I. Abdülhamid
I. Abdülhamid (Osmanlı Türkçesi: عبد الحميد اول Abdü’l-Ḥamīd-i evvel) (20 Mart 1725 – 7 Nisan 1789), 27. Osmanlı padişahı ve 106. İslam halifesidir. III. Ahmet'in oğlu ve III. Mustafa'nın kardeşidir.[1][2]
| I. Abdülhamid | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| İslâm Halifesi Emîrü'l-mü'minîn İki Kutsal Caminin Hizmetkârı Han | |||||
 Fransız ressam Ferdinando Tonioli tarafından 1788 yılında çizilmiş portresi | |||||
| 27. Osmanlı Padişahı | |||||
| Hüküm süresi | 21 Ocak 1774 - 7 Nisan 1789 (15 yıl, 2 ay ve 17 gün) | ||||
| Önce gelen | III. Mustafa | ||||
| Sonra gelen | III. Selim | ||||
| 106. İslâm Halifesi | |||||
| Hüküm süresi | 21 Ocak 1774 - 7 Nisan 1789 | ||||
| Önce gelen | III. Mustafa | ||||
| Sonra gelen | III. Selim | ||||
| Doğum | 20 Mart 1725 Topkapı Sarayı, İstanbul, Osmanlı İmparatorluğu | ||||
| Ölüm | 7 Nisan 1789 (64 yaşında) İstanbul, Osmanlı İmparatorluğu | ||||
| Defin | I. Abdülhamid Türbesi, Fatih, İstanbul | ||||
| Eş(ler)i |
| ||||
| Çocuk(lar)ı | |||||
| |||||
| Hanedan | Osmanlı Hanedanı | ||||
| Babası | III. Ahmed | ||||
| Annesi | Rabia Şermi Kadınefendi | ||||
| Dini | İslam | ||||
| İmza |  | ||||
Sultan I. Abdülhamid, siyasi ve askerî ıslahatlara girişti. Yeniçeri Ocağı'na ve donanmaya yeni bir çehre kazandırmaya çalıştı. Yeniçerilerin sayımını yaptırdı ve gereksiz yere fazla para alanları tespit ettirdi. Bu faaliyetleri yürüten Sadrazam Halil Hamit Paşa, menfaati bozulanlar tarafından padişaha şikâyet edildi. Sultan Abdülhamid'i devirerek onun yerine Selim'i tahta çıkarmak istediği suçlamasıyla yaptığı tüm olumlu çalışmalara rağmen Halil Hamit Paşa, Sultan I. Abdülhamid'in emriyle idam edildi.[3] 1782 İstanbul yangınında itfaiye çalışmalarına katılmasından dolayı halkın sevgi ve takdirini kazanmıştı.[4]
Sultan I. Abdülhamid, bütün başarısızlıklara rağmen Osmanlı padişahları arasında iyi niyeti ve gayreti ile anıldı. Merhametli, nazik ve şefkatli kişiliğiyle takdir topladı.[4] Padişah olduktan sonra 49 yıllık saray hayatının ardından İstanbul'da sık sık dolaşmış, değişik semtleri ziyaret etmiş, farklı kıyafetlerle tebdil çıkarmıştır.[5] Bunun yanında esnaf ve halkın derdini de dinlerdi.[2]
Adaletli ve merhametli bir padişah olan I. Abdülhamid, Beylerbeyi'nde bir cami ve okul, Bahçekapı'da bir sebil, bir imaret, bir kütüphane ve bir türbe (Şimdi bunların yerinde Dördüncü Vakıf Han vardır.) Emirgan'da bir cami ile çeşme ve Medine'de yaptırdığı bir medrese ile mimari çalışmalarda da bulunmuştur. Kendinden sonra oğulları IV. Mustafa ve II. Mahmut da padişah olabilmiştir.
Saltanatı dönemindeki önemli yenilikler ve olaylar
değiştirİstihkâm Okulu açılmıştır. Yeniçeri sayımı yapılmış ve ulufe alım-satımı yasaklanmıştır. Sürat topçuları ocağı genişletilmiş, lağımcı ve humbaracı ocakları ıslah edilmiştir.
Küçük Kaynarca Antlaşması
değiştirSultan I. Abdülhamid, 1768-1774 Osmanlı-Rus Savaşı'nın kötü ilerlediği bir dönemde tahta geçti.[6] Ruslara karşı konulamayacağını anlayan Osmanlı Devleti, 21 Temmuz 1774 tarihinde Küçük Kaynarca Antlaşması'na imza attı. Buna göre Kırım'a bağımsızlık verildi. Ruslar, Karadeniz'de ticaret yapıp donanma bulundurabilecek, Balkanlar'da Ortodoks toplulukların haklarını koruyacaklardı. Osmanlı Devleti Rusya'ya savaş tazminatı verecek, ancak Rusya; Eflak, Boğdan, Besarabya ve Akdeniz'de işgal ettiği adaları Osmanlı Devleti'ne geri verecekti. Fakat bu bölgelerde Osmanlı Devleti genel af ilan edecek, halka din ve mezhep özgürlüğü verecek, halktan vergi almayacak, isteyen istediği yere göç edebilecekti.
1774-1779 Osmanlı-İran Savaşı
değiştir
Tahta geçtikten altı ay sonra Kaynarca Antlaşması'nı imzalayan Padişah, birkaç ay sonra da İran ile yüz yüze geldi. Kaçarların rakibi olan Kerim Han Zend, 1775'te Basra'yı kuşatınca Mayıs 1776’da İran'a karşı savaş ilan edildi. 1776'da İranlıların eline geçen Basra, ancak üç yıl sonra geri alınabildi.
Aynalıkavak Tenkihnamesi ve Rusya'nın Kırım'ı işgali
değiştirKüçük Kaynarca Antlaşması sonucunda Osmanlı Devleti ile Rusya arasında kalıcı bir barış sağlanamamıştı. Çünkü Rusya Kırım'ı tamamen kendisine bağlamak istiyordu. Kırım'da Osmanlı hükûmetinin tayin ettiği III. Selim Giray Han ile Rusların Kırım'a Han olarak seçtikleri Şahin Giray arasında bir iç savaş çıktı.
Yeni bir Osmanlı-Rus savaşı ihtimali belirmesi üzerine Aynalıkavak Tenkihnamesi imzalandı. Küçük Kaynarca Antlaşması'nın bazı maddeleri değiştirildi. Bu maddeler arasında Rusların Kırım'dan askerlerini çekmesi, Osmanlı Devleti'nin ise Rusların istediği Şahin Giray'ın hanlığını kabul etmesi yer alıyordu. Ancak tamamen Rus taraftarı olan Şahin Giray'ı Kırım halkı istemedi. Çıkan ayaklanmayı bahane eden Şahin Giray, Rus kuvvetlerini Kırım'a çağırdı. Kırım Hanlığı, Rusya'nın Kırım'ı ani işgali sonucu 9 Temmuz 1783 tarihinde Rusya'ya bağlı bir eyalet hâline geldi.[7]
Rusya ve Avusturya Savaşı
değiştirOsmanlı Ordusu, Temeşvar eyaletinde stratejik bir konumda bulunan Muhadiye Boğazı'nı ele geçirdi. Avusturyalıların toparlanmasına fırsat vermeden onların üzerine yürüdü. Bu sırada Avusturya İmparatoru II. Joseph, 80.000 kişilik bir ordu ve 500 topla Sebeş Boğazı'na geldi. 21 Eylül 1788 tarihinde yapılan Sebeş Muharebesi'nde Koca Yusuf Paşa komutasındaki Osmanlı Ordusu büyük bir zafer kazandı. İki ayrı cephede hem Avusturya, hem de Rusya ile savaşmak zorunda kalan Osmanlılar, orduyu ikiye ayırmıştı. Bu durum Osmanlı Devletini zor durumda bıraktı. Saldırıya geçen Ruslar, Özi Kalesi'ni kuşatarak 20-25.000 kişiyi katlettiler.[8] (17 Aralık 1788). Bu haberin İstanbul'a ulaşması üzerine Sultan I. Abdülhamid kederinden hastalandı ve felç geçirdi.[5] Ancak, 7 Nisan 1789'da ölene kadar devlet işleriyle ilgilenmeye devam etti.
Yangınlar
değiştirI. Abdülhamid döneminin en akılda kalıcı olaylarından biri de büyük İstanbul yangınlarıdır. Bu yangınların çoğu kundaklama sonucu çıkmıştır. 9 Temmuz 1780 Samatya'da çıkan yangında binden fazla ev ve dükkân yok oldu. 24 Temmuz 1782 Balat yangınında ise 7.000'e yakın bina yok oldu. 1780 Cibali yangını ise İstanbul'un karşılaştığı en büyük yangınlardan biriydi, 50 saat devam eden yangında 20.000 bina kül oldu.
Mimarî çalışmalar
değiştirSultan I. Abdülhamid, mimarî alanda birçok eser yaptırdı. Kendi adını verdiği Sultan I. Abdülhamid Külliyesi, İstanbul Beylerbeyi Camii, Emirgan Çeşmesi, Hasköy Silahdar Yahya Efendi Çeşmesi, Gülşehir Kurşunlu Camii, Yozgat Ulu Camii, Unkapanı Şebsafa Camii ve Karavezir Medresesi bunların arasında en önemlileridir.
Ölümü
değiştir
1787-1792 Osmanlı-Rus savaşında Özi Kalesi'nin Rusların eline geçtiği ve kale içindeki halkın Ruslar tarafından katledildiği haberini duyunca sağ tarafına felç geldi ve 64 yaşında iken 7 Nisan 1789'da öldü. Cenazesi Bahçekapı'da kendi yaptırdığı türbesine defnedildi.
Ailesi
değiştirEşleri
değiştir- Ayşe Sineperver Sultan[9]
- Binnaz Kadın[9]
- Dilpezir Kadın[9]
- Hümaşah Kadın[9]
- Mehtabe Kadın[9]
- Mislinayab Kadın
- Muteber Kadın[9]
- Nakşidil Sultan[9]
- Nevres Kadın[9]
- Fatıma Şebisefa Kadın[9]
- Ruhşah Hatice Kadın[9]
- Nükhetsezâ Hanım[9]
- Ayşe Kadın (II)[9]
- Ayşe (III)[9]
- Mihriban[9]
Erkek çocukları
değiştir- IV. Mustafa[10]
- II. Mahmud[10]
- Şehzade Abdullah 'Selim' (1776 Topkapı Sarayı, İstanbul - 1849 Barika, Cezayir)[11]
- Şehzade Nusret[10] (1782 Topkapı Sarayı, İstanbul - 1785 Topkapı Sarayı, İstanbul)
- Şehzade Muhammed (1776 Topkapı Sarayı, İstanbul - 1781 Topkapı Sarayı, İstanbul)
- Şehzade Ahmed[10] (1776 Topkapı Sarayı, İstanbul - 1778 Topkapı Sarayı, İstanbul)
- Şehzade Süleyman[10] (1779 Topkapı Sarayı, İstanbul - 1799 Topkapı Sarayı, İstanbul)[4]
- Şehzade Abdürrahman (1779 Topkapı Sarayı, İstanbul - 1779 Topkapı Sarayı, İstanbul)
- Şehzade Abdülaziz (1776 Topkapı Sarayı, İstanbul - 1781 Topkapı Sarayı, İstanbul)
- Şehzade Murad[10] (1783 Topkapı Sarayı, İstanbul - 1786 Topkapı Sarayı, İstanbul)
Kız çocukları
değiştir- Esma Sultan [10](1778 Topkapı Sarayı, İstanbul - 1848 İstanbul)
- Emine Sultan[10] (1788 Topkapı Sarayı, İstanbul - 1791 Topkapı Sarayı, İstanbul)
- Rabia Sultan[10] (1781 Topkapı Sarayı, İstanbul - 1785 Topkapı Sarayı, İstanbul)
- Saliha Sultan[10] (1786 Topkapı Sarayı, İstanbul - 1790 Topkapı Sarayı, İstanbul)
- Alimşah Sultan[10] (1784 Topkapı Sarayı, İstanbul - 1788 Topkapı Sarayı, İstanbul)
- Melikşah Sultan[10] (1781 Topkapı Sarayı, İstanbul - 1782 Topkapı Sarayı, İstanbul)
- Fatma Sultan[10] (1782 Topkapı Sarayı, İstanbul - 1786 Topkapı Sarayı, İstanbul)
- Aynışah Sultan (1780 Topkapı Sarayı, İstanbul - 1780 Topkapı Sarayı, İstanbul)
- Hibetullah Sultan[10] (1789 Topkapı Sarayı, İstanbul - 1841 Topkapı Sarayı, İstanbul)
Kaynakça
değiştirDipnotlar
değiştir- ^ Sakaoğlu, 2005.s.417.
- ^ a b "T. C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Resmî Sitesi Sultan I. Abdülhamid Sayfası". 17 Temmuz 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Haziran 2011.
- ^ Finkel, 2007.s.339.
- ^ a b c "Türk Tarih Kurumu Resmi Sitesi Osmanlı Padişahları Sayfası". 18 Haziran 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Haziran 2011.
- ^ a b Sakaoğlu, 2005.s.423.
- ^ Sakaoğlu, 2005, s. 418.
- ^ Sakaoğlu, 2005.s.422.
- ^ Lamartine, 2005, s. 371.
- ^ a b c d e f g h i j k l m n Necdet Sakaoğlu, Bu Mülkün Kadın Sultanları, Alfa Yayınları, s. 487-501
- ^ a b c d e f g h i j k l m n "Osmanlı Padişahları". Türk Tarih Kurumu. Erişim tarihi: 5 Kasım 2024.
- ^ Şemdaizade Kitabi (PDF). 1779. s. 155. Erişim tarihi: 8 Kasım 2019.
Genel
değiştir- Sakaoğlu, Necdet (1999). Bu Mülkün Sultanları. İstanbul: Oğlak Yayınları. ISBN 875-329-299-6. say.374-384
- Uzunçarşılı, İsmail Hakkı (2003). Osmanlı Tarihi III. Cilt 1. Kısım: II. Selim'in Tahta Çıkışından 1699 Karlofça Andlaşmasına Kadar. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları. ISBN 975-16-0013-8.
- Finkel, Caroline (2007). Rüyadan İmparatorluğa Osmanlı. İstanbul: Timaş Yayınları. ISBN 978-975-263-510-4.
- Lamartine, Alphonse De (2007). Sona Doğru. İstanbul: Bilgi Sanat Yapım Yayınları. ISBN 975-6316-53-5.
Dış bağlantılar
değiştir
Wikimedia Commons'ta Abdül Hamid I ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur
.svg)