Gerçek mü'min sendromu
Gerçek mü'min sendromu 1976 yılında M. Lamar Keene tarafından, kitabı The Psychic Mafiada kullandığı bir terimdir. Keene bu terimi, metafizik ya da paranormal bir olaya, sahte olduğu ispatlandıktan sonra dahi inanan kişiler için kullanmıştır.[1][2] Keene bunu bir bilişsel bozukluk,[3][4] olarak ele almış ve pek çok medyumun başarısının ardındaki anahtar faktör olarak nitelemiştir.[2]
"Gerçek Mü'min" terimi daha önce Eric Hoffer tarafından 1951 yılında yayımlanmış The True Believer isimli, fanatik grupların psikolojik köklerini anlatan kitabında da kullanılmıştır.
Örnekler
değiştirRaoul
değiştirThe Psychic Mafia, isimli kitabında Keene bir medyum olan ortağı "Raoul"dan bahseder. Topluluklarındaki bazı insanların, Raoul kendisi sahte bir medyum olduğunu açıkladıktan sonra bile ona inanmaya devam ettiğini iletir. Keene "İnsanları bir yalana inandırmanın ne kadar kolay olduğunu biliyordum, ama aynı insanların yalanı gerçeğe bu denli tercih edeceklerini beklemiyordum. Hiçbir mantıksal sebep bilinçli bir şekilde bir yalan üzerine kurulu bir imanı yıkamaz." der.[1][5]
Carlos
değiştirBu sendromun bir örneği 1988 yılında when James Randi'nin düzenlediği bir etkinlikte de bulunabilir. Avustralyalı bir haber programının isteği üzerine yapılan bu etkinlikte, sahne sanatçısı José Alvarez, "Carlos" isimli iki bin yaşında bir ruhun medyumluğunu yaptığını iddia eder. Daha sonra Randi ve Alvarez'in bunun kurgu olduğunu söylemelerine rağmen pek çok insan "Carlos"un gerçek olduğuna inanmaya devam eder.[4] Randi bu hatırasını ilettikten sonra: "ne kadar deliliniz olursa olsun, bu deliller ne kadar iyi olursa olsun, asla gerçek bir inananı aksine ikna edemez." der.[6]
Keech
değiştirWhen Prophecy Fails,adlı kitabında Festinger ve ekibi Marian Keech önderliğindeki bir tarikatı inceler. Bu tarikat dünyanın 21 Aralık 1954 yılında yok olacağına ve tarikata gerçekten bağlı olanların uzaylılar tarafından gemilerle Clarion isimli bir -kurgu- gezegene götürülerek kurtarılacağına inanmaktadır. Bu tarihte hiçbir şey olmadığında, grup Tanrıya olan kuvvetli inançlarının bütün dünyayı kurtardığına inanmaya ve daha büyük bir şevk ile inançlarına insanları davet etmeye başlarlar. Bu diğer birkaç olayla beraber Festinger'ı bilişsel uyumsuzluk teorisini oluşturmaya itmiştir.[7]
Psikoloji
değiştirSkeptical Inquirer tarafından yayınlanan bir makalede psikolog Matthew J. Sharps ve meslektaşları Gerçek Mü'minlerin psikolojisini ve inandıkları kıyametin gerçekleşmeyişinin ardından davranışlarını analiz ederler. 2012 Maya kıyamet senaryosu ve başka benzer vakaları kullanarak Sharps bu insanların inanışlarının, çelişen gerçekliğe rağmen aynı kalması hatta artmasını dört psikolojik faktörle açıklar.[8]
- Hafif dissosiyatif yatkınlık: Ruhsal hastalık seviyesinde olmasa da, hafif dissosiyatif yatkınlıkları olan insanlar, net gerçeklikten kopma yaşamaya ve oldukça düşük olasılık şeylere yüksek kıymet vermeye meyilli olmaktadır. Bu tür hafif dissosiyatif bozukluklar genellikle beraberinde paranormal düşünceyi de getirir.[8]
- Bilişsel uyumsuzluk: Kişi bir inanca ne kadar yatırım yaparsa, o inanca daha çok değer atfeder ve sonuç olarak bu inançla çelişen doğru veri, kanıt ve hatta gerçekliğe karşı direnç gösterir. Keech örneğindeki bazı Gerçek Mü'minler uzay gemisini beklemek için eşlerinden, işlerinden feragat etmiş, mallarını elden çıkarmışlardı. Kıyamet gelmeyince bilişsel çelişkileri inançlarını kuvvetlendirerek, yaptıkları büyük yatırım kaybına ve önlerindeki rahatsız edici gerçekliğe bir savunma sağladı.[7][8]
- Bütünleşik/Gestalt işlem: İnsanların bilgi işleme sürecinde, bütünleşik işlem yapan insanlar, bir kavramı detaylı analiz yapmadan değerlendirir ve fikri bir bütün olarak ve fazla eleştirel yaklaşmadan kabul eder. Sharps dissosiyatif yatkınlık ve bütünleşik işlem arasında bir ilişki olduğunu öne sürmektedir. Paranormal aktivitelere inanmaya yatkın insanlar, hakkında pek fazla kimsenin bir bilgisinin olmadığı Maya kehanetlerinin doğru olmasına daha fazla ihtimal vermektedir.[8]
- Zihinsel kestirme: Bulunabilirlik kısayolunun (availability heuristic) sağladığı kolaylıkla, insanlar yakın zamanlarda olan ya da son zamanlarda karşılarına daha fazla çıkmış örneklerden beslenen şeylere inanmaya daha yatkındır.[9] Beklenen zamandan önce özellikle basında Maya kehanetleri ile alakalı çok sayıda makale vardı. Doğaüstüne yönelik dissosiyatif yatkınlığı olan ve bütünleşik işlem yapan insanlar başta olmak üzere, insanların yargı mekanizmaları en son haberlere daha fazla ehemmiyet vermeye yatkınlık gösterir.[8]
Ayrıca bakınız
değiştirKaynakça
değiştirNotlar
- ^ a b Lamar, Keene, M. (1976). The Psychic Mafia. St. Martin's Press; New York
- ^ a b Lamar and Sgragett, p.151
- ^ Davis, W. Sumer. Just Smoke and Mirrors: Religion, Fear and Superstition in Our Modern World. ss. 11-12. ISBN 0-595-26523-5.
- ^ a b "true believer syndrome". Skeptic's Dictionary. 22 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ağustos 2007.
- ^ Lamar and Spraggett, pp.141–151
- ^ ABC News (1998-10-06) "The Power of Belief: How Our Beliefs Can Impact Our Minds", ABC News (2007-06-04)
- ^ a b Festinger, Leon (1956). When Prophecy Fails: A Social and Psychological Study of a Modern Group that Predicted the Destruction of the World. University of Minnesota Press. ISBN 1-59147-727-1.
- ^ a b c d e Sharps, Matthew; Liao, Schuyler; Herrera, Megan (2014). "Remembrance of Apocalypse Past". Skeptical Inquirer. 38 (6). CSI. ss. 54-58.
- ^ Tversky, Amos; Kahneman, Daniel (1973). "Availability: A heuristic for judging frequency and probability". Cognitive Psychology. 5 (2). ss. 207-232. doi:10.1016/0010-0285(73)90033-9. ISSN 0010-0285.
Ek okuma
- Keene, M. Lamar and Spraggett, Allen (1997) The Psychic Mafia, Prometheus Books, ISBN 1-57392-161-0
- Hall, Harriet A., (2006). "Teaching Pigs to Sing: An Experiment in Bringing Critical Thinking to the Masses", Skeptical Inquirer, Vol 30, #3, May/June 2006, pp. 36–39
- Lalich, Janja. Bounded Choice: True Believers and Charismatic Cults. University of California Press, 2004. ISBN 0-520-23194-5
- Raymo, Chet. Skeptics and True Believers: The Exhilarating Connection Between Science and Religion. Walker Publishing, 1998. ISBN 0-8027-1338-6
- Singer, Barry and Benassi, Victor A., (1980). "Fooling Some of the People All of the Time", Skeptical Inquirer, Vol 5, #2, Winter 1980/81, pp. 17–24