Halid el-Azm

Halid el-Azm (Arapça: خالد العظم, 11 Haziran 1903 - 18 Kasım 1965), Suriye'nin ulusal lideri ve beş kez başbakan ve 4 Nisan - 16 Eylül 1941 tarihleri arasında devler başkanı vekili idi. Suriye'nin en önde gelen siyasi ailelerinden biri olan el-Azm ailesinin üyesiydi ve bir Osmanlı diyanet nazırının oğluydu.

Halid el-Azm Arapça: خالد العظم
Geçici Suriye Devlet Başkanı
Görev süresi 4 Nisan 1941 - 16 Eylül 1941
Yerine geldiği	Behiç el-Hatib
Yerine gelen	Taceddin el-Hasani
13. 22. 27. 29. & 46. Suriye Başbakanı
Görev süresi 4 Nisan 1941 - 21 Eylül 1941
Yerine geldiği	Nasuhi el-Buhari
Yerine gelen	Hasan el-Hekim
Görev süresi 16 Aralık 1946 - 29 Aralık 1946
Başkan	Şükri el-Kuvvetli
Yerine geldiği	Sadullah el-Cabiri
Yerine gelen	Cemil Merdam Bey
Görev süresi 16 Aralık 1948 - 30 Mart 1949
Başkan	Şükri el-Kuvvetli
Yerine geldiği	Cemil Merdam Bey
Yerine gelen	Hüsnü Zaim
Görev süresi 27 Aralık 1949 - 4 Haziran 1950
Başkan	Haşim el-Etâsî
Yerine geldiği	Nazım el-Kudsi
Yerine gelen	Nazım el-Kudsi
Görev süresi 27 Mart 1951 - 9 Ağustos 1951
Başkan	Haşim el-Etâsî
Yerine geldiği	Nazım el-Kudsi
Yerine gelen	Hasan el-Hekim
Görev süresi 17 Eylül 1962 - 9 Mart 1963
Başkan	Nazım el-Kudsi
Yerine geldiği	Beşir el-Azma
Yerine gelen	Selahaddin el-Bitar
Kişisel bilgiler
Doğum	6 Kasım 1903 Şam, Suriye Vilayeti, Osmanlı İmparatorluğu
Ölüm	18 Şubat 1965 (62 yaşında) Beyrut, Lübnan
Partisi	Bağımsız

Kariyer

1923'te Şam Üniversitesinden hukuk diploması ile mezun oldu ve 1925'te şehir yönetimine katıldı. Bu sırada, ailesinin mülklerini ülke çapında aktif olarak yönetti. 1930'larda, geleceğin devlet başkanları Haşim el-Etâsî ve Şükri el-Kuvvetli gibi Fransız karşıtı Ulusal Blok koalisyonunun önde gelen üyeleriyle yakın ilişkiler kurdu. Etâsî'nin uzun süre destekçisi olarak kaldı, ancak aşırı otoriter olmakla suçladığı Kuvvetli ile sık sık tartıştı. 1941'de Fransızlar Azm'ı başbakan ve devlet başkanı vekili olarak atadı, ancak 1939'da milliyetçi Etâsî'nin istifasından bu yana uygun bir aday bulma konusunda başarılı olunamadı. Ancak 5 ay sonra yerine Fransa'ya sadık bir adam olan Taceddin el-Hasani göreve geldi. Azm, 1943'ten 1947'ye kadar parlamentoda ve kabinede defalarca görev yaptı. 1945'te kabineden istifa ettiğinde muhalefetin odak noktası haline geldi ve Kuvvetli'nin kendisine ikinci bir görev süresi sağlamak için anayasayı değiştirme girişimine karşı çıkan güçlere liderlik etti. Kuvvetli galip geldi, Azm 1947'de ona karşı koştu fakat kaybetti. Ancak Fransa elçiliğini kabul etti ve bir yıl boyunca bu görevde kaldı. Fransa'dan ve daha sonra Sovyetler Birliği'nden başarılı silah alımları gerçekleştirdi. Mayıs 1948'de Azm, Kuvvetli'nin altında Mart 1949'a kadar görev yapacak çok partili bir kabine kurmayı kabul etti. Fransa ve Amerika Birleşik Devletleri ile ittifak kurdu ve iç kalkınma için onlardan kredi almaya çalıştı. Filistin sorunuyla ilgili Birleşmiş Milletler toplantılarına katılmak için sık sık seyahat etti. Azm, başta Genelkurmay Başkanı Hüsnü Zaim olmak üzere ordu mensuplarıyla çatıştı. Zaim, 29 Mart 1949'da bir darbe gerçekleştirdive hem Azm'ı hem de Devlet Başkanı Kuvvetli'yi hapse attı. Beş ay sonra Zaim devrildiğinde Azm, Şam milletvekili olarak meclise geri döndü ve Maliye Bakanı oldu. Suriye için yeni bir anayasa hazırlayan Kurucu Meclise de seçildi. Haziran 1950'de Haşim el-Etâsî'nin ikinci yönetimi altında tekrar başbakan oldu ve o zamandan 1951'e kadar üç kabineye başkanlık etti. Azm, aşırı Lübnan ithalatı nedeniyle yerel Suriye endüstrisinin çökmesini önlemek amacıyla sınırı Lübnan mallarına kapattı. Ayrıca, kabinelerinden herhangi birine subay atamayı reddettiği ve savunma portföyünü her zaman kendisine ayırdığı için orduyla defalarca çatıştı. Ayrıca Suriye siyasetinde Irak ile birliği savunan Haşimi yanlısı unsurlarla da çatıştı. Sosyalistler, aristokrat ve zengin Osmanlı geçmişi nedeniyle ona güvenmediler. Azm, Etâsî'nin demokratik yönetimini deviren Edib Çiçekli darbesini protesto etmek için 1951'den 1954'e kadar kamusal alanı terk etti.

Nasır'a karşı muhalefet

Çiçekli'nin görevden alınmasından sonra Azm, 1955 cumhurbaşkanlığı seçimlerinde tekrar Kuvvetli'ye karşı yenildi. Kısa bir süre emekli oldu, ardından Kasım 1956'da yeniden ortaya çıktı ve Başbakan Sabri el-Aseli'nin kabinesine savunma bakanı olarak girdi. Azm, SSCB ile ittifak kurmada kilit bir rol oynadı ve krediler, ekonomik anlaşmalar ve silah satışları düzenlemek için defalarca oraya gitti ve "Kızıl Milyoner" lakabıyla anılarak Amerika Birleşik Devletleri'ni kızdırdı. Bu isim, bir sosyalist olmamasına ve aslında Arap dünyasında devlet sosyalizminin önde gelen savunucusu olan Mısır Cumhurbaşkanı Cemal Abdünnasır'a karşı olmasına rağmen, 1950'lerde Suriye basını tarafından bile benimsendi. 1958'de Mısır ile Birleşik Arap Cumhuriyeti'ni kuran birliğe, Nasır'ın Suriye'nin demokratik sistemini ve serbest piyasa ekonomisini yok edeceğini savunarak karşı çıktı. Azm, Birlik yıllarında (1958-1961) bir kez daha siyasi hayatı terk etti ve Lübnan'a taşındı.

Askerî istikrarsızlık

Birlik dağılınca Azm; Suriye'ye döndü, ayrılıkçı belgenin hazırlanmasına bizzat yardım etti ve devlet başkanlığına aday olmaya çalıştı ancak adaylığı ordu tarafından engellendi. Devlet başkanlığına Nazım el-Kudsi seçildi ve Azm, Şam milletvekili olarak meclise geri döndü. 28 Mart 1962'de bir darbe daha sivil yönetimi devirdi ve Kudsi ile Azm hapse atıldı. 2 Nisan'da bir karşı darbe onları serbest bıraktı ve Azm yeniden Kudsi'nin başbakanı oldu. İki adam, orduyu Nasır yanlısı unsurlardan kurtarmak ve Nasır'ın BAC'nin başındayken başlattığı katı kamulaştırma programını tersine çevirmek için eski devlet başkanı Kuvvetli ile ittifak kurdu. Bu gerçekleşemeden, sosyalist Baas Partisi Mart 1963'te Suriye'de iktidara geldi ve hem Azm hem de Kudsi sürgüne kaçtı.

Ölüm

Azm, Suriye'deki geniş topraklarına Baasçılar tarafından el konunca, zor mali koşullarda yaşadığı Beyrut'a kalıcı olarak yerleşti. Orada öldü ve 18 Kasım 1965'te toprağa verildi. Anıları ölümünden sonra 1973'te yayınlandı.

Kaynakça

• Sami Moubayed "Çelik ve İpek: Suriye'yi 1900–2000'de Şekillendiren Erkekler ve Kadınlar" (Cune Press, Seattle, 2005).