Habeş el-Hâsib

Habeş el-Hâsib
Habeş el-Hâsib
Doğum	Ahmed b. Abdillâh el-Mervezî Habeş el-Hâsib; 766; Merv, Horasan (bügünkü Irak)
Ölüm	870/4 (104 yaşlarında); Samara, Bağdat
Etnik köken	Pers
Vatandaşlık	Abbasi Hanedanlığı
Tanınma nedeni	Cisimler ve Mesafeler Kitabı; Tanjant trigonometrik oranlarını ve kotanjantı ilk tanımlayan kişi
Din	İslam
Kariyeri
Dalı	Matematik, astronomi, coğrafya
Çalıştığı kurum	Beytü'l-Hikme
Patronlar	Memun, Mutasım

Ahmed b. Abdillâh el-Mervezî Habeş el-Hâsib (766 – ö. 869'dan sonra Samarra'da, günümüz Irak^[1]) Horasan'daki Merv'den Pers^[2]^[3] bir astronom,^[4] coğrafyacı ve matematikçi olup tanjant trigonometrik oranlarını ve kotanjantı ilk tanımlayan kişidir.

Habeş, kendisini Bağdat'ta geliştirdi ve 869'dan bir süre sonra yüz yaşında öldü. İki Abbasi halifesi, el-Ma'mun ve el-Mu'tasım'ın hükümdarlığı altında çalıştı.

Çalışmaları

Ahmed bin Abdillâh el-Mervezî Habeş el-Hâsib, 825'ten 835'e kadar astronomik gözlemler yapmış ve üç zicler (astronomik tablolar) derlemiştir: Bunlardan ilki hala Hint tarzındaydı; test edilmiş tablolar olarak adlandırılan ikincisi en önemlileriydi; muhtemelen "Me'mun" veya "Arap" tablolarıyla aynıdır ve Me'mun'un astronomlarının ortak bir çalışması olabilir; Şah'ın tabloları olarak adlandırılan üçüncüsü daha küçüktü.

Habaş, 829'daki güneş tutulması ile ilgili olarak, Müslüman astronomlar tarafından genel olarak benimsenen bir yöntem olan yükseklikle (bu durumda güneşin) zamanın belirlenmesinin ilk örneğini verir.

830 yılında, trigonometrideki tanjant kavramına eşdeğer olan "gölge", umbra (versa) kavramını ortaya atmış gibi görünmektedir ve türünün en eskisi gibi görünen bu tür gölgelerin bir tablosunu derlemiştir. Ayrıca kotanjantı tanıttı ve bunun için ilk tabloları üretti.^[5]^[6]

Cisimler ve Mesafeler Kitabı

El-Hasib, Bağdat'taki Al-Shammisiyyah gözlemevinde çeşitli gözlemler yapmış ve bir dizi coğrafi ve astronomik değeri tahmin etmiştir. Elde ettiği sonuçları Cisimler ve Mesafeler Kitabı ("The Book of Bodies and Distances") adlı çalışmasında derlemiştir ve bu kitapta yer alan sonuçlardan bazıları şunlardır:^[7]

Dünya

Dünya'nın çevresi: 20,160 mil (32,444 km)
Dünya'nın çapı: 6414.54 mil (10323.201 km)
Dünya'nın yarıçapı: 3207.275 mil (5161.609 km)

Ay

Ay'ın çapı: 1886,8 mil (3036,5 km)
Ay'ın çevresi: 5927.025 mil (9538.622 km)
Ay'ın en yakın mesafesinin yarıçapı: 215,208;9,9 (sexagesimal) mil
Ay'ın en yakın mesafesinin yarı çevresi: 676,368;28,45,25,43 (sexagesimal) mil
Ay'ın en uzak mesafesinin yarıçapı: 205,800;8,45 (sexagesimal) mil
Ay'ın en uzak mesafesinin çapı: 411.600,216 mil (662.406,338 km)
Ay'ın en uzak mesafesinin çevresi: 1.293.600,916 mil (2.081.848,873 km)

Güneş

Güneş'in çapı: 35,280;1,30 mil (56,777.6966 km)
Güneş'in çevresi: 110,880;4,43 mil (178,444.189 km)
Güneş'in yörüngesinin çapı: 7,761,605.5 mil (12,491,093.2 km)
Güneş'in yörüngesinin çevresi: 24,392,571.38 mil (39,256,038 km)
Güneş'in yörüngesi boyunca bir derece: 67,700.05 mil (108,952.67 km)
Güneş'in yörüngesi boyunca bir dakika: 1129.283 mil (1817.405 km)

Ayrıca bakınız

Notlar

^ Charette 2007.
^ "General Cartography" (PDF). Eiilm University. s. 14. 9 Aralık 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. The Iranian geographers Abū Muhammad al-Hasan al-Hamdānī and Habash al-Hasib al-Marwazi set the Prime Meridian of their maps at Ujjain, a center of Indian astronomy
^ "Archived copy" (PDF). 7 Ekim 2013 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Eylül 2013.
^ Islamic Desk Reference, ed. E. J. Van Donzel, (Brill, 1994), 121.
^ "trigonometry". Encyclopædia Britannica. Erişim tarihi: 21 Temmuz 2008.
^ Jacques Sesiano, "Islamic mathematics", p. 157, in Selin, Helaine; D'Ambrosio, Ubiratàn, (Ed.) (2000), Mathematics Across Cultures: The History of Non-western Mathematics, Springer, ISBN 1-4020-0260-2
^ Langermann, Y. Tzvi (1985), "The Book of Bodies and Distances of Habash al-Hasib", Centaurus, 28 (2), ss. 108-128 [111], Bibcode:1985Cent...28..108T, doi:10.1111/j.1600-0498.1985.tb00831.x

Kaynakça

Charette, François (2007). "Ḥabash al-Ḥāsib: Abū Jaʿfar Aḥmad ibn ʿAbd Allāh al-Marwazī". Thomas Hockey (Ed.). The Biographical Encyclopedia of Astronomers. New York: Springer. ss. 455-7. ISBN 978-0-387-31022-0. (PDF version)

Dış bağlantılar

Handbuch der Geschichte : aus den Handschriften der k.k. Hofbibliothek zu Wien, der herzoglichen Bibliothek zu Gotha und der Universitäts-Bibliothek zu Leyden (1850), ed.: Ferdinand Wüstenfeld
An extract from Ibn Kutaiba's 'Adab al-Kâtib; or, The writer's guide (1877), ed.: William Oliver Sproull
Ibn Kutaiba's Adab-al-kâtib. Nach mehreren Handschriften hrsg. von Max Grünert (1900), ed.: Max Grünert
Liber poesis et poetarum (1904), ed.: Michael Jan de Goeje

[FOOTNOTECharette2007-1] Charette 2007.

[2] "General Cartography" (PDF). Eiilm University. s. 14. 9 Aralık 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. The Iranian geographers Abū Muhammad al-Hasan al-Hamdānī and Habash al-Hasib al-Marwazi set the Prime Meridian of their maps at Ujjain, a center of Indian astronomy

[3] "Archived copy" (PDF). 7 Ekim 2013 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Eylül 2013.

[4] Islamic Desk Reference, ed. E. J. Van Donzel, (Brill, 1994), 121.

[trigonometry-5] "trigonometry". Encyclopædia Britannica. Erişim tarihi: 21 Temmuz 2008.

[Sesiano-6] Jacques Sesiano, "Islamic mathematics", p. 157, in Selin, Helaine; D'Ambrosio, Ubiratàn, (Ed.) (2000), Mathematics Across Cultures: The History of Non-western Mathematics, Springer, ISBN 1-4020-0260-2

[7] Langermann, Y. Tzvi (1985), "The Book of Bodies and Distances of Habash al-Hasib", Centaurus, 28 (2), ss. 108-128 [111], Bibcode:1985Cent...28..108T, doi:10.1111/j.1600-0498.1985.tb00831.x

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]