Hawaii
Bu maddedeki bilgilerin doğrulanabilmesi için ek kaynaklar gerekli. (Aralık 2021) (Bu şablonun nasıl ve ne zaman kaldırılması gerektiğini öğrenin) |
Hawaii (İngilizce telaffuz: [həˈwaɪ.i] (
dinle); Hawaiice: Hawaiʻi, [həˈvɐjʔi] veya [həˈwɐjʔi]) ya da Havai, Amerika Birleşik Devletleri'nin eyaletlerinden biridir. Büyük Okyanus'da bulunan ve tamamen adalardan oluşan tek eyalettir.
| Hawaii | |
|---|---|
 Bayrak  Mühür | |
_(US50)_(-grid).svg) | |
| Ülke |  Amerika Birleşik Devletleri |
| Başkent | Honolulu |
| İdare | |
| • Vali | Josh Green (D) |
| • Vali vekili | Sylvia Luke (D) |
| • Üst meclis | Hawaii Senatosu |
| • Alt meclis | Hawaii Temsilciler Meclisi |
| • Senatörler | Brian Schatz (D) Mazie Hirono (D) |
| Yüzölçümü | |
| • Toplam | 28,311 km² |
| • Kara | 16,638 km² (6,423 mil²) |
| • Su | 11,672 km² (4,506 mil²) |
| Rakım | 920 m |
| En yüksek nokta | 4,205 m (13.795 ft) |
| En alçak nokta | 0 m (0 ft) |
| Nüfus (2020) | |
| • Toplam | 1.455,271 |
| • Yoğunluk | 82,6/km² |
| Zaman dilimi | UTC-10.00 |
| ISO 3166 kodu | US-HI |
Resmî site portal.ehawaii.gov | |
Eyalet neredeyse tüm Hawaii takımadalarını kapsar, 137 ada, 2.400 km'ye yayılmıştır. Volkanik takımadalar fizyografik ve etnolojik olarak Okyanusya Polinezyası alt bölgesinin bir parçasıdır.[1] Takımadaların güneydoğu ucunda, kuzeybatıdan güneydoğuya doğru sekiz ana ada vardır: Niʻihau, Kauaʻi, Oʻahu, Molokaʻi, Lānaʻi, Kahoʻolawe, Maui ve Hawaiʻi. Sonuncusu gruptaki en büyük adadır; eyalet ile takımada isim karışıklığı önlemek için genellikle "Büyük Ada" veya "Hawaiʻi Adası" olarak adlandırılır.
Avrupa ile ilişkiler sonucu bazı krallar tüm Hawaii adalarının kontrolünü almaya çalışmışlardır. Örneğin, Hawaii Kralı I. Kamehameha Avrupalılarla ticaret yaparak onlardan barutlu silahlar elde etmiştir. Hawaii'de bilinmeyen barut teknolojisi sayesinde Kamehameha yavaş yavaş tüm adaları işgal edebilmiştir. Ona karşı çıkan bazı kabileler, oklarla ve mızraklarla kendi ülkelerini koruyamadıklarından, çareyi yüksek uçurumlardan atlamakta bulmuşlardır. İntiharı, teslim olmaktan çok daha iyi bir çözüm yolu olarak görmüşlerdir.
Kamehameha'nın kazandığı topraklar ancak 1893'e kadar dayanabilmiştir. Son hükümdar olan Kraliçe Liliuokalani, Amerikalı yerleşimcilerin Hawaii Reform Partisi (Reform Party of the Hawaiian Kingdom) tarafından devrilmiştir. Hawaii Krallığı Amerikalılar tarafından yıkılıp, Hawaii Cumhuriyeti kurulmuş ve dış ülkelere kapalı olan Hawaii ticareti, dünya ekonomisine katılarak üretimini ve ticaretini büyük ölçüde geliştirmiştir. Son olarak 1898'de Amerika himayesi altına girip, 1959'da bir referandumla Amerika Birleşik Devletleri'nin 50. ve sonuncu eyaleti olmuştur. Ayrıca Hawaii Amerika Birleşik Devletleri'ne bağlı olup Birleşik Krallık'ın bayrağını taşıyan tek eyalettir.
Oahu adasında bulunan Honolulu, Hawaii eyaletinin başkenti ve tek büyük kentidir. İngilizce ve Hawaii dili eyaletin resmi dilleridir.
Coğrafya
değiştir
Tüm Amerikalı eyaletlerinden en güneydeki olan Hawaii, birçok açıdan diğer eyaletlere göre çok farklıdır. Tek ada eyaletidir. Volkanlardan çıkan lavdan dolayı alan olarak hep büyümektedir. Bugün bildiğimiz Hawaii, su altı volkanlarından çıkan lavların katılaşıp kayalara dönüşmesiyle oluşmuştur.
Bu takımada yaklaşık 18 küçük adacıklardan ibarettir. Fakat bunların sekizi ana adalar olarak tanımlanır. Bunlar Niihau, Kauai, Oahu, Molokai, Lanai, Kahoolawe, Maui ve Hawaii adalarıdır. Hawai'i adası en büyüğü olduğu için ona daha çok Büyük Ada (Big Island) diye hitap ederler. Bu ismi takmalarının bir diğer nedeni ise bu adanın ismi takımadanın ismiyle aynı olmasıdır.
Bu adalar yüksek ve volkanik dağlarıyla ünlüdürler. İklimi ve volkanik toprağı bitki yetişimine çok elverişlidir. Lavların içindeki minerallerle oluşan toprak, dünyanın başka yerlerinde görülmemiş bitkilerin ve hayvanların oluşmasını sağlamıştır.
İklim
değiştir
Okyanusla kaplı ve kıtalardan uzak olduğundan dolayı, sıcaklık yıl genelinde fazla değişiklik göstermez. Sıcaklık genellikle 27 ve 16 °C arasıdır.Adada çok sayıda göl bulunmaz, fakat Büyük Ada'nın (Big Island'ın) Mauna Loa ve Mauna Kea dağlarının tepelerinde zaman zaman göller görülür. Hawaii'de yağışlar boldur. Ve ne zaman yağış alacağı tahmin edilememektedir. Gün içerisinde bol yağış ve sonra güneş görülebilir. Kauai Adası'ndaki Waialeale Dağı, dünyadaki en fazla yağış alan yerdir.
Her adada iki iklim bulunur. Yüksek dağlardan dolayı bulutlar adanın bir tarafında kalırken, öbür tarafta fazla bulut bulunmamaktadır. Bu nedenle her adanın bulutlu tarafı bol yağışlı ve yeşildir. Diğer taraf ise güneşli ve kuraktır. Örneğin Büyük Ada'nın (Big İsland'ın), Mauna Loa ve Mauna Kea dağları doğudan gelen bulutları bloke eder. Bundan dolayı doğudaki Hilo şehri bol yağış alırken, batıdaki Kona şehri bol güneş alır. Tüm oteller ve yüzme tesisleri güneşli Kona'dadır.
Demografi
değiştir2020 verilerine göre Hawaii'nin nüfusu yaklaşık 1,4 milyon kişi olarak tahmin edilmektedir.[2] O'ahu adası en kalabalık adadır. O'hau adasındaki Honolulu şehri Hawaii'nin başkenti ve en büyük şehridir. Burada yüksek binalar, apartmanlar ve uzun otoyollar bulunmaktadır. Bazıları bu sanayileşmenin ve kentleşmenin adanın doğallığını ve güzelliğini suistimal ettiğini düşünür. Fakat diğer şehirlere bakıldığında doğa korunmuş ve ona özen gösterilmiştir. Bu şehirlerden en önemlilerinden bazıları Hilo, Kāne'ohe, Kailua, Pearl City, Waipahu, Kahului, Kailua-Kona, Kīhei ve Līhu'e'dir.
Dil
değiştirHawaii eyaletinin iki resmî dili vardır. İngilizce adadaki baskın resmî dildir. Standart İngilizceye ek olarak bazı Hawaii doğumlu insanlar resmî statüsü olmayan Hawaii Creole İngilizcesini de konuşurlar. Bu dil, İngilizceyi baz alan bir kreol dildir. Hawaiice adanın ikinci resmi dilidir, ancak adanın %0,1'inden azının ana dilini oluşturur ve devlet kurumlarında yaygın kullanıma sahip değildir. Adadaki yoğun Asyalı göçmen nüfus nedeniyle toplumun %21'i evde bir Asya dili konuştuğunu belirtmiştir. Bu diller arasında Tagalog, Japonca ve Ilocano en büyükleridir.
Etnik yapı
değiştir2010 verilerine göre toplumun %38,6'sı kendini Asyalı, %24,7'si Beyaz, %23,6'sı iki veya daha fazla ırka mensup, %10'u Hawaii Yerlisi ve diğer Pasifik adaları kökenli, %1,6'sı siyahi, %1,2'si başka bir ırktan, %0,3'ü ise Amerikan Yerlisi olarak tanımlamaktadır. Herhangi bir ırka mensup olabilen Hispanik ve Latino Amerikalı nüfus %8,9'dur.[3] Eyalet ABD'nin en yüksek Asyalı ve çok ırklı Amerikalı oranına sahip olup, en düşük Hispanik olmayan Beyaz oranına da sahiptir. 2012'de eyalette 1 yaş altı çocukların sadece %14,6'sı bu gruba mensup olmuştur. Filipinli Amerikalılar (%14,6), Japon Amerikalılar (%13,6), Çinli Amerikalılar (%4,0) ve Koreli Amerikalılar (%1,8) en büyük Asya kökenli gruplardır.[4]
Din
değiştir2014 tarihli bir Pew araştırmasına göre Hawaii'deki yetişkinlerin %63'ü bir Hristiyan mezhebine mensuptur. Protestanlar %38 ile en büyük grup iken, Roma Katolik Kilisesi'ne bağlı birey oranı %20 olmaktadır. Geri kalan Hristiyanları Mormonlar, Yehova'nın Şahitleri, Doğu Ortodoks Kilisesi ve diğer mezhepler oluşturmaktadır. Toplam nüfusun %5'i kendilerini agnostik, %2'si ise ateist olarak tanımlamakta olup, dini olmayan grupların toplamı %26 olmaktadır. Budizm, %8 inanan oranıyla eyaletteki en büyük ikinci dini oluşturur. Hinduizm, Yahudilik ve İslam adalardaki diğer küçük dinlerdir.[5]
Kültür
değiştirHawaii kültürü adanın sahillerinden, yeşil ormanlarından, büyük dalgalarından ortaya çıkmıştır. Herkeste bir yazlık havası, bir telaşsızlık vardır. Rahat oldukları kadar çok sıcak ve misafirperverdirler. Avrupa'nın ve diğer ülkelerin himayesi olmalarına rağmen kültürlerini koruyabilmişler, hatta kültürlerini yabancılara bile özendirmişlerdir. Fiziksel olarak aktif oldukları, stresten uzak durdukları için Amerikanın en uzun ömürlü insanlarıdır.
Deniz bir Hawaii yerlisinin en önemli parçasıdır. Spor olarak yüzme ve sörf dallarında birçok olimpiyat madalyaları almışlardır. Dünyanın en iyi sörfçüleri Hawaii denizinin kızgın dalgalarında yetişmişlerdir. Duke Kahanamoku isimli bir Hawaiili yüzme dalında Olimpiyat Madalyası kazanmış ve sörfü yaygınlaşmıştır. Böylece sörf onun sayesinde dünyaca yapılan bir spordur.Heykeli başkent Honolulu'dadır.
Uzun otoyolların, yüksek binaların ve fabrikaların kurulmalarına karşı olup doğayı kirletmemeye özen gösterirler.
Ayrıca bakınız
değiştir
Kaynakça
değiştir- ^ "Is Hawaii a Part of Oceania or North America?" 16.01.2020 tarihinde arşivlenmiştir.
- ^ "Historical Population Change Data (1910–2020)". Census.gov. United States Census Bureau. 29 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Mayıs 2021.
- ^ "Hawaii QuickFacts from the US Census Bureau". State and County QuickFacts. Washington, DC: U.S. Census Bureau. 17 Ocak 2012. 28 Ekim 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Haziran 2012.
- ^ Exner, Rich (3 Haziran 2012). "Americans under age 1 now mostly minorities, but not in Ohio: Statistical Snapshot". The Plain Dealer. 14 Temmuz 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Kasım 2012.
- ^ "Adults in Hawaii". Religious Landscape Study. Pew Research Center. 7 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ekim 2019.