Gelişmiş ülke

Gelişmiş ülke, bazı kriterlere göre yüksek düzeyde gelişme göstermiş ülkeler için kullanılan bir terimdir. Hangi kriterlerin kullanılacağı ve hangi ülkelerin gelişmiş olarak tanımlanması gerektiği büyük bir tartışma konusu olmaya devam etmektedir. Ekonomik kriterler genel olarak değerlenirmelerde baskın olmaktadır. Bu kriterlerin en çok kullanılanlarınan biri kişi başına düşen millî gelirdir; yüksek millî gelire sahip ülkeler gelişmiş ülke olarak tanımlanmaktadır. Diğer bir ekonomik kriter sanayileşme düzeyidir; sanayi sektörünün egemen olduğu ekonomiler gelişmiş sayılmaktadır. Günümüzde başka bir kriter, ekonomik ölçümü, millî geliri, eğitim ve sağlık düzeyini kombine eden İnsani Gelişme Endeksi daha egemen olmuştur. Bu kritere göre yüksek insani gelişmişlik endeksine sahip ülkeler daha gelişmiştir. Ama her kriterde olduğu gibi bu kriterde de anomaliler bulunmaktadır.

Bu kriterlere uymayan ülkeler genel olarak gelişmekte olan ülke olarak sınıflandırılmaktadır.

Benzer terimler

Gelişmiş ülkeye benzer terimler olarak ileri ülke, sanayileşmiş ülke veya birinci dünya ülkesi gibi terimlerde kullanılmaktadır. Sanayileşmiş ülke terimi biraz belirsiz olabilir çünkü sanayileşme sürekli devam eden bir süreçtir. Dünyada ilk sanayileşen ülke Büyük Britanyadır, sonrasında diğer Batı Avrupa ülkeleri ve ABD takip etmiştir. Fakat Jeffrey Sachs'a göre, şu anda gelişmiş ve gelişmekte olan ülkeler arasındaki fark 20. yüzyıl sırasında oluşmuştur.^[1]

Tanım

Birleşmiş Milletler eski genel sekreteri Kofi Annan, gelişmiş ülke terimini şu şekilde tanımlamıştır: "Gelişmiş bir ülke, bütün vatandaşlarına güvenli bir ortamda özgür ve sağlıklı bir hayat yaşamaya olanak sağlayan ülkedir".^[2] Ama Birleşmiş Milletler İstatistik Bölümü'ne göre gelişmiş ve gelişmekte olan ülke ayrımını yapmak için belirlenmiş bir kural yoktur.^[3] Ayrıca gelişmiş ve gelişmekte terimlerinin istatistiksel kolaylık için olduğunu ve bir ülkenin gelişmişlik aşaması hakkında bir yargı bulundurmadığını da eklemektedir.^[4]

İnsani Gelişme Endeksi

İnsani Gelişme Endeksi kategorilerini temsil eden dünya haritası (2019 verilerine dayanarak, 2020'da yayınlanmıştır).

0.800-1.000 (çok yüksek)

0.700-0.799 (yüksek)

0.550-0.699 (orta)

0.350-0.549 (düşük)

Veri yok

İnsani Gelişme Endeksi (Human Development Index, HDI), dünyadaki ülkeler için yaşam uzunluğu, okur yazar oranı, eğitim ve yaşam düzeyi doğrultusunda hazırlanan bir ölçüdür.

Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı'nın 2019 İnsani Gelişme Raporu, 9 Aralık 2019'da yayınlandı ve 2018 tahminlerine göre İGE değerlerini hesapladı. Aşağıda "çok yüksek insani gelişme"ye sahip ülkelerin listesi yer almaktadır:^[5]

= artan.
= sabit.
= azalan.

Parantez içindeki rakamlar, ülkenin 2017 yılındaki sıralamaya göre yükseldiği (yukarı veya aşağı) sıra sayısını temsil eder.

Sıra		Ülke/bölge	İGE
2018 verileri (2019 raporu) sıralaması ^[5]	Bir önceki yıla göre değişim^[5]	Ülke/bölge	2018 verileri (2019 raporu) sıralaması ^[5]	Bir önceki yıla göre değişim ^[5]
1		Norveç	0.954	0.001
2		İsviçre	0.946	0.003
3		İrlanda	0.942	0.003
4		Almanya	0.939	0.001
4	(2)	Hong Kong	0.939	0.003
6	(1)	Avustralya	0.938	0.001
6	(1)	İzlanda	0.938	0.003
8	(1)	İsveç	0.937	0.001
9		Singapur	0.935	0.001
10		Hollanda	0.933	0.001
11		Danimarka	0.930	0.001
12		Finlandiya	0.925	0.001
13		Kanada	0.922	0.001
14		Yeni Zelanda	0.921	0.001
15		Birleşik Krallık	0.920	0.001
15		ABD	0.920	0.001
17		Belçika	0.919	0.002
18		Lihtenştayn	0.917	0.001
19		Japonya	0.915	0.002
20		Avusturya	0.914	0.002
21		Lüksemburg	0.909	0.001
22		İsrail	0.906	0.002
22		Güney Kore	0.906	0.002
24		Slovenya	0.902	0.003
25		İspanya	0.893	0.002
26		Çekya	0.891	0.003
26		Fransa	0.891	0.001
28		Malta	0.885	0.002
29		İtalya	0.883	0.002
30		Estonya	0.882	0.003
31		Kıbrıs Cumhuriyeti	0.873	0.002

Sıra		Ülke	İGE
2018 verileri (2019 raporu) sıralaması ^[5]	Bir önceki yıla göre değişim^[5]	Ülke	2018 verileri (2019 raporu) sıralaması ^[5]	Bir önceki yıla göre değişim ^[5]
32		Yunanistan	0.872	0.001
32	(1)	Polonya	0.872	0.004
34		Litvanya	0.869	0.003
35		Birleşik Arap Emirlikleri	0.866	0.002
36	(2)	Andorra	0.857	0.005
36		Suudi Arabistan	0.857	0.001
36	(1)	Slovakya	0.857	0.003
39		Letonya	0.854	0.004
40		Portekiz	0.850	0.002
41		Katar	0.848
42		Şili	0.847	0.002
43		Brunei	0.845	0.002
43		Macaristan	0.845	0.004
45		Bahreyn	0.838	0.001
46		Hırvatistan	0.837	0.002
47		Umman	0.834	0.001
48		Arjantin	0.830	0.002
49		Rusya	0.824	0.002
50		Belarus	0.817	0.002
50	(1)	Kazakistan	0.817	0.004
52	(1)	Bulgaristan	0.816	0.003
52	(1)	Karadağ	0.816	0.003
52	(1)	Romanya	0.816	0.003
55	(1)	Palau	0.814	0.003
56	(5)	Barbados	0.813
57		Kuveyt	0.808	0.001
57	(1)	Uruguay	0.808	0.001
59		Türkiye	0.806	0.001
60		Bahamalar	0.805	0.001
61		Malezya	0.804	0.002
62		Seyşeller	0.801	0.001