Feth Ali Şah

Feth Ali Şah (Farsça: فتح‌على شاه قاجار; d. 25 Eylül 1772 - ö. 23 Ekim 1834), Kaçar Hanedanı'ndan olup 1797-1834 yılları arasında İran'da hüküm süren ikinci şah. Yönetimi sırasında Kuzey Kafkasya'yı Gülistan ve Türkmençay Antlaşması'yla geri alınamayacak şekilde Rusya'ya bırakmıştır. Feth Ali Şah Tarihçi Joseph M. Upton'a göre, "uzun sakalıyla, ince beliyle, evlatlarıyla İranlılar arasında meşhurdur." Feth Ali Şah'ın saltanatının sonlarında, ekonomik sıkıntılar, askeri ve teknolojik yükümlülük İran'ı parçalanmanın eşiğine getirdi, ölümünden sonra yaşanan taht mücadelesiyle çözülme hızlandı.

Feth Ali Şah فتح على شاه
Kaçar Şahı
Hüküm süresi	17 Haziran 1797 - 23 Ekim 1834
Önce gelen	Ağa Muhammed Şah
Sonra gelen	Muhammed Şah
Doğum	25 Eylül 1772 Damgan, İran
Ölüm	23 Ekim 1834 (62 yaşında) İsfahan, İran
Hanedan	Kaçar Hanedanı
Babası	Hüseyin Kulu Han Kaçar
Dini	Şia İslam
İmza

İlk yılları

Ağa Muhammed Han'ın kardeşi Hüseyin Kuli Han'ın oğlu olarak 25 Eylül 1772'de Damgan'da doğdu, tanınmış bir kişi olan büyük dedesi Feth Ali’nin İsmi verildi. Ayrıca, 1797'de taç giyme merasimine kadar kullanacağı ikinci isim olan Baba Han adını aldı. Fars’ta valilik yaptığı sırada amcasının 1797 yılında ölüm haberini alınca Tahran'da Feth Ali Şah unvanıyla tahta çıktı. 15 yıl Zend ve Kaçar Hanedanına hizmet eden Başbakanı Hacı İbrahim Karantar’dan Şüphelenerek İdam Ettirdi. 1803'te Feth Ali Şah kuzeni İbrahim Han'ı harap olmuş Kirman Eyaletinin valisi olarak atadı. Saltanatı zamanında Saray kültürü çevresinde sanat alanında en parlak devrini yaşamasının yanı sıra özellikle hükümdarlığı sırasında, büyük ölçüde kişisel himayesine bağlı olarak Yağlı boyalarla yapılan büyük ölçekli portreler ile diğer İslam devletlerinin resim alanında yakalayamayacağı başarıya ulaştırdı. Feth Ali, taç giyme merasiminde dahil olan "Takht-e Khurdīd" ile "Takht-e Nâderi" yaptırdı, kendinden sonraki şahlar tarafından da kullanılacak olan; ve "Tāj-e Kiyāni" ya da amcası Ağa Muhammed Han'ın kullandığı aynı isme sahip olan tacının farklı bir versiyonu olan Kiani Tacını Yaptırdı. Kıyafetlerinin çoğunu, çok sayıda inci ve taşlarla bezendirdi.

Rus-İran savaşları

Feth Ali Şah'ın hükümdarlığı öncesinde, Amasya Antlaşması'yla İran'a kalan bir bölge olan, Gürcistan II. Erekli önderliğinde Georgievsk Antlaşmasıyla İran'ın rakibi olan Rusya ile ittifak kurarak bu devletin himayesine giren Gürcistan'ı başarıyla sonuçlanacak bir sefer düzenleyen Ağa Muhammed Şah Gürcistan'ı tekrar İran hakimiyetine Soktu. Ancak Ağa Muhammed Şahın Şuşa’da suikaste uğramasıyla Rus Ordusu Gürcistan'dan ayrılmadı, önceden İran tarafından yönetilen Gürcistan'ı Rusya 1801'de fiilen, daha sonra gürcü elçilerle yapılan anlaşmayla resmen ilhak etti. Ayrıca Gürcistanı ilhak etmeyle yetinmeyen Rusya, Safevi döneminden bu yana İran'ın kontrolünde olan Dağıstan'ı da ilhak etti. İran ise kendi topraklarına doğrudan saldırı olarak gördü, Kafkaslarda tam hakimiyet kurmak isteyen Feth Ali Şah, Rusya'ya Savaş ilan etti daha sonra Rus General Pavel Tsitsianov Genceyi alarak birçok yerli halkı katletti ve iran içlerine sürdü. Şii din adamlarının baskısıyla, 1804 yılında, Feth Ali Şah, Gürcistan'ı yeniden ele geçirme emrini verdi. Savaş, İran'ın lehine başladı, Ancak Rusya'nın modern silahları, teknolojik anlamda ağır silahlardan yoksun Kaçar kuvvetlerini dezavantajlı duruma düşürdü. Rusya, İran'a karşı seferberlik ilan etmesi; İran'ın Britanya'yla yakınlaşarak bu ülkeyle askeri ve ticari antlaşma imzaladı (Fransa'da Napolyon'un güçlenmesiyle antlaşma imzalandı). Britanya Fransaya Karşı Rusya'yla birlikte olması, İran'la yapılan Anlaşma geçersiz kılındı. Bunun Üzerine Fransa, İran'a elçi göndererek Finkenstein Antlaşması'nı imzalaması ile Fransız-İran ittifakı oldu. Ancak, Fransa İrana yardım etmeye hazırlandığı sırada, Napolyon Rusya ile barış anlaşması imzaladı. Bu arada, John Malcolm İrana gelerek destek sözü verdi, ancak İngiltere daha sonra fikrini değiştirerek bütün Fransız tebaasını sınır dışı edilmesini istedi. yıllar boyu süren Savaş Transkafkasya'nın çeşitli yerlerinde yaşansa da, Napolyon'la barış imzalayan Rusların İran'a karşı büyük bir orduyu Kafkasya'daki savaşa gönderdi. 1813 başlarında, General Pyotr Kotlyarevsky Kumandanlığında, Ruslar Langeron’u başarıyla ele geçirmesi. 1813 yılında Rus birlikleri Tebriz'i istila etmesi, Feth Ali Şahı Rusya ile Gülistan Antlaşması imzalamak zorunda bıraktı.

Gülistan Antlaşması

Kuzey İranın Bırakılmasını Gösteren Harita

İran’ın art arda yenilmesi ve 1 Ocak 1813'te Langeron’un düşmesinden sonra, Feth Ali Şah, ağır bir antlaşma olan Gülistan Anlaşmasını imzalamak zorunda kaldı. Antlaşma metni bir İngiliz diplomat olan Sir Gore Ouseley hazırladı, Rusya tarafının Nikolai Fyodorovich Rtischev ve İran tarafındaki Hac Mirza Abul Hasan Han tarafından 24 Ekim 1813'te Gülistan’da imzalandı Bu antlaşma ile Gürcistan'ın tüm şehirleri, kasabaları ve köyleri, Karadeniz kıyısındaki köyler ve kasabalar, Güney Kafkasya ve Kuzey Kafkasya'daki Hanlıkların tüm şehirleri, kasaba ve köyleri ve Talışh'ın bir bölümü Megrelya, Abhazya, Imeretya, Guria, Bakü hanlığı, Şirvan Hanlığı, Derbent, Karabağ hanlığı, Gence hanlığı, Şeki Hanlığı ve Kuba Hanlığı Rusya'nın oldu(Bu bölgeler tamamen günümüz Gürcistan'ı, güney Dağıstan'ı ve çağdaş Azerbaycan Cumhuriyeti'ni kapsar). Buna karşılık, Rusya, Fet'h Ali Şah'ın ölümünün ardından İranın egemenliğine Abbas Mirza'yı vekaleten vereceğini taahhüt etti.

Birçok Cephede Savaş

1805-1816 yılları arasında Kaçar hükümdarı, komşusu Afganistan'da Herat'ı küçük müfrezelerle işgal etmeye başladı. İran, Afgan ayaklanmaları yüzünden terk etmek zorunda kaldığı, şehri geri almak istiyorlardı bunun için 1818'de Şah, oğlu Muhammed Veli Mirza'yı şehri ele geçirme için gönderdi; ancak Kafir Kala'da yenilerek Afganistan'ı terk etti.

1826-1828 Rus - İran Savaşları

Elisabethpol

1826'da, Gülistan Antlaşması'ndan 13 yıl sonra Şah, İngiliz ajanlarının tavsiyesi üzerine ve önceki savaşın sonucundan duyulan memnuniyetsizlik yüzünden, kaybolan toprakları ele geçirmeye karar vererek. Veliaht Abbas Mirza Komutasında 16 Temmuz 1826'da 35 bin kişilik bir orduyla Talışh Hanlığı ve Karabağ Hanlığına hücum etti. Savaşın ilk yılı İran'ın lehine giderek, Lenkoran, Kuba ve Bakü başta olmak üzere 1804-1813 savaşında kaybettiği toprakların çoğunu geri almayı başardı. Ancak kış mevsimi sonrası, Mayıs 1827'de, Kafkas Valisi Ivan Paskevich Echmiadzin, Nahcivan, Abbasabad ve 1 Ekim'de Erivan'ı istila etti. 14 gün sonra General Eristov, Tebriz'e girdi ve Ocak 1828'de Ruslar Urmiye Gölü kıyısına ulaştığında, Abbas Mirza 2 Şubat 1828'de acele ile Türkmençay Antlaşması'nı imzaladı.

Türkmençay Antlaşması

Türkmençay Antlaşması, 21 Şubat 1828'de Hacı Mirza Abol Hasan Khan ve General İvan Paskevich tarafından imzalandı. Bu antlaşma ile Erivan hanlığı (bugünkü Ermenistan'ın ve Doğu Anadolu'nun küçük bir bölümünün), Nahçıvan hanlığı (Günümüzde Azerbaycan'ın Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti'nin çoğu), Talış Hanlığı (Güneydoğu Azerbaycan) ve Ordubad ve Mugan ovası Rusya İmparatorluğunun egemenliği altına girdi. Bu antlaşma ile İran, tüm Transkafkasya ve Dağıstan'ı kapsayan bölgelerini komşusu Rusya'ya kaybetti. İran ayrıca, Rusya'ya 10 Milyon Altın ödemeyi taahhüt etti ve bunun karşılığında Rusya, Feth Ali Şah'ın ölümünün ardından İran egemenliğine Abbas Mirza'yı mirasçı olarak kabul etti. Sözleşme, Ermenilerin İran'dan Kafkasya'ya yeniden yerleşmesini ve 1804'ten bu yana İran'dan getirilen ve yaşayan Ermeni esirlerin tamamen kurtulmasını da öngörüyordu.

Sonraki Yaşamı

Feth Ali, Firdevsi'nin Şahname'sinden esinlenerek Rusya'yla olan savaşlarıyla ilgili yazarları ve ressamları bir kitap yapmak için kullandı. Birçoğu tarafından Kâçar döneminde yazılan en önemli Farsça kitap olarak düşünülen bu kitap, Şahenşahname olarak bilinir. 1829'da Tahran'daki Rusya elçisi olan Rus diplomat ve oyun yazarı Alexandr Griboyedov öldürülmesinin ardından Şah, prens Hüsrev Mirza'yı Çar I. Nikolay’a elçi olarak Şah Elmasıyla göndererek özür beyanında bulundu. Sevdiği oğlu ve veliaht prens Abbas Mirza 25 Ekim 1833'te ölmesiyle, Feth Ali torunu Muhammed Mirza'yı veliaht prens olarak seçti. Feth Ali bir yıl sonra, 23 Ekim 1834'te öldü.

Çocukları

• Muhammed Ali Mirza (1788-1821)
• Mohammad Qoli Mirza 'Molk Ara' (1788-1874)
• Mohammad Vali Mirza (1789-1869)
• Abbas Mirza 'Nayeb os-Saltaneh' (1789-1833)
• Hüseyin Ali Mirza 'Farman Farma' (1789-1835)
• 1789-1854 Hassan Ali Mirza 'İtimat os-Saltaneh' Shoja os-Saltaneh' ()
• Muhammed Taki Mirza 'Hessam os-Saltaneh' (1791-1853)
• 1793 Ali Naqi Mirza 'Rokn od-Doleh' ()
• 1796 Şeyh Ali Mirza 'Şeyh ol-Molouk ()
• Ali Şah Mirza
• Abdullah Mirza
• İmam Verdi Mirza 'Keshikchi Bashi' (1796-1869)
• Muhammed Rıza Mirza 'Afşar' (1797)
• Mahmud Mirza (1799-1835)
• Haydar Mirza Qoli (1799)
• 1857 (1801-1856/) Hümayun Mirza
• Allah Verdi Mirza 'Navab' (1801-1843)
• (1802-1853)Esma olacak Mirza
• Ahmed Ali Mirza (1804)
• Ali Rıza Mirza
• Keyghobad Mirza (1806)
• Haj Behram Mirza (1806)
• Shapour Mirza (1807)
• Malek İraj Mirza (1807)
• Manuşer Mirza 'Baha ol-Molk'
• Keykavous Mirza (1807)
• Malek Ghassem Mirza (1807-1859)
• Shah Qoli Mirza (1808)
• 1808 Muhammed Mehdi Mirza 'Zargam ol-Molk' ()
• Jahanshah Mirza (1809)
• Keykhosrow Mirza 'Sepahsalar' (1809)
• 1873 (1809-1872/) Kiomarth Mirza "Il-Khani"
• 1810 Soleiman Mirza 'Shoa od-Doleh' ()
• 1870 (1811-1869/) Fathollah Mirza 'Shoa os-Saltaneh'
• Malek Mansur Mirza (1811)
• Behmen Mirza 'Baha od-Doleh'
• Sultan İbrahim Mirza (1813)
• Sultan Mustafa Mirza (1813)
• Sultan Muhammed Mirza 'Seyf od-Doleh'
• 1814 (Jahanbani) () Seyfollah Mirza
• Yahya Mirza (1817)
• Muhammed Emin Mirza (1819-1886)
• Zakaria (1819) s Mirza.p.
• 1819 Farrokhseyr Mirza 'Nayer od-Doleh' ()
• Sultan Mirza Hamzeh (1819)
• Tahmoures (1820) s Mirza.p.
• Aliqoli Mirza Etezado-ol-Saltaneh'Etezad os-Saltaneh' (1822)
• 1824-1901 Sultan Ahmed Mirza 'kötü niyetli yazılım od-Doleh' ()
• Eskandar Mirza 'Saheb Khaghan'
• Perviz Mirza 'Nayer od-Doleh'
• 1826 Jalaleddin Mirza 'Ehtesham ol-Molk' ()
• Posta Amanollah Mirza 'Ağa Lili'
• Sultan Hüseyin Mirza
• Hossein Qoli Mirza 'Jahansouz Mirza" 'Amir Toman' (1830-1900/1901)
• Haj Abbas Mirza Qoli
• Nouroldar Mirza
• Kamran Mirza
• (1830/1831)Orangzeb Mirza-1867/1868
• Mohammad Hadi Mirza (1832)