiltere programa kendi başına devam etme kararı aldı. 1983'te ise İngiltere, Fransa, Almanya, İtalya ve İspanya "Geleceğin Avrupalı Savaş Uçağı" (Future European Fighter Aircraft-F/EFA) projesini başlattılar. Projenin misyonu hem kısa mesafede kalkış, hem de görüş ötesi (Beyond Visual Range) özelliğine sahip bir savaş uçağı oluşturmaktı.

Typhoon maketi

1984 yılında Fransa özel operasyon özellikleri ve dizayn konusundaki gereksinimini tekrar dile getirdi ve EFA projesinden yönetme talebinde bulundu. İngiltere, Almanya ve İtalya ise bu talep üzerine yeni bir EFA programı oluşturdular. Sonraki yıllarda ise Fransa kendi ACX projesini (şimdiki Dassault RAFALE savaş uçağı) gerçekleştirmek üzere resmen EFA projesinden çekildi.

1985 yılına gelindiğinde ise İngiliz Havacılık Sanayi (British Aerospace-BAe) EAP'ı İngiliz Havacılık Sanayi'nin Warton kasabasında bulunan üssünde aşağı yukarı bitirmişti. Ağustos 1986'da EAP ilk uçuşunu gerçekleştirdi ve Eurofighter'a bir yöneliş başladı. Eurofighter'ın dizayn çalışmaları EAP in verileri kullanılarak bundan sonraki 5 yıl boyunca devam etti. Projeye dahil ülkelerin başta öngördükleri ihtiyaç ve yapılacak üretim şöyleydi; İngiltere 250, Almanya 250, İtalya 165 ve İspanya 100. Bu sayı aynı zamanda ülkelerin projedeki paylarına göre belirlenmiştir. Ülkelerin projedeki payları ise şöyleydi; İngiltere (British Aerospace) %33, Almanya (Daimler-Benz) %33, İtalya (Aeritelia) %21 ve İspanya (Construcciones Aeronáuticas SA) %13.

1986'da ayrıca Eurofighter'ın Münich tabanlı versiyonu olan Eurofighter Jagdflugzeug GmbH`da görücüye çıkmıştır. `Bu versiyon EuroJet Turbo GmbH tarafından yönetilip, Rolls-Royce, MTU, FiatAvio (şimdiki Avio) ve ITP ortaklığıyla üretilmiştir.

Eurofighter'ın ilk uçuşu 27 Mart 1994 Messerschmitt-Bölkow-Blohm'un test pilotu Peter Weger tarafından Bavyera (Almanya) dolaylarında gerçekleştirildi (test uçuşunda kullanılan prototip şu anki Eurofighter EF 2000'dir). 1990'lar uçağın geliştirilmesi ve projenin yürütülmesi konusunda oldukça verimli geçmiştir.

Son olarak uçağın üretimiyle ilgili yapılan anlaşma sonucunda; İngiltere 232, Almanya 180, İtalya 121 ve İspanya 87 Eurofighter sipariş etmiştir. Bunlardan 112 adedi Tranche-3A modelidir ve İngiltere 40, Almanya 31, İspanya 20 ve İtalya 21 adet Tranche 3A modelinden sipariş etmiştir. Siparişlerin toplam bedeli 9 milyar avrodur.

Payların ise son şekli şöyledir; British Aerospace %37, DASA %29, Aeritalia %19.5, and CASA %14.

Genel Özellikler

• Uzunluk: 15.96 m (52.4 ft)
• Mürettebat: 1 (2)
• Kanat Açıklığı: 10.95 m (35.9 ft)
• Kanat Açıklığı: 5.28 m (17.3 ft)
• Kanat Alanı: 51.2 m²
• Boş Ağırlık: 11,000 kg (24.000 lb)
• Yüklü Ağırlığı: 16.000 kg
• Max. Kalkış Ağırlığı: 23.500 kg (51.800 lb)
• Motor: 2 x Eurojet EJ200 ard yakma turbofan
• Motor Gücü: 60 kN (13.500 lbf) her biri
• Yakıt Kapasitesi: 5.000 kg (11.020 lb)
• Maksimum hız :
  • Yüksek İrtifada: (2495 km / s veya 1550 mil)
  • Deniz Seviyesinde: Mach 1.25 (1530 km / s veya 950 mph)
• Menzil: 2900 km (1,800 mil)
• Servis Yarıçapı: 19812 m (65,000 ft ^[343] [344] )
• Tırmanış: 315 m / s ^[345] (62.000 ft / dak ^[346] )
• İtiş/Ağırlık Oranı: 1.15

Silahlar

• Toplar: 27mm'lik Mauser BK-27 topuna sahiptir
• Füzeler: AGM-84 Harpoon, AGM-88 HARM, AGM Armiger, AIM-9 Sidewinder, AIM-132 ASRAAM, AIM-120 AMRAAM, IRIS-T, MBDA Meteor, ALARMs, Storm Shadow (AKA "Scalp EG"), Brimstone, Taurus, Penguin
• Bombalar: Paveway 2, Paveway 3, Geliştirilmiş Paveway, JDAM

Dış bağlantılar

• Official Eurofighter website13 Eylül 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)
• http://www.doppeladler.com/oebh/luftfahrzeuge/eurofighter.htm 5 Şubat 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Eurofighter in the Luftwaffe (Almanca) 28 Şubat 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• and in the Royal Air Force (İngilizce)
• Unofficial UK Eurofighter site (İngilizce)
• Kingdom Buys 72 Typhoon Jets – Arab News 18 September 2007 (İngilizce)