Guarana

Guarana (Portekizce guaraná) (Paullinia cupana), sabunağacıgiller (Sapindaceae) küçük kırmızı meyveli, yüksek dozda kafein içeren tropik bir bitki türü. Brezilya'nın Amazon bölgesinde yaşayanlar guarana tohumlarını çiğneyerek ya da toz hale getirilip suda eritip içerek enerji sağlarlar. Ayrıca günümüzde enerji içecekleri sektöründe kullanılmaktadır.

Guarana
Biyolojik sınıflandırma
Âlem: Plantae Bölüm: Magnoliophyta (Kapalı tohumlular) Sınıf: Magnoliopsida (İki çenekliler) Takım: Sapindales Familya: Sapindaceae (Sabunağacıgiller) Cins: Paullinia Tür: P. cupana
İkili adlandırma
Paullinia cupana Kunth

Alman botanikçi F.C. Paullini tarafından keşfedildiği XVIII. yüzyıldan beri Avrupalılar tarafından tanınmaktadır. Taneleri, yüksek yoğunlukta kafein maddesine sahiptir ki bu onu dünyada en yüksek oranda kafeine sahip olduğu bilinen bitki yapmaktadır. Uyarıcı özellikleri için ister taneleri kurutularak, ister ayıklanan tanelerden öğütülerek elde edilen tozu suda veya meyve suyunda eritilerek tüketilir. Toprağı anımsatan tadı acıdır, ama lezzeti çok özeldir. Kırmızı renkteki meyvesi, olgunlaştığında, tanesi gibi beyaz etlidir. Brezilya'da, guarana, (yabani halde) Amazonya Bölgesinde, Mato-Grosso ve Bahia'da yetiştirilir. Amazonya'da, Maués bölgesinin yakınında, onun özelliklerini ilk defa keşfeden Sateré-Mawé ulusundan Kızılderiler, bitkinin kaynağı konusunda efsaneler üretmeye devam etmektedirler.

Guarana, bitkisel ilaç olarak da çok popüler bir bitkidir. Kafeine ve kuşkusuz zihinsel yetenekleri etkileyebilecek diğer maddelere, özellikle de teobramin gibi diğer ksantinlere bağlı uyarıcı etkisi ile tanınır. Konsantrasyonu, hafızayı, zihinsel hesaplamayı geliştirir.

Brezilya'da çok popüler ve aynı şekilde guarana olarak isimlendirilen sodalı bir içecek türü, bitkinin özlerinden sentezlenmektedir. Portekiz'de, hatta Almanya'da ve İsviçre'de, -başlangıçta ithal edilen- bu tür bir içeceğin, 1990'lı yıllardan beri ticareti yapılmaktadır.

Psiko-tropik özellik

Taneler, çok yüksek dozda kafein içerir (100 gramında 4,5 gr.dan fazla) (pazarlama nedenlerinden dolayı bazen guaranin olarak da isimlendirilir), ancak teofilin (0,4 g) ve teobromin (0,005 g) gibi diğer alkoloidler ile aynıdır. Böylece, Güney Amerika yerlilerinin de (tonik, antidiareik, antinevraljik) birçok hastalığı iyileştirmek için geleneksel tıpta kullandıkları uyarıcı bir psiko-tropik maddedir. Hatta diyete ek olarak da yararlıdır. Birçok hastalığı iyileştirmek için Kolomb öncesi dönemde, Tupi-Gurani kolundan çeşitli kabileler (Andira, Satéré-Mawé) tarafından bitkisel ilaç olarak kullanıldı. Bitkiyi kullanmak için, Kızılderililer, bir hamur elde etmek için kavrulan ve soyulan taneleri az bir suyla ezerlerdi, sonra bu hamuru yoğurur ve bir sopa şeklinde yuvarlarlardı. Bu sopa, koruma sağlanması için birçok ay boyunca bir ateşin üzerine yerleştirilirdi. Daha sonra, Amazon Nehri'nin dev balığı olan pirarucunun ıslak diliyle bir su kabağının içine rendelenir. Satéré-Mawélerin geleneksel içeceği olan çapo yapmak için üzerine su eklenir. Taneleri, erojen stimülayona neden olarak, merkezi beyin sinirleri üzerine etki yapan yatıştırıcı tonik içerdiğinden, bazıları guaranaya afrodizyak özellikler atfeder.

Tane içinde bulunan elemanlar

Tane, adenin, kafein, guanin, hipoksantin, teofilin, teobromin, laksantin gibi farklı alkaloidler ve haberciler içermektedir. Aynı zamanda başka elemanlar da içerir: zamk, pektin, tanenler, amino asitler, esansiyel yağ asitleri, mineral tuzlar (kalsiyum, potasyum, fosfor, demir, bakır, çinko, magnezyum), eser elementler (selenyum, germanyum, stronsiyum) ve vitaminler (A, E, B1, B3 ve PP).

Kullanım

Olgunluktan hemen önce, Guarana salkımının garip bir görünümü vardır. Bu meyvenin kırmızımsı kabuğu şaşırtır ve gözbebeği gibi ortasında siyah çıkıntısı bulunan beyaz bir çekirdek görünür. Bu nedendendir ki Mawéler Guarana'yı «Ormanın Gözü» olarak isimlendirirler.

Öncelikle meyve, etli kabuğundan ayrılır. Sonra 6 gün 6 gece boyunca açık havada kurutulur. Kuruyan salkımlar, biraz su ile havanda dövülür. Hamur, Guarana hamurundan küçük somunlar şeklinde elde yuvarlanır. Bu somunlar, 40 gün boyunca tütsülenir. Tütsülenen somun artık uzun yıllar boyunca saklanmaya hazırdır.

İçecek

Guarana, aynı zamanda, bitkinin tanelerinden üretilen, tatlandırılmış, sodalı şekerli bir içeceğin adıdır. Bu içecek, başta Brezilya ve Almanya (Kicos)’da üretilmekte ve satılmakta, içecek olarak çok popülerdir. 350 ml.lik metalik kutularda ve 500 ml ila 2,5 litrelik şişelerde (Almanya’da: 700 ml.lik şişelerde) paketlenmiştir. Bu içeceği üreten başlıca dört marka vardır: Antarctica, Brezilya, Sarandi’de, ülkenin güneyinde satılan guaranalı içeceğin büyük çoğunluğunu üretmektedir; Brezilya’da Hristiyan işçiler derneğinin adil ticaret kooperatifinin ürettiği Guaranito ve Artisans du Monde şebekesi tarafından Fransa’da dağıtılan ve (Coca-Cola’ya ait marka) Kuat. Ayrıca İsviçre’de de kooperatife dağıtılan, Guaraná Antarctica adıyla da bulunmaktadır.

Enerji verici özellikleri nedeniyle bugün, gazlı içecekler, meyve suları, « enerji » içecekleri gibi (smart drink tipi) birçok içecek (Son zamanlarda (03/2011), FAB de Forever Living Products, Dark Dog, So WOW, Guru veya Burn ve red bull ) ve hatta biralar da (Vores Øl, Desperados Red, Bière Sedania, Bière Propaganda, Kick de Molson ve Shok de Labatt) guarana içermektedir.

Biyo-çeşitlilik

Sateré-Mawé‘nin kendi guarana kültürünü korumak ve geliştirmek için, Presidio üreticileri, Sateré-Mawé yerlilerinin temsil organı olan Conselho Geral da Tribo Sateré Mawé (CGTSM) himayesinde bir kooperatif olarak gruplanmışlardır.