Haliç (coğrafya)
Haliç, içine bir veya daha fazla nehir veya dere akan ve açık denize serbest bir bağlantısı olan kısmen kapalı bir acı su alanıdır.[1]
Haliçler nehir ortamları ve ekoton olarak bilinen deniz ortamları arasında bir geçiş bölgesi oluşturur. Haliçler hem gelgit, dalgalar ve tuzlu su akışı gibi deniz etkilerine hem de tatlı su ve tortu akışı gibi nehir etkilerine maruz kalır. Deniz suyunun ve tatlı suyun karışması, hem su sütununda hem de tortuda yüksek düzeyde besin maddesi olmasına sebep olarak, haliçlerin dünyanın en verimli doğal yaşam alanları arasında yer almasına sebep olur.[2]
Günümüzdeki haliçlerin çoğu, Holosen döneminde yaklaşık 10.000-12.000 yıl önce deniz seviyesi yükselmeye başladığında nehirlerin aşındırdığı veya buzulların oyduğu vadilerin suyla dolmasıyla oluştu.[3] Haliçler tipik olarak jeomorfolojik özelliklerine veya su sirkülasyon modellerine göre sınıflandırılır. Haliçler koy, körfez, körfezcik, liman, lagün gibi birçok farklı isme sahip olabilir, ancak bu su kütlelerinin bazıları yukarıdaki bir haliç tanımını tam olarak karşılamamaktadır ve tamamen tuzlu olabilir.[4]
Birçok haliç toprak erozyonu, ormansızlaşma, aşırı otlatma, aşırı avlanma ve sulak alanların doldurulması gibi çeşitli faktörlerden dejenerasyona maruz kalır. Ötrofikasyon, kanalizasyon ve hayvansal atıklar aşırı besin maddesi girişine yol açabilir; kanalizasyon girdilerinde ötürü ağır metal, poliklorlu bifenil, radyonüklit ve hidrokarbonlar da dahil olmak üzere kirleticilere maruz kalabilirler ve taşkın kontrolü veya su saptırma için inşa edilen barajlardan olumsuz etkilenebilirler.[3][5]
Kaynakça
değiştir- ^ Pritchard, D. W. (1967). "What is an estuary: physical viewpoint". Lauf, G. H. (Ed.). Estuaries. A.A.A.S. Publ. 83. Washington, DC. ss. 3-5. hdl:1969.3/24383.
- ^ McLusky, D. S.; Elliott, M. (2004). The Estuarine Ecosystem: Ecology, Threats and Management. New York: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-852508-0.
- ^ a b Wolanski, E. (2007). Estuarine Ecohydrology. Amsterdam: Elsevier. ISBN 978-0-444-53066-0.
- ^ "HALIç: öZELLIKLER, KONUM, FLORA, FAUNA, IKLIM, öRNEKLER - BILIM". warbletoncouncil. 25 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Mart 2021.
- ^ Silva, Sergio; Lowry, Maran; Macaya-Solis, Consuelo; Byatt, Barry; Lucas, Martyn C. (2017). "Can navigation locks be used to help migratory fishes with poor swimming performance pass tidal barrages? A test with lampreys". Ecological Engineering. Cilt 102. ss. 291-302. doi:10.1016/j.ecoleng.2017.02.027.