Filoktetes

Filoktetes (Philoktētēs) veya Philoctetes Yunan mitolojisinde, Teselya'daki Meliboea kralı Poeas'ın oğludur. Annesi Demonnasa veya Methone'dir. Ünlü bir Yunan kahramanıydı, okçu olması ile ünlenmişti ve Truva Savaşı'na katıldı.

Yaralı Filoktetes, Truva'ya giderken Yunanlar tarafından terk edildi, Attika kırmızı figürlü bir stamnos ca. MÖ 460 (Musée du Louvre)

Homolium'a ait sikke (tetrachalkon), MÖ 350, Filoktetes'in konik pilos taktığını tasvir ediyor. Ters: Kıvrılmış yılan, başın arkasında, küçük bir salkım üzüm, ΟΜΟΛΙΕΩΝ "Homolians"

Filoktetes, Antik Yunan'da her biri üç büyük Yunan yazarı tarafından yazılmış, dört farklı oyunun konusudur. Dört oyundan sadece Sofokles'in yazdığı Filoktetes günümüze ulaşmıştır. Sofokles'in Truva'daki Filoktetes'i, Aeschylus'un Philoctetes'i ve Euripides'in Philoctetes'i günümüze ulaşamamış; bazı parçalar dışında hepsi kaybolmuştur. Filoktetes'ten, Homeros'un İlyada'sının 2. kitabında da bahsedilmiştir. Limnos adasına sürgün edilmesini, yılan ısırığı ile yaralanmasını ve sonunda Yunanlar tarafından geri çağrıldığı anlatılmıştır. Filoktetes'in geri çağrıldığı kayıp olan Küçük İlyada destanında anlatılır ve Küçük İlyada'da Diomedes sayesinde Truva'ya geri getirilir. Filoktetes, Truva'da üç kişiyi öldürmüştür.

Hikayeler

Guillaume Guillon-Lethière, Lemnos Adası'ndaki Filoktetes.

Filoktetes, Teselya'daki Meliboea şehrinin kralı Poeas'ın oğludur. Herakles, Nessus'un gömleğini giydiğinde ve kendi ölümüne sebep olmuştur. Filoktetes veya diğer versiyonlarda babası Poeas dışında hiç kimse Herakles'in cenaze ateşini yakamazdı. Bu nedenle Filoktetes veya Poeas'a Herakles'in yayı ve zehirli okları verildi .

Filoktetes, Spartalı prenses Helen ile evlenmek için yarışan pek çok seçkin Yunan'dan biriydi; efsaneye göre Helen dünyanın en güzel kadınıydı. Bu nedenle, Menelaos için Helen'i geri almak adına Truva Savaşı'na katılması gerekiyordu. Filoktetes, Truva'ya giderken Yunanlar tarafından Lemnos adasında terk edildi. Filoktetes'in Truva'ya yolculuğunda adaya terk edilmesine dair dört ayrı hikâye vardır, ancak hepsi Filoktetes'in ayağında iltihaplı ve korkunç bir kokuya sahip bir yarası olduğundan anlatır. Birinci versiyon, Filoktetes ya da babası Herakles'e yardım ettiği için, Hera'nın gönderdiği bir yılan tarafından ısırıldığını anlatır. Başka bir anlatım, Yunanların Filoktetes'i Herakles'in küllerinin nereye atıldığını göstermeye zorladığını söyler. Filoktetes, yeminini konuşarak bozmaz, bu yüzden küllerin yerine gider ve ayağını konumun üzerine koyar. Küllerin üzerinde, toprağa değen ayağından hemen yaralanır. Bir başka rivayete göre de Akhalar savaşın başında Truva'ya giderken Bozcaada (Tenedos)'ya geldiklerinde Akhilleus tanrının oğlu olduğu iddia edilen Kral Tenes'i öldürerek Apollon'u kızdırmıştır. Kefaret olarak, Akhalılar Apollon'a bir kurban sunduklarında, sunaktan bir yılan çıkmış ve Filoktetes'i ısırmıştır. Son hikâye ise; Filoktetes, Khryse Adasında, adaya adını veren perinin tapınağına bilmeden girdiğinde yaralandığını anlatır (Sophokles'in günümüze ulaşan Filoktetes oyunundaki hikâyedir.). Yarasının nedeninin modern bir yorumu, zehirli bir okla açılmış olmasıdır. Okların uçları genellikle fermente edilmiş engerek zehri, kan veya plazma ve dışkı kombinasyonu ile zehirlenirdi. Bir sıyrık bile ölümle sonuçlanırdı. Hayatta kalan kişi ise yaradan acı çekerek yaşardı.

Yaranın nedeni ne olursa olsun, Filoktetes Yunanlar tarafından sürgüne gönderildi ve Atreusoğullarının isteği üzerine İthaka Kralı Odysseus'un onu böyle terk etmesine kızgındır. Medôn, Filoktetes'in adamlarının kontrolünü ele geçirir ve Filoktetes on yıl boyunca Limni Adası'nda yalnız kalır.

Philoctetes'in Hatırlanması ile mermer levha – Brauron Arkeoloji Müzesi

Helenus, Truva kralı Priamos'un kahin oğludur, işkence ile Yunanların savaşı nasıl yeneceğini açıklamak zorunda kalmıştır - Yunanlar Herakles'in okunu ve yayını getirmelidirler. Bunu duyunca, Odysseus ve bir grup adam (genellikle Diomedes dahil) Herakles'in silahlarını almak için Lemnos'a geri döner. (Sofokles'in Filoktetes adlı oyununda yazdığı gibi, Odysseus'a Pyrrhus olarak da bilinen Akhilleus'un oğlu Neoptolemos eşlik eder. Efsanenin diğer versiyonları Neoptolemus'u dahil etmez.) Filoktetes'i canlı bulan Yunanlar, bundan sonra ne yapacaklarını şaşırırlar. Odysseus, silahları Filoktetes'ten alır, ancak Diomedes silahları adam olmadan almayı reddeder. Yıllar önce tanrılaşan Herakles, Olimpos'tan inerek Filoktetes'e onlarla gitmesini, Asklepios'un oğlu tarafından iyileştirileceğini ve Akha ordusunda bir kahraman olarak büyük onur kazanacağını söyler. Truva surları dışında Akha ordusuna katıldığında, ikisi de Asklepios'un oğulları olan ya Makhaon (bazı anlatımlara göre Mysia'lı Eurypylos'un oğlu Telephos tarafından öldürülmüş olabilir) ya da Podalirius tarafından iyileştirilmiştir. Bir anlatımda, Paris'i öldüren Filoktetes'tir. Dört kez ok atmıştır: ilk ok açıklığa gitti; ikincisi sol elini vurdu; üçüncüsü sağ gözünden vurdu; dördüncüsü topuktan vurdu, yani beşinci atışa gerek yoktu. Filoktetes, şehri kasıp kavurmaya devam etme konusunda Neoptolemos'un yanında yer aldı. Böyle davranan sadece onlardı çünkü önceki on yılın savaş yorgunluğunu yaşamamışlardı. Filoktetes Truva Atı'nın içine saklanmak için seçilenler arasındaydı ve şehrin yağmalanması sırasında birçok ünlü Truvalıyı öldürdü.

Diğer bir efsaneye göre, tanrı Hephaistos'un oğlu Pylius (Πύλιος), Limni Adası'nda Filoktetes'i iyileştirdi.

Kült ve şehirler

Aristotelesçi Korpus'un yazarı, Filoktetes'in Truva Savaşı'ndan döndükten sonra Macalla'da yaşadığını yazmıştır ayrıca Herakles'in oklarını ve yayını buradaki Apollo Halius Tapınağına emanet ettiğini, ancak Crotoniatların bu emanetleri alarak kendi şehirlerindeki tapınağa götürdüğünü ekler. Ayrıca yazar, Filoktetes'in Sybaritesler arasında onurlandırıldığından bahseder. Lycophron'a göre, Macalla'nın yerli halkı Filoktetes'in mezarının üzerine büyük bir türbe inşa etmişler ve onu öküz libasyonları ve kurbanlarıyla bir tanrı olarak yüceltmişlerdir.

Justin (tarihçi), Thurii kentinin Filoktetes tarafından kurulduğunu ve onun zamanına kadar orada Filoktetes anıtının ve Apollon tapınağına konan Herkül oklarının görüldüğünü yazar.

Solinus, Strabon ve Virgilius, Petilia'nın Filoktetes tarafından kurulduğunu yazar.

Strabon, Krimisa ve Casabona'nın Filoktetes tarafından kurulduğunu yazar. Ayrıca Strabon, Filoktetes'in yoldaşlarından bazılarının Aegesta'yı güçlendirdiğini yazar.

Lemnos yakınlarındaki çorak bir adada, kahramanın çektiği acıları hatırlatmak için pirinçten bir yılana, fiyonklara ve şeritlerle bağlanmış göğüs zırhına sahip bir Filoktetes sunağı vardı.

Modern tasvirler

Dram

• Filoktetes efsanesi André Gide tarafından Philoctète oyununda kullanılmıştır.
• George Maxim Ross, efsaneyi 1950'lerde yazılan ve Broadway'de One Sheridan Meydanı'nda oynanan Philoktetes oyununa uyarladı.
• Doğu Alman postmodern oyun yazarı Heiner Müller, Sofokles'in oyununun başarılı bir uyarlamasını 1968'de Münih'te yaptı. En çok oynanan oyunlarından biri oldu.
• Philoctetes, Seamus Heaney'nin The Cure at Troy adlı oyununda, Sofokles'in Philoctetes'inin bir "versiyonu"nda yer alır.
• John Jesurun, Philoktetes varyasyonlarını 1993 yılında Ron Vawter'ın isteği üzerine yazdı; bu, oyuncunun AIDS'ten ölmek üzereyken gerçekleştirilen, sanatsal vasiyeti olarak kabul edilen son eseriydi. Sonuç olarak oyun aynı zamanda AIDS için bir metafor haline geldi.
• Ağustos 2021'de Londra'daki Ulusal Tiyatro, yazar, kayıt sanatçısı Kae Tempest ve Lesley Sharp'ın hazırladığı Philoctetes'in yeni bir versiyonu olan Paradise'ın performanslarına başladı.