Vikipedi

Göynük

Bolu ilçesi
Başlığın diğer anlamları için Göynük (anlam ayrımı) sayfasına bakınız.

Göynük, Bolu ilinin güneybatı kısmında yer alan yedi mahalle ve altmış altı köy barındıran ‘şeker fasulyesi’, ‘uğut marmelatı’, ‘tokalı örtüleri’ ve ‘tahta oymacılık eserleri’ ile ünlü bir ilçesidir.[3] 20. yüzyıl başlarına ait eski Türk evleri bakımından zengin olan ilçe, sahip olduğu 137 adet tarihî konut, 21 cami, türbe, çeşme, hamam, kule ve hazire olmak üzere toplam 158 adet sivil mimari eser sebebiyle "Kentsel SİT Alanı" ilan edilmiştir. İlçede ayrıca 14. yüzyılda Gazi Süleyman Paşa tarafından inşa ettirilen tarihi cami, hamam ve konak da bulunmaktadır.

Göynük
İlçe
Kasabanın genel görünümü (Eylül 2016)
Kasabanın genel görünümü (Eylül 2016)
Türkiye'de yeri
Türkiye'de yeri
Harita
İlçe sınırları haritası
ÜlkeTürkiye
İlBolu
Coğrafi bölgeKaradeniz Bölgesi
İdare
 • KaymakamTalha Battal
 • Belediye başkanıAli Oral (CHP)
Yüzölçümü
 • Toplam1.362 km²
Rakım750 m
Nüfus
 (2018)
 • Toplam15.423
 • Kır
10,639
 • Şehir
4.278
Zaman dilimiUTC+03.00 (TSİ)
Posta kodu14780
İl alan kodu0374
İl plaka kodu14
Resmî site
[12]
Gazi Süleyman Paşa camisi iç mekan
Gazi Süleyman Paşa camisi iç mekan
Akşemseddin Türbesi
Akşemseddin Türbesi-Göynük
Akşemseddin Hazretlerinin Asası
Akşemseddin Hazretlerinin Asası
Akşemseddin türbesinin iç mekanı
Akşemseddin türbesinin iç mekanı
Göynük (Nisan 2024)
Göynük

Tarihçe

değiştir

Bolu yöresine ilk yerleşenlerin Bebrikler olduğu sanılmaktadır. Bebrikya adıyla anıldığı sanılan bu yöreye MÖ 8. yüzyıldan sonra batıdan gelen Bitinyalılar yerleşmiştir. Bitinya olarak adlandırılan bu topraklardaki başlıca yerleşim yerleri Kienos (daha sonra Prusias, bugün Konuralp) ile Bithynion (bugünkü Bolu)’du. İskender’in ölümünü izleyen dönemde Bolu yöresinde bağımsız Bitinya Krallığı kurulmuştur.[4][5] Roma Askeri yolunun “Dadastan” adı ile bilinen şimdiki Göynük'ten geçtiği tarih kitaplarında ifade edilmektedir. Göynük'ün bilinen en eski adı “Koinon Gallicanon”'dur. İlçe Türk beyliklerinin, Bizans, Roma ve Osmanlı medeniyetlerinin yerleşim bölgesindedir. İlçenin Susuz, Kilciler, Narzanlar, Boyacılar köylerinde ve bu köylerin civarlarında Bizans devrine ait yazılı eserler bulunmuştur. Ayrıca Kilciler Köyü'nde bir de kilise kalıntısı bulunmaktadır. Beldede günümüze kadar ayakta kalabilmiş tarihî eserler ve yapılar mevcuttur.[1]

Akşemseddin Hazretleri Türbesi

değiştir

1464 yılında Fatih Sultan Mehmet tarafından hocası Akşemseddin için yaptırdığı türbedir. Altıgen bir yapıya sahip olan türbenin kubbesi kasnaksız, kefeki taşından yapılmıştır. Girişi doğu yönünde olan kapısının üzerinde sivri kemerli bir alınlık yer alır.[6]

Türbenin içi çok sadedir. Kubbenin oturduğu pandantifler ilgi çekicidir. Her kenarda, altta ve üstte ikişer sıra halinde yer alan pencerelerden üst sıradakiler geç devre ait renkli camlı alçı şebekelerle süslenmiştir. Türbede 2,50 x 0,50 metre boyutunda Akşemseddin'in sandukası, ayrıca Akşemseddin'in oğulları Sadullah ile Emrullah çelebilerin sandukaları vardır. Kapakları nar çiçeği motifiyle bezenmiş, kabartma yazı ile süslü ve ceviz ağacından yapılmış olan bu sandukalar Osmanlı ağaç işçiliğinin en güzel örneklerindendir.[7]

Gazi Süleyman Paşa Cami

değiştir

Yöredeki en güzide Osmanlı mimarilerinden olan cami, 1331-1335 tarihleri arasında Orhan Gazi'nin oğlu Gazi Süleyman Paşa tarafından tek şerefeli, tek minareli ve tek ahşap kubbeli olarak inşa edilmiştir. 1948-1960 yıllarında restore edilen caminin en büyük özelliği yöredeki ilk Osmanlı eserleri içinde en sağlamlarından biri olmasıdır.[8]

Zafer Kulesi

değiştir

Göynük'ün simgelerinden biri olan Zafer Kulesi ilçeye hakim bir tepeye 1923 tarihinde Cumhuriyet döneminin ilk Kaymakamı Hurşit Bey tarafından yapılmıştır. Altıgen taş temel üzerine, 3 katlı ahşap yalı baskı mimarisiyle yapılan Zafer Kulesi, Kurtuluş Savaşı'nın başarılarını ebedileştirmek için anıtsal eser olarak yapılmıştır.[8][9]

Gazi Süleyman Paşa Hamamı

değiştir

Gazi Süleyman Paşa tarafından Gazi Süleyman Paşa Cami ile aynı tarihte yapılmıştır. Hamam, 1331-1335 yılları arasında tamamen traverten kesme taş ile yapılmış olup bay ve bayan bölümleri ayrıdır. Eser bölgenin en eski ve en büyük hamam olma özelliğini korumaktadır. Evliya Çelebi Seyahatnamesi’nde Ankara ve İstanbul’da dahi böyle muhteşem bir hamam bulunmadığı konusu övgü ile bahsedilmektedir.

Tabak Dede ve Ömer Sıkkın Türbeleri

değiştir

Asıl mesleği deri tabakçısı olarak bilinen Tabak Dede'nin hayatı ile ilgili bilgiler çeşitli menkıbelere dayanmaktadır. Tabak Dede, çeşitli rivayetlere göre ermiş ve ermişlikte yüksek bir mertebeye ulaşmıştır.

Ömer Sıkkın Akşemsettin ile aynı dönemde yaşamış olan Hacı Bayram Veli’nin müritlerindendir. O dönemlerde Göynük’te oturup, bıçakçılık yaparak geçimini sağlayan Ömer Sıkkıni'nin, miladi 1475 yılında vefat ettiği rivayet edilmektedir. Ömer Sıkkıni halk arasında “Bıçakçı Dede” diye de bilinmektedir.

Diğer tarihî kalıntılar

değiştir

Göynük'ün Bizanslılar döneminde de bir yerleşim yeri olduğunun kanıtı olan Kilciler Köyü'nde bu döneme ait bir kilise kalıntısı ile o devirlere ait mezar kitabeleri vardır. Friglere ait en eski yazılı belge 1966 yılında Göynük'ün Soğukçam (Germonos) Köyü'nde bulunmuştur. Burada Friglere ait kalıntılar vardır. Bunların en önemlilerinden biri ise yüksek bir kaya üzerine yazılı kitabedir. Ayrıca tarihî ahşap Göynük evlerinden ve Osmanlı konaklarından günümüze taşınan örnekleri de mevcuttur.[8]

Nüfus

değiştir
Yıl Toplam Şehir Kır
1927[10] 16.647 1.709 14.938
1935[11] 18.039 1.562 16.477
1940[12] 18.442 1.563 16.879
1945[13] 19.403 1.627 17.776
1950[14] 21.005 1.764 19.241
1955[15] 19.328 1.928 17.400
1960[16] 20.307 2.023 18.284
1965[17] 20.720 2.084 18.636
1970[18] 20.202 2.085 18.117
1975[19] 20.154 2.519 17.635
1980[20] 20.901 3.800 17.101
1985[21] 21.511 4.218 17.293
1990[22] 20.076 3.812 16.264
2000[23] 18.589 4.984 13.605
2007[24] 16.609 4.269 12.340
2008[25] 16.425 4.126 12.299
2009[26] 16.443 4.182 12.261
2010[27] 16.123 3.998 12.125
2011[28] 15.935 3.901 12.034
2012[29] 15.772 3.895 11.877
2013[30] 15.590 3.841 11.749
2014[31] 15.772 4.201 11.571
2015[32] 15.372 4.111 11.261
2016[32] 15.371 4.140 11.231
2017[32] 15.184 4.111 11.073
2018[32] 15.423 4.183 11.240
2019[32] 15.050 4.188 10.862
2020[32] 14.917 4.278 10.639

Kültür

değiştir

İlçe mevcut durumu ile tarihî dokusu bozulmamış ender rastlanan Osmanlı kasabalarından birisidir. Göynük en eskisi yaklaşık 700 yıllık eski eser niteliğindeki konut, işyeri, hamam, türbe, hazire, tarihî çınar ağaçları gibi tarihî değerlerle süslü olup bu eserler hâlen işlevlerini sürdürmektedirler. Bu değerlerle birlikte hâlen yaşayan bir tarih olan ilçede kültürel değerler ve gelenekler, giyim kuşam, yöresel folklor, yöresel mutfak kültürü ve sosyal ilişkiler hâlen orijinalliğini koruyarak yaşatılmaktadır.

İlçede korunan yapıların yanı sıra tüm yerleşim alanı kentsel SİT alanıdır. Bu konuda yapılan çalışmalar eski araştırmalar ile birleştirilerek geçmiş ve bugünkü durumlar tespit edilmiştir. En son kapsamlı çalışma ise 1991 yılında İller Bankası, Göynük Belediyesi ve Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu tespit elemanlarının ortak çalışmaları ile hâlen yürürlükteki “Koruma Amaçlı İmar Planı” yapılarak yürürlüğe konulmuştur.[8]

Eğitim

değiştir

Ekonomi

değiştir

İlçenin ekonomisi küçükbaş kümes hayvancılığı ve tarıma dayalıdır. Öncesinde ilçe genelinde yüzden fazla el tezgâhında el dokuması bez ve kumaş dokuması yapılırken, günümüzde bu faaliyet yaygınlığını kaybetmiştir, ilçe merkezinde belediyeye bağlı bir kurs ile bir dokume evinde varlığını devam ettirmektedir. Kılavuzlar köyünde tahta oymacılığı günümüze taşınan el sanatlarındandır. Göynük, Çatacık köyü alçı taşı ve mermer sahasıdır ve bu konuda faaliyet gösteren işletmeler mevcuttur.[34]

Ayrıca Göynük havzasından kömür madeni çıkarılmaktadır.[35][36] İlçede hemen hemen hiçbir şekilde değerlendirilmeyen ve kömürden sonra en önemli enerji kaynağını oluşturan bitümlü şistler, sentetik sıvı yakıt olarak kullanılabilirliğinin yanı sıra, petro-kimya sanayii için de girdi olma potansiyeline sahiptir.

Vergi dairelerinin 31.12.2011 tarihi itibarı ile verilerine göre ilçede 136 basit usulde gelir vergisi, 577 gerçek usulde gelir vergisi, 90 kurumlar vergisi olmak üzere 803 mükellef vardır. Bolu ili genelinde gelişmekte olan ilçeler sınıflandırılmasında son sıralarda yer almaktadır.

Coğrafya

değiştir

Göynük, Bolu'nun güneybatısında yer alıp il merkezine 95 km uzaklıktadır.[37] İlçe Bilecik, Eskişehir, Ankara ve Sakarya illerinin sınır komşusudur. 1000–1500 m arasında bir şeritte sıralanan yaylaların en önemlileri Çubuk Yaylası, Arıkçayırı Yaylası, Bulanık Yaylası, Değirmenözü Yaylası, Hacımahmut Yaylası yaylalarıdır.

İlçenin 30 km güneydoğusunda dik yamaçlar arasında bir vadide Himmetoğlu Köyü yakınında “Çatak Sıcak Su Kaynağı” bulunmaktadır. Kaplıcanın 32 °C sıcaklıkta olan suyu kalsiyum bikarbonatlıdır. Romatizma ve siyatik gibi rahatsızlıklara iyi gelmektedir. Çevrede bulunan kalıntılardan Romalılardan beri kullanıldığı sanılmaktadır.

Geyik, karaca ve diğer yabani hayvanların korunarak çoğaltılması amacıyla kurulan yaban hayatı geliştirme sahası olan Göynük Kapıdağı Ormanı, Çatak Kaplıcaları, ilçenin 27 km doğusunda denizden yüksekliği 820 m olan (18 ha alanı) Sünnet Gölü, ilçenin 11 km kadar kuzeyindeki heyelan sonucunda meydana gelen (15 ha alanı) Çubuk Gölü, Bölücekova köyü şelale ve kanyonu görülmesi gereken turistik yerler ve diğer coğrafi yer şekilleridir.

Göynük'te yerleşme ile gelişme alanları flişlerden yapılıdır. Bolu ve Abant deprem üs merkezleri etkisindedir. Dik yamaçlarda kaya düşmeleri olabilmektedir. Türkiye Deprem Bölgeleri Haritası'nda 2. derece tehlikeli bölge içindedir.[1]

Çubuk Gölü

değiştir

Çubuk Gölü'nün yaklaşık olarak 13[38] metre derinliğinde ve 15[38] hektar genişliğinde olduğu bilinmektedir. Gölün doğal yapısı, yüzme, balık tutma, kano veya sandalla gezi gibi birçok doğal aktivite için elverişlidir. Gölün güney kıyısında, Göynük Şelalesi gibi doğal güzellikler de bulunmaktadır. Aynı zamanda, kuş gözlemciliği yapmak isteyenler için de çekici bir destinasyondur. Gölün çevresinde yer alan ormanlık alanlar ve sulak alanlar, birçok kuş türüne ev sahipliği yapmaktadır. Gölün çevresindeki doğal alanlar, yürüyüş ve trekking yapmak isteyenler için de ideal bir ortam sağlamaktadır.

Sünnet Gölü

değiştir

Göynük'ün doğusunda yer alan ve doğal güzellikleri ile turizm açısından önem taşıyan bir göldür. Göl, 820[39] metre yükseltide olup 22[39] metre derinliğindedir. Gölün bulunduğu bölgede yer alan Sünnet Gölü Kaplıcaları mevcuttur.

İklim

değiştir

Göynük ilçesinin büyük bir bölümü İç Anadolu iklim bölgesi içindedir. Ayrıca Karadeniz iklimi etki alanı içerisinde bölümleri de mevcuttur. Bolu ilinin güneyinde yağışlar, kuzeye göre daha azdır. İlçede yağışların %68'i ilkbahar ve kış aylarında görülür. Göynük'te kış aylarında yağışlar genelde kar olarak düşer.[1]

Galeri

değiştir
  •  
    Zafer kulesi mevkiinden Göynük
  •  
    Zafer Kulesi
  •  
    Genel görünüm
  •  
    Gazi Süleyman Paşa Hamamı
  •  
    Bölücekova Köyü Şelalesi
  •  
    Çubuk Gölü
  •  
    Çubuk Gölü
  •  
    Sünnet Gölü
  •  
    Göynük panoraması

Kaynakça

değiştir
  1. ^ a b c d [1] 20 Nisan 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. PDF,Bolu 2011, 16 Mart 2012 'da erişilmiştir.
  2. ^ "Arşivlenmiş kopya". 28 Haziran 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Aralık 2012. 
  3. ^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; yer isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
  4. ^ [2] 20 Eylül 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. PDF,Bolu Geniş Tarihçe 2011, 16 Mart 2012 'da erişilmiştir.
  5. ^ [3] 6 Ocak 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Goynuk.com Göynük Tarihi'16 Mart 2012 'da erişilmiştir.
  6. ^ [4] 1 Haziran 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Goynuk.gov Akşemsettin Hz.'16 Mart 2012 'da erişilmiştir.
  7. ^ [5][ölü/kırık bağlantı] Akşemsettin Haz. Türbesi
  8. ^ a b c d [6] 5 Ocak 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Göynük MEB İlçemiz Hakkında 16 Mart 2012 'da erişilmiştir.
  9. ^ [7] 4 Mayıs 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Goynuk.gov Gezilecek yerler.'16 Mart 2012 'da erişilmiştir.
  10. ^ "Fasikül I: Mufassal Neticeler İcmal Tabloları" (PDF). 28 Teşrinevvel 1927 Umumî Nüfus Tahriri. DİE. Erişim tarihi: 28 Mayıs 2021. 
  11. ^ "1935 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). 20 İlkteşrin 1935 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 2 Haziran 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021. 
  12. ^  . "Vilâyetler, kazalar, Nahiyeler ve Köyler İtibarile Nüfus ve Yüzey ölçü" (PDF). 20 İlkteşrin 1940 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 20 Ekim 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ekim 2016. 
  13. ^  . "1945 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). 21 Ekim 1945 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021. 
  14. ^  . "Vilayet, Kaza, Nahiye ve Köyler itibarıyla nüfus" (PDF). 22 Ekim 1950 Umumi Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021. 
  15. ^  . "1955 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). 23 Ekim 1955 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 2 Haziran 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021. 
  16. ^  . "İl, İlçe, Bucak ve Köyler itibarıyla nüfus" (PDF). 23 Ekim 1960 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Şubat 2021. 
  17. ^ "1965 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  18. ^ "1970 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  19. ^ "1975 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  20. ^ "1980 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  21. ^ "1985 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  22. ^ "1990 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  23. ^ "2000 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  24. ^ "2007 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  25. ^ "2008 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  26. ^ "2009 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  27. ^ "2010 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  28. ^ "2011 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  29. ^ "2012 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 20 Şubat 2013 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2013. 
  30. ^ "2013 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 15 Şubat 2014 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Şubat 2014. 
  31. ^ "2014 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 10 Şubat 2015 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2015. 
  32. ^ a b c d e f
    • "Merkezi Dağıtım Sistemi" (html) (Doğrudan bir kaynak olmayıp ilgili veriye ulaşmak için sorgulama yapılmalıdır). Türkiye İstatistik Kurumu. Erişim tarihi: 13 Nisan 2016. 
    • "Göynük Nüfusu - Bolu". nufusu.com. Erişim tarihi: 5 Şubat 2021. 
    • "Bolu Göynük Nüfusu". nufusune.com. 
  33. ^ [8] 5 Ocak 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Goynuk.MEB Kurumlar'16 Mart 2012 'da erişilmiştir.
  34. ^ [9] 4 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. PDF, MT Bülten, 15 Ekim 2011,Bolu - Göynük Alçı Taşı Sahası, 16 Mart 2012°'da erişilmiştir.
  35. ^ [10] 4 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. PDF, 28.10.2011, 16 Mart 2012 'da erişilmiştir.
  36. ^ [11][ölü/kırık bağlantı] PDF,Kömür Sektör Raporu 2009, 16 Mart 2012 'da erişilmiştir.
  37. ^ "Bolu Göynük Arası Kaç Km". 25 Kasım 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Kasım 2023. 
  38. ^ a b "GÖYNÜK ÇUBUK GÖLÜ". Kültür Portalı. 29 Eylül 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Nisan 2023. 
  39. ^ a b "Sünnet Gölü Tabiat Parkı". www.bolu.gov.tr. 24 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Nisan 2023. 

Dış bağlantılar

değiştir
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Göynük&oldid=33899263" sayfasından alınmıştır