Francis Galton
Francis Galton FRS FRAI (16 Şubat 1822; Sparkbrook, Birmingham - 17 Ocak 1911; Haslemere, Surrey), Kraliçe Victoria çağında yaşamış ve öjenik kavramını öne sürmüş İngiliz bilgin ve çok yönlü bir bilim insanıydı.[1][2]
Francis Galton | |
|---|---|
 Gustav Graef tarafından yapılmış portresi, 1882 | |
| Doğum | 16 Şubat 1822 Birmingham, İngiltere |
| Ölüm | 17 Ocak 1911 (88 yaşında) Haslemere, Surrey, İngiltere |
| Defin yeri | Claverdon, Warwickshire, İngiltere |
| Mezun olduğu okul(lar) | King's College London Trinity College, Cambridge |
| Tanınma nedeni | Öjenik Davranış genetiği Ortalamaya doğru regresyon Standart sapma Yüksek basınç İzokron harita Hava haritası Galton kutusu Galton dağılımı Galton–Watson prosesi Galton sorunu Galton'ın düdüğü |
| Ödüller | Royal Geographical Society'nin Kurucu Madalyası (1853) Kraliyet Madalyası (1886) Huxley Memorial Madalyası (1901) Darwin–Wallace Madalyası (Gümüş, 1908) Copley Madalyası (1910) |
| Kariyeri | |
| Dalı | Antropoloji, Sosyoloji, Psikoloji, İstatistik |
| Çalıştığı kurum | Meteorological Council Kraliyet Coğrafya Topluluğu |
| Akademik danışmanları | William Hopkins |
| Doktora öğrencileri | Karl Pearson |
Galton, 340'tan fazla makale ve kitap yayımladı. Ayrıca istatistiksel korelasyon kavramını geliştirdi ve regresyonun ortalamaya doğru eğilimini (regression toward the mean) geniş çapta tanıttı. İstatistiksel metodları, insan farklılıkları ve zekâ kalıtımının incelenmesinde uygulayan ilk kişi oldu ve soybilimsel ve biyografik çalışmalarının yanı sıra antropometrik araştırmaları için insan toplulukları hakkında veri toplamak amacıyla anketler ve soru formlarını kullanıma getirdi. "Genetik mi, yetiştirme mi" (nature versus nurture) ifadesini ortaya attı.[3] Eseri Hereditary Genius (1869), dâhilik ve büyüklüğü (greatness) inceleyen ilk sosyal bilimsel girişimdir.[4]
İnsan zihni üzerine yaptığı araştırmalarda, psikometri ve diferansiyel psikolojinin yanı sıra "beş faktör kişilik modellleri"ni, yani lexical hypothesis'i belirledi. Bunlar, her biri ayrı bir anlam içeren ve karakteri belirten bin kelimeden oluşan sözcüklerdir. Büyük Beş Kişilik (big-five) faktör modeli bu varsayımdan esinlenerek geliştirilmiştir.[5] Bununla birlikte, parmak izlerini sınıflandırma yöntemi geliştirdi ve bu yöntem adli bilimlere katkı sağladı. Ayrıca dua etmenin gücü üzerine araştırmalar yaptı ve dua edilen kişilerin, duanın uzun ömürleri üzerinde bir etkilerinin olmadığını gözlemleyerek sonuçsuz kaldığı çıkarımına vardı.[6] Çeşitli olguların bilimsel prensiplerini arayışı, çayın en iyi nasıl demlenmesi gerektiği gibi konulara kadar uzandı.[7] Bilimsel meteorolojinin başlatıcısı olarak, ilk hava haritasını geliştirdi, antisiklonlar üzerine bir teori önerdi ve kısa vadeli iklim olaylarının Avrupa ölçeğinde tam bir kaydını oluşturan ilk kişi oldu.[3]Ayrıca, farklı işitme yeteneklerini test etmek için Galton Düdüğünü (Köpek düdüğü olarak da bilinir) icat etti.[8] Galton, Charles Darwin'in yarı kuzeniydi.[9] 1909 yılında bilime katkılarından dolayı şövalye unvanı aldı.[10]
Son yıllarda, sosyal Darwinizm, öjenik ve biyolojik ırkçılığı savunduğu için kayda değer eleştiriler almıştır; öjenik kavramının öncüsü olarak, bu terimi 1883 yılında kendisi ortaya atmıştır.[11][12]
Hayatı
değiştirBu alt başlığın genişletilmesi gerekiyor. Sayfayı düzenleyerek yardımcı olabilirsiniz. |
1909'da kendisine Sir (şövalye) unvanı verilmiştir.
Galton denildiğinde akla gelen ilk şey, öjenik olarak adlandırılan ve Amerika'da binlerce siyahinin kısırlaştırma deneyiyle sonuçlanan üstün gen teorisidir. Seçici yetiştirme yoluyla insan popülasyonunu iyileştirmeye yönelik bu modern proje fikri ilk olarak Francis Galton tarafından geliştirildi ve başlangıçta Darwinizm'den ve onun doğal seçilim teorisinden ilham aldı. Galton, üvey kuzeni Charles Darwin'in bitki ve hayvan türlerinin gelişimini açıklamaya çalışan evrim teorisini okumuş ve bunu insanlara uygulamak istemiştir. Galton, biyografik araştırmalarına dayanarak, arzu edilen insan niteliklerinin kalıtsal özellikler olduğuna inanıyordu, ancak Darwin, teorisinin bu şekilde detaylandırılmasına şiddetle karşı çıkıyordu. 1883'te, Darwin'in ölümünden bir yıl sonra, Galton araştırmasına bir isim verdi: öjeni. Genetiğin tanıtılmasıyla öjeni, insan karakterinin tamamen veya büyük ölçüde genlerden kaynaklandığı, eğitim veya yaşam koşullarından etkilenmediği inancı olan genetik determinizm ile ilişkilendirildi. İlk genetikçilerin çoğu Darwinci değildi ve genetik determinizme dayalı öjeni politikaları için evrim teorisine ihtiyaç yoktu. Öjeni, yakın tarihi boyunca tartışmalı olmaya devam etti. Bu arada öjenizmin Amerika'daki yankıları Galton'un ölümünden yıllar sonra bile resmi bir karşılık bulmuştur. 1924 Virginia Kısırlaştırma Yasası uyarınca 1924-1979 yılları arasında 7000'den fazla insan kısırlaştırılmıştır. Bunun gibi birçok eyalette kısırlaştırma yasası (sterilization act) adıyla çıkan yasalarda kısırlaştırmalar yapılmıştır. Birçok Amerikan başkanı tarafından desteklenen öjenizm, Rockefeller gibi zengin aileler tarafından finanse edilmiştir. John David Rockefeller da, BM Tarım ve Gıda Organizasyonu 2. McDougall Konferansında “Bana göre nüfus kontrolü günümüzde atom silahlarının kontrolünden sonra ikinci en büyük önceliğimizdir.” şeklinde bir cümle sarf etmiştir.[13]
Kaynakça
değiştir- ^ Langkjær-Bain, Robert (29 Mayıs 2019). "The troubling legacy of Francis Galton". Significance. 16 (3). ss. 16-21. doi:10.1111/j.1740-9713.2019.01275.x
.
- ^ Gillham, NW (December 2001). "Sir Francis Galton and the birth of behavioral genetics". Annual Review of Genetics. Cilt 35. ss. 83-101. doi:10.1146/annurev.genet.35.102401.090055. PMID 11700278. 7 Ekim 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Eylül 2024.
- ^ a b Galton 1874, ss. 227–236.
- ^ Galton 1869.
- ^ Oyanık, M. (2021). Afet Yönetimi Öğrencilerinin Empati Düzeyleri ile Kişilik Özellikleri Arasındaki İlişkiler: Gümüşhane Üniversitesi Örneği 21 Eylül 2024 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. The Journal of International Scientific Researches, 6(2), 123-136. https://doi.org/10.23834/isrjournal.896696
- ^ Galton 1872, ss. 125-135.
- ^ Galton 1855, s. 208.
- ^ Galton 1883.
- ^ Darwin 1887, s. 5.
- ^ "Page 5806 | Issue 28275, 30 July 1909 | London Gazette | The Gazette". www.thegazette.co.uk. 9 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mart 2023.
"The KING has also been pleased, by Letters Patent under the Great Seal of the United Kingdom of Great Britain and Ireland, bearing date the 26th June, 1909, to confer the dignity of a Knight of the said United Kingdom upon: Francis Galton, Esq., Sc.D., F.R.S., Honorary Fellow of Trinity College, Cambridge" The London Gazette, 30 July 1909 (issue 28275), pp. 5805-5806.
- ^ "Sir Francis Galton · Galton's Children · OnView". collections.countway.harvard.edu. 27 Şubat 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Şubat 2024.
- ^ "The Origins of Eugenics | Facing History & Ourselves". www.facinghistory.org (İngilizce). 4 Ağustos 2015. 27 Şubat 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Şubat 2024.
- ^ Elciyar, Kamer (9 Kasım 2016). "Bilimin Karanlık Bir Yüzü: Öjenizm > Bilimdili.com". Bilimdili.com. 22 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Aralık 2022.
Dış bağlantılar
değiştir- (İngilizce) [1] 30 Eylül 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Biyografyasi ve bibliyografya. Sanal laboratuvar Max Planck Bilimler Tarihi Enstitusu.
- [2] 5 Nisan 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Galton'un Tum eserleri
 | İngiliz bilim insanı ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz. |