Hacı Mirza Ali Şebüsteri
Hacı Mirza Ali Şebüsteri - yazar, yayıncı, siyasetçi, Tebriz'de kurulan Azerbaycan Milli Hükümetinde Milli Meclis başkanı, Azerbaycan Demokrat Partisi'nin yayın organı olan "Azerbaycan" gazetesinin ilk editörü.
| Hacı Mirza Ali Şebüsteri | |
|---|---|
| |
| Azerbaycan Milli Hükümetinde Milli Meclis başkanı | |
| Görev süresi 12 Aralık 1945 - 12 Aralık 1946 | |
| Kişisel bilgiler | |
| Doğum | 1898 Şebister |
| Partisi | Tude Partisi Azerbaycan Demokrat Fırkası |
| Yaşadığı yer | Tebriz, Bakü, Tahran |
| Mesleği | yazar, yayıncı, siyasetçi |
| Ödülleri | 
|
Hiyabani, Lahuti ve 21 Azer hareketlerine katıldı. Siyasi faaliyetleri nedeniyle birçok kez zulüm gördü ve tutuklandı. Azerbaycan Milli Hükümeti'nin dağılmasından sonra iki kez tutuklandı. Sonraki yaşamı hakkında bilgi yoktur.
Hayatı
değiştirHacı Mirza Ali Şebüsteri 1898 yılında Şebister'de doğdu.[1] 1916'da kurulan Adalet Partisi'nin üyesiydi.[2] 1920 yılında Tebriz'de gerçekleşen Hiyabani hareketine katıldı.[2] Harekete katılan iki kardeşi Salamulla Cavid ile birlikte Bakü'ye taşındılar. Hacı Ali Şebüsteri ise Tebriz'de kaldı. Burada sürekli zulüm gördü ve Tebriz'den ayrılması yasaklandı.[2]
Yazıları 1921 yılında Tebriz'de çıkan "Molla Nasreddin" dergisinde yayımlandı.[3][4]
Tude Partisi üyesiydi ve partinin Tebriz Komitesi'nin kuruluşunda yer aldı.[5] Daha sonra partiden istifa etti.[6] 1941 yılında İsmail Şems, Ali Maşinci, Hilal Nasiri ve diğerlerinin girişimiyle Tebriz'de kurulan "Azerbaycan" cemiyetinin başkanı oldu.[7][8][9][10] 1 Kasım 1941'de toplumun basın organı olan "Azerbaycan" gazetesi yayınlanmaya başladı.[11][12][13] Bu gazetenin editörlüğünü Mirza Ali Şebüsteri ve İsmail Şems yapmıştır.[12][14] Daha sonra bu gazete Azerbaycan Demokratik Partisi'nin basın organı oldu.[11][15] "Azerbaycan" cemiyetinin üyeleri kapitalizmi, emperyalizmi ve sömürgeciliği eleştiren şiirler ve makaleler yazıyordular.[9] Bu faaliyetleri nedeniyle zulüm gördükleri için 1942 yılında Hacı Mirza Ali Şebüsteri, İsmail Şems, Mir Mehdi Etimad ve Muhammed Biriya, Azerbaycan SSC İçişleri Komiser Yardımcısı General Ağaselim Atakişiyev tarafından Tebriz'den Bakü'ye getirildi.[9][16]
Azerbaycan Milli Hükümeti döneminde
değiştir
14 Eylül 1945'te Tebriz'de yapılan bir toplantıda, Hacı Ali Şebüsteri'nin de aralarında bulunduğu 14 üyeli bir Düzenleme Komitesi oluşturularak Azerbaycan Demokrat Partisi kuruldu.[17][18] 20 Kasım 1945'te Tebriz Erk Tiyatrosu binasında faaliyetlerine başlayan Azerbaycan Halk Kongresi Milli Meclisi'nin başkanlığına seçildi.[19][20] Azerbaycan Parlamentosu'nun ilk toplantısı 12 Aralık 1945'te yapıldı. Burada, Meclis'in çıkardığı kanun ve kararları uygulamak üzere Mirza Ali Şebüsteri başkanlığında 9 kişilik bir divan seçildi.[21][22][23] Azerbaycan Milli Hükûmeti'nin kurulmasının ardından Milli Meclis Başkanlığı'na seçildi.[23][24][25] Ayrıca yeni kurulan Dil Enstitüsünün başkanlığını da yürütüyordu. Kurumun faaliyet gösterdiği dönemde Azerbaycan'da faaliyet gösteren Farsça isimli dükkan ve lokantaların isimleri Türkçe'ye çevrilmiştir. Ayrıca örgütün amacı Azerbaycan Türkçesinde bazı reformlar yapmaktı.
1 Ağustos 1946'da Salamulla Cavid başkanlığındaki Hacı Mirza Ali Şebüsteri, Sadık Padiqan, General Mahmud Penahiyan, Albay Murtazavi ve Binbaşı Toğrai'den oluşan bir heyet müzakereler için Tahran'a gitti.[26][27]
5 Aralık 1946'da Şah'ın birlikleri Miyana'ya doğru saldırırken Milli Hükûmetin fedaileri tarafından durduruldu.[28] Azerbaycan'ın çeşitli bölgelerinden insanlar, Şah'ın ordusuna karşı silahlanıp savaşmak için Milli Hükûmete başvurdu.[29][30] Daha sonra Pişevari başkanlığında Savunma Komitesi kuruldu.[29][31] Hacı Mirza Ali Şebüsteri, Gazi Muhammed, Gulam Yahya, Mahmud Penahiyan ve Sadık Padegan bu komitenin üyeleri oldular.[29] Komitenin ilk icraatı Tebriz'de sıkıyönetim ilan etmek ve gönüllü birlikler kurmak oldu.[29][31] Başlangıçta gönüllü gruplara 600 kişi katıldı.[32] Bundan sonra Pişevari, Sovyetler Birliği'nden tekrar askeri destek istedi.[29] Ancak bu talep cevapsız kaldı.[33] Seyyid Cafer Pişevari ve hükûmetin diğer üyeleri 11 Aralık 1946'da Tebriz'den ayrıldıktan sonra Salamulla Cavid, Muhammed Biriya, Mirrahim Vilayi ve Hacı Ali Şebüsteri Tebriz'de kaldı.[34] 13 Aralık 1946'da, ABD ve Büyük Britanya'nın desteğiyle İran ordusu Tebriz'e girdi.[35][36] Böylece Azerbaycan Milli Hükûmeti çöktü.[37]
Ulusal Hükûmetin çökmesinden sonra Salamulla Cavid ile birlikte tutuklandı ve Tahran'a götürüldü.[38][39][40] Haziran 1947'de serbest bırakıldı.[41][42] Hapisten çıktıktan sonra bir süre Şiraz'da yaşadı.[43] Şubat 1948'de Şiraz'dan Tahran'a getirildi ve tekrar tutuklandı.[44][43] Nisan 1948'de Salamulla Cavid ile birlikte iki yıl hapse mahkûm edildi.[45] Temmuz 1948'de hapisten çıktı.[46]
Sonraki yaşamı hakkında bilgi yoktur.
Kaynakça
değiştirÖzel
değiştir- ^ Həsənli 1998, s. 247.
- ^ a b c Badamçı, Meysəm (27 Mart 2023). "تشکیل فرقه دموکرات آذربایجان؛ بررسی یک سند تاریخی". www.radiozamaneh.com (Farsça). 11 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Aralık 2024.
- ^ Məmmədli 2009, s. 97.
- ^ "Pərvanə Məmmədli: İranın dövlət siyasəti Azərbaycan milli mətbuatının qarşısına sədd çəkib". Voice of America (Azerice). 16 Ocak 2012. 28 Şubat 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Aralık 2024.
- ^ Çeşmazər 1986, s. 35.
- ^ "دشمنِ آن پنجاه و سه نفر". هفته نامه تجارت فردا (Farsça). Erişim tarihi: 25 Aralık 2024.
- ^ Yenisey 2009, s. 135.
- ^ Pişəvəri 2005, s. 26.
- ^ a b c Şamil,Şamil 2018, s. 86.
- ^ Niknam, Səməd (20 Ekim 2021). "Seyid Cəfər Pişəvəri - O ağır gündə anadan olmuşdu,onu ağır tale gözləyrdi". gunaz.tv (Azerice). Erişim tarihi: 24 Aralık 2024.
- ^ a b Bayramova, Şəymən (16 Mayıs 2017). "Güney Azərbaycan mətbuatı..." sherg.az (Azerice). Erişim tarihi: 24 Aralık 2024.
- ^ a b Məmmədli 2009, s. 119.
- ^ Mərəndli 2017, s. 15.
- ^ "سیاست زبانی و ساختار حکومت ملی آذربایجان- دکتر محمدرضا هیئت". tebarens.com. Erişim tarihi: 25 Aralık 2024.
- ^ Məmmədli 2009, s. 121.
- ^ Muradi Marağayi 2006, s. 13.
- ^ Həsənli 1998, s. 229.
- ^ Həsənli 2006, s. 116.
- ^ "افتتاح مجلس ملی آذربایجان". adfmk.com. 16 Eylül 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Aralık 2024.
- ^ Rəhimli 2003, s. 70.
- ^ Çeşmazər 1986, s. 65.
- ^ Rəhimli 2003, s. 72.
- ^ a b Tağıyeva,Rəhimli,Bayramzadə 2000, s. 222.
- ^ Ələkbərli 2021, s. 121.
- ^ Həsənli 2023, s. 398.
- ^ Rəhimli 2003, s. 133.
- ^ Cavid 2005, s. 59.
- ^ Həsənli 2006, s. 437.
- ^ a b c d e Həsənli 2006, s. 438.
- ^ Rəhimli 2009, s. 100.
- ^ a b Sultanlı 2010, s. 83.
- ^ Rəhimli 2003, s. 143.
- ^ Həsənli 2006, s. 441.
- ^ Həsənli 2006, s. 445.
- ^ Qəribli 1997, s. 173.
- ^ McEvoy, Joanne; O'Leary, Brendan (2013). Power Sharing in Deeply Divided Places. Filadelfiya: University of Pennsylvania Press. ss. 191. ISBN 9780812245011.
- ^ George Lenczowski. "United States' Support for Iran's Independence and Integrity, 1945–1959", Annals of the American Academy of Political and Social Science, Vol. 401, America and the Middle East. (may, 1972), s. 49
- ^ Rəhimli 2003, s. 153.
- ^ Həsənli 2006, s. 449.
- ^ Mərəndli 2017, s. 132.
- ^ Cavid 2005, s. 67.
- ^ Zülfqarlı, Məhərrəm (2017). Tarixşünaslıq (1920-1991-ci illər) (PDF) (Azerice). Bakü. s. 210.
- ^ a b Cavid 2005, s. 72.
- ^ Bayramzadə 2016, s. 210.
- ^ Cavid 2005, s. 74.
- ^ Cavid 2005, s. 75.
Genel
değiştir- Cavid, Salamulla (2005). O günün həsrəti ilə (PDF) (Azerice). Bakü: Yurd nəşriyyatı. s. 63. 28 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 24 Aralık 2024.
- Bayramzadə, Səməd (2016). Южный Азербайджан: от "21 Азер"а до "белой революции" в Иране (Azerice). Bakü: Tərəqqi nəşriyyatı. s. 334. ISBN 978-9952-8299-7-6. 8 Aralık 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Aralık 2024.
- Çeşmazər, Mirqasım (1986). Azərbaycan Demokrat Partiyasının yaranması və fəaliyyəti (PDF) (Azerice). Bakü: Elm nəşriyyatı. s. 121. Archived from the original on 2 Mayıs 2023. Erişim tarihi: 25 Aralık 2024.
- Ələkbərli, Faiq (2021). Azərbaycan türk fəlsəfi və ictimai fikir tarixi: XIX-XX əsrlər (Azerice). III. Bakü: Elm və təhsil nəşriyyatı. s. 684. ISBN 978-9952-81-76-0-7. 3 Aralık 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Aralık 2024.
- Həsənli, Cəmil (2023). Güney Azərbaycan: Tarixin yol ayrıcında (1939–1945) (Azerice). Bakü: Qanun nəşriyyatı. s. 496. ISBN 9789952385717.
- Həsənli, Cəmil (1998). Güney Azərbaycan:Tehran - Bakı - Moskva arasında (PDF) (Azerice). Bakü: Diplomat nəşriyyatı. s. 324. 4 Aralık 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 24 Aralık 2024.
- Həsənli, Cəmil (2006). СССР-Иран: Азербайджанский кризис и начало холодной войны: 1941-1946 гг (PDF) (Rusça). Moskova: Герои Отечества. s. 560. ISBN 5910170120. 21 Aralık 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 25 Aralık 2024.
- Qəribli, İslam (2014). Ədəbiyyat sərhəd tanımır (Azerice). Bakü: Elm və təhsil nəşriyyatı. s. 262.
- Mərəndli, Barış (2017). "21 Azər" soyqırımı: 1946-1947-ci illərdə Cənubi Azərbaycanda kütləvi qırğınlar (Azerice). Bakü: Elm və təhsil nəşriyyatı. s. 376. ISBN 978-9952-8312-8-3. 7 Aralık 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Aralık 2024.
- Muradi Marağayi, Əli (2006). زندگى و زمانه محمد بىرىا: به انضمام خاطرات سرلشکر درخشانى از فرقه دموکرات آذرباىجان Məhəmməd Biriyanın həyatı və dövrü (Demokrat Firqəsi haqqında general Derəxşaninin xatirələri ilə birlikdə (Farsça). Michigan: University of Michigan. s. 237. ISBN 9789648234374.
- Məmmədli, Pərvanə (2009). Cənubi Azərbaycan mətbuatı tarixi: XIX-XX-XXI yüzilliklər (Azerice). Bakü: Elm nəşriyyatı. s. 230.
- Pişəvəri, Seyid Cəfər (2005). Xatirələr (1941-1945) (Azerice). Bakü: Azərbaycan Demokrat Firqəsinin nəşri. s. 394.
- Rəhimli, Əkrəm (2003). Güney Azərbaycan milli-demokratik hərəkat (1941-1946) (Azerice). Bakü: Meqa nəşriyyatı. s. 207. 17 Aralık 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Aralık 2024.
- Rəhimli, Əkrəm (2009). Mübarizə burulğanlarında keçən ömür: Seyid Cəfər Pişəvəri (Azerice). Bakü: Nurlar NPM. s. 400. ISBN 9789952450064.
- Qəribli, İslam (2014). Ədəbiyyat sərhəd tanımır (Azerice). Bakü: Elm və təhsil nəşriyyatı. s. 262.
- Sultanlı, Vaqif (2010). Güney Azərbaycan tarixi siyasi və kulturoloji müstəvidə (məqalələr toplusu) (Azerice). Bakü: Azərnəşr. s. 172.
- Şamil, Əzizə; Şamil, Əli (2018). Dissident sorağında (1956-1986) (Azerice). Bakü: Elm və təhsil nəşriyyatı. s. 204. ISBN 978-9952-8305-2-1. 30 Ocak 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Aralık 2024.
- Yenisey, Gülara (2009). İranda etnosiyasi hərəkatlar (1922-2004) (Azerice). Bakü: Qanun nəşriyyatı. s. 248.
Dış bağlantılar
değiştir
Wikimedia Commons'ta Haji Mirza Ali Shabustari ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur