Halkın Emek Partisi
Halkın Emek Partisi (HEP), 1990-93 arasında Türkiye'de faaliyet göstermiş siyasi parti.
Halkın Emek Partisi | |
|---|---|
 | |
| Kısaltma | HEP |
| Kurucu | Fehmi Işıklar |
| Kuruluş tarihi | 7 Haziran 1990 |
| Kapanış tarihi | 14 Temmuz 1993 |
| Önceli | Sosyaldemokrat Halkçı Parti |
| Ardılı | Özgürlük ve Demokrasi Partisi Demokrasi Partisi |
| Siyasi pozisyon | Sol |
Tarihçe
değiştirKuruluşu
değiştirEkim 1989'da Paris'te düzenlenen "Kürt Ulusal Kimliği ve İnsan Hakları" konulu bir konferansa katılan Sosyaldemokrat Halkçı Parti (SHP) milletvekilleri Kenan Sönmez, İsmail Hakkı Önal, Ahmet Türk, Mehmet Ali Eren, Adnan Ekmen, Mahmut Alınak, Salih Sümer 16 kasımda partiden ihraç edildi. İhraç kararını protesto eden Abdullah Baştürk, Ahmet Fehmi Işıklar, İbrahim Cüneyt Canver, Mehmet Kahraman, Arif Sağ ve İlhami Binici 23 Kasım'da, Kemal Anadol, Hüsnü Okçuoğlu ve Tevfik Koçak 1 Aralık'ta, Kamil Ateşoğlu ve Aydın Güven Gürkan da 13 Aralık'ta partiden istifa ettiler. Bunu Diyarbakır örgütündeki toplu istifalar izledi.[1]
Aralarında istifacı 10 milletvekilinin de (Abdullah Baştürk, Ahmet Türk, Cüneyt Canver, Kenan Sönmez, Salih Sümer, İsmail Hakkı Önal, Mehmet Ali Eren, Arif Sağ, İbrahim Aksoy, Adnan Ekmen) bulunduğu bazı eski SHP'liler tarafından 7 Haziran 1990 tarihinde kuruldu. İlk genel başkanı Fehmi Işıklar, ilk genel sekreteri İbrahim Aksoy'du.[2]
Diyarbakır il başkanı Vedat Aydın'ın ölü bedeni 8 Temmuz 1991'de bulundu. "Faili meçhul" bir cinayetle öldürülen Aydın'ın ölümünde "derin devlet" yapılanmasının rol oynadığı şüphesi mevcuttur ve bu gibi cinayetler siyaset bilimci Nicole Watts tarafından "HEP'in faaliyetlerini kısıtlamaya yönelik resmî çabaların yansıması" olarak değerlendirilmiştir. Aydın'ın cenazesine 25.000 kişi katıldı ve polisle kalabalık arasında çıkan olaylarda altı kişi öldü, 150'den fazla kişi yaralandı.[3] Partinin Gaziantep il başkanı Abdulsamet Sakık, birçok ilçe yöneticisi ve üyesi de benzer biçimde "faili meçhul" cinayetlere kurban gitmiştir.
1991 seçimleri ve kapatılışı
değiştir20 Ekim 1991 tarihinde gerçekleştirilen erken genel seçimlerde %10'luk seçim barajını aşamayacağını anlayınca adaylarını SHP listelerinden seçime soktu. 21 HEP'li (Mahmut Kılınç (Adıyaman), Adnan Ekmen (Batman), Nizamettin Toğuç (Batman), Hatip Dicle (Diyarbakır), Fehmi Işıklar (Diyarbakır), Salih Sümer (Diyarbakır), Mahmut Uyanık (Diyarbakır), Sedat Yurtdaş (Diyarbakır), Leyla Zana (Diyarbakır), Mehmet Sincar (Mardin), Ahmet Türk (Mardin), Mehmet Ali Yiğit (Mardin), Muzaffer Demir (Muş), Sırrı Sakık (Muş), Emin Sever (Muş), Zübeyir Aydar (Siirt), Naif Güneş (Siirt), Mahmut Alınak (Şırnak), Orhan Doğan (Şırnak), Selim Sadak (Şırnak), Remzi Kartal (Van) ) SHP listelerinden TBMM'ye seçildi. 15 Aralık 1991'de yapılan 1. Olağanüstü Kongre'de Feridun Yazar genel başkanlığa seçildi.
Mart 1992'de, önce TBMM'nin açılışında yaşanan Kürtçe yemin krizi, ardından da 1992 Nevruz'unda yaşananların ardından SHP lideri Erdal İnönü'nün isteğiyle Fehmi Işıklar, Adnan Ekmen ve Salih Sümer dışındaki 18 HEP kökenli milletvekilleri SHP'den istifa etti. 3 Temmuz 1992'de Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığı tarafından "Devletin ülkesi ve milletiyle bölünmez bütünlüğünü bozma amacını taşımak” ve "yasaya aykırı siyasi faaliyetlerin mihrakı olmak" iddiasıyla HEP'in kapatılması istendi. 19 Ekim 1992'de HEP'in kapatılma ihtimaline karşı Özgürlük ve Demokrasi Partisi (ÖZDEP) kuruldu, aynı yıl içinde ÖZDEP, HEP'e katıldı.
19 Eylül 1992'de Ankara'da toplanan HEP 2. Olağanüstü Kongresi'nde, kongreye tek aday olarak katılan Mardin milletvekili Ahmet Türk genel başkan seçildi. 1 Kasım 1992 yerel ara seçimlerde Devrimci Seçim Bloku'yla seçime katıldı. Iğdır Karakoyunlu ilçe belediye meclisine girdi.
HEP'li 18 milletvekili, baskıları protesto etmek için genel merkezde 12 Kasım 1992 yılında 8 gün süren, süresiz açlık grevi başlattılar.
Anayasa Mahkemesi 11 üyenin oybirliği ile 14 Temmuz 1993'te HEP'in kapatılmasına, ayrıca eski HEP genel başkanı olan TBMM Başkanvekili ve SHP Diyarbakır milletvekili Fehmi Işıklar'ın milletvekilliğinin düşürülmesine karar verdi. Demokrasi Partisi'ne (DEP) geçen 18 milletvekilinin TBMM üyelikleri ise, dava açılan tarihten iki gün sonra HEP'e üye oldukları için düşmedi.
İdeoloji ve politikalar
değiştirHalkın Emek Partisi, Kürt siyasi hareketinin Türkiye'deki ilk temsilcisi olarak kabul edilir.[3][4] Ana ideolojik eğilimi "Kürt yanlısı"[3] veya Kürt milliyetçiliği[5] olarak tarif edilmiştir. Bu ideolojik eğilim sol bir çerçevede biçimlendirildi, Tanıl Bora'nın ifadesine göre Kürt siyasi hareketinin genelinde olduğu üzere "Kürt kimliğinin tanınmasını [...] evrensel bir eşitlik ve özgürlük sorunsalına oturtmaya dönük" bir çaba sergilendi.[4]
Partinin emeli Türkiye'de devam eden Türk milliyetçiliği temelli uygulamaları sistem içinde kalarak değiştirmekti. Mevcut siyasi sistem sınırları içerisinde hareket etme politikasını vurgulamak amacıyla tüzükte İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi'ne atıfta bulunuldu, özellikle partinin ilk kurulduğu dönemde partinin tüm Türkiye'yi temsil etme amaçlı siyaset yaptığı söylemi vurgulandı.[3] Parti kendisini "işçiler, işsizler, köylüler, memurlar, öğretmenler, demokrat, sosyal demokrat ve sosyalist aydınlar, esnaf, zanaatkâr, baskıya ve sömürüye maruz kalan halk kitleleri ve demokrasiden yana olan herkese" hitap eden bir parti olarak tanımladı.[4] Bununla beraber, parti tüzüğü, etkinlikleri, açıklamaları ve üye profili partinin Kürt karakterini yansıttı.[3] Partinin kuruluş sürecinde Kürt olmayan şahıslar da rol aldı; ancak bu şahısların çoğu "Kürt partisi" karakterinin baskınlığı nedeniyle partiden uzaklaştı.[4]
HEP'in ilk başlarda kendisini dar anlamda bir "Kürt partisi" olarak tanımlamaktan uzak bu çabası, özellikle parti üyelerine saldırılar arttıkça azaldı.[3] Parti başkanı Işıklar, parti liderliğinin "Kürt partisi" tanımlamasından rahatsız olmadığını,[3] bunu "bu ülkede en çok ezilen, baskı altında tutulanların Kürtler olduğunun itirafı" olarak gördüklerini belirtti.[4] Bu süreçte self determinasyon hakkına yönelik göndermeler Türkiye Cumhuriyeti'nin bütünlüğüne yönelik atıflara göre öncelik kazandı. Özellikle 1991 seçimlerinde meclise daha genç ve "radikal" milletvekillerinin girmesinin ardından şiddete karşıtlık söylemi de sarsıldı, HEP toplantıları ve mitinglerinde Abdullah Öcalan posterleri yer almaya başladı.[3]
Halkın Emek Partisinin savundukları arasında anadilde eğitim ve yayın, Kürt sorunun özgürce tartışılacağı demokratik ortam, Olağanüstü Hâl Bölge Valiliği'nin (OHAL) kaldırılması; özel tim, kontrgerilla faaliyetlerinin, köy koruculuğunu, anti terör yasalarının kaldırılması, köye dönüşlerin sağlanması, toplu sözleşmeli grev hakkı bulunmaktaydı.[kaynak belirtilmeli]
Kaynakça
değiştir- ^ "HEP, DEP ve HADEP de kapatılmıştı". milliyet.com.tr. 11 Aralık 2009. 13 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ocak 2015.
- ^ "HEP kuruldu". Milliyet. 8 Haziran 1990. 4 Şubat 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ocak 2015.
- ^ a b c d e f g h Watts, Nicole F. (1999). "Allies and Enemies: Pro-Kurdish Parties in Turkish Politics, 1990–94". International Journal of Middle East Studies (İngilizce). 31 (4). Cambridge Üniversitesi Yayınları. ss. 631-656. doi:10.1017/S0020743800057123.
- ^ a b c d e Bora, Tanıl (2017). Cereyanlar: Türkiye'de Siyasî İdeolojiler. İstanbul: İletişim Yayınları. ss. 895-6.
- ^ Bozarslan, Hamit (1996). Olson, Robert W. (Ed.). The Kurdish Nationalist Movement in the 1990s: Its Impact on Turkey and the Middle East (İngilizce). Kentucky Üniversitesi Yayınları. s. 147. 13 Kasım 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Kasım 2017.