Jaunpûr Sultanlığı
Jaunpûr Sultanlığı (Farsça: سلطنت جونپور) , 1394 ile 1494 yılları arasında günümüzdeki Uttar Pradesh ve Bihar eyaletlerinin büyük bir kısmına hükmeden geç ortaçağ Hindistan Müslüman devletiydi.[2] 1394 yılında, Delhi Sultanlığı'nın Tuğluk Hanedanı'nın dağılması sırasında, Sultan Nâsırüddin III. Muhammed Şah'ın hadım kölesi ve eski veziri olan Hâce-i Cihan Melik Server tarafından kurulmuştur. Merkezi Jaunpûr olan Sultanlık, Ganj - Yamuna Doab'ın büyük bir bölümünü kontrol ediyordu. Sultan İbrahim Şah döneminde en yüksek seviyesine ulaşmış, Sultanlıkta İslami eğitimin gelişmesine de büyük katkılarda bulunmuştur. 1494 yılında Sultan Hüseyin Şah Şarki, Benares'te Delhi Sultanlığı'nın Ludî Sultanı olan Afgan hükümdarı Behlûl Ludî'nin kuvvetleri tarafından yenildi ve bu noktada Hüseyin, Bengal Sultanı'nın kendisine pargana atadığı günümüz Bihar'ındaki Kahalgaon'a kaçtı. Burada kendi paralarını basmasına izin verildi ve krallığını geri alabilmesi için Bengal'den yardım sözü verildi. 1505 yılında öldü.
سلطنت جونپور Jaunpûr Sultanlığı (Şarkî hanedanı) | |||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1394-1493 | |||||||||||
 Jaunpûr Sultanlığı, Şemseddin İbrahim Şah'ın 1438 tarihli parası
| |||||||||||
| Başkent |
| ||||||||||
| Yaygın dil(ler) | Farsça (resmi) Hindustânî, Bhojpuri, Awadhi (ortak) Arapça (dini) | ||||||||||
| Resmî din | Sünnilik | ||||||||||
| Hükûmet | Monarşi | ||||||||||
| Sultan | |||||||||||
| |||||||||||
| Tarihçe | |||||||||||
| |||||||||||
| |||||||||||
| Günümüzdeki durumu | Hindistan | ||||||||||
Kökeni
değiştirŞarkî hanedanı, muhtemelen Afrika kökenli bir hadım köle olan Melik Server tarafından kuruldu.[3][4][5] Yerine, daha önce Hindu bir köle çocuğu ve Firuz Şah Tuğluk'ın su taşıyıcısı olan evlatlık oğlu Melik Karanfal geçti.[6] Ancak dönemin bir yazarı olan Yahya bin Ahmed Sirhindi'ye göre Melik Karanfal Seyyid Hanedanı'nın bir üyesiydi.[7] Melik Karanfel, Mübarek Şah ünvanıyla bir sonraki padişah oldu. Yerine kardeşi İbrahim Şah geçti.[8]
Tarih
değiştirMelik Server
değiştir1389 yılında Melik Server , Hâce-i Cihan ünvanını aldı. 1394 yılında Jaunpûr valisi olarak atandı ve Sultan Nasıruddin Mahmud Şah Tuğluk'tan (1394-1413) Meliküs-Şark unvanını aldı. Kısa sürede bağımsız bir hükümdar olarak kendini kabul ettirdi ve Atabak-ı Azam unvanını aldı. Daha sonra Etawah, Koil ve Kanauj'daki isyanları bastırdı. Kara, Awadh, Dalmau, Bahraich ve Güney Bihar'ı da kontrolü altına almayı başardı. Jajnagar Rai'si ve Lakhnauti hükümdarı onun otoritesini kabul ettiler ve ona birkaç fil gönderdiler.[9]
Bhojpur Ujjainiyaları ile Savaş
değiştirMelik Server döneminde Jaunpûr, günümüzde Bihar olarak bilinen Bhojpur'daki komşu Ujjainiyas'la 100 yıllık bir savaşa girdi. Ujjainiya reisi Raja Harraj, başlangıçta Melik Server'in güçlerinde başarılı oldu ancak Ujjainiyalar sonraki savaşlarda yenildi ve ormanlara çekilerek gerilla savaşına başvurdu.[10]
Mübarek Şah
değiştirMelik Server'in ölümünden sonra yerine evlatlık oğlu Melik Karanfal geçti ve Mübarak Şah unvanını alarak üç yıl hüküm sürdü ve kendi adına para bastırdı.[11] 1399 yılında iktidara gelen Mübarek Şah, kendi adına sikke bastırmış ve hutbe onun adına okunmuştur. Mallu İkbal, iktidarı sırasında Jaunpûr'u geri almaya çalıştı ancak başaramadı. 1402'de öldükten sonra yerine küçük kardeşi İbrahim geçti[8] ve Şemseddin İbrahim Şah unvanını aldı.[12]
İbrahim Şah
değiştir
Jaunpûr Sultanlığı, Mübarek Şah'ın küçük kardeşi Şemseddin İbrahim Şah (1402-1440) döneminde en yüksek seviyesine ulaştı. Sultanlık doğuda Bihar'a, batıda Kanauj'a kadar uzanıyordu; hatta bir ara Delhi'ye bile yürüdü. Nur Kutub Alam adındaki Müslüman bir din adamının himayesinde, Raja Ganeşa yönetimindeki Bengal Sultanlığı'nı tehdit etti.[13]
İbrahim Şah, İslamî ilimlerin hamisi idi ve bu amaçla çeşitli medreseler kurmuştur. Saltanatı sırasında İslam teolojisi ve hukuku üzerine çok sayıda ilmi eser meydana getirildi; bunların arasında Haşiya-i Hindi, Bahar-ül Mevvaj ve Fetva-i İbrahim Şahi yer alır. Sharqi olarak bilinen yeni bir bölgesel mimari tarzında birçok anıt inşa etti. Sultan Nasiruddin II. Mahmud Şah Tuğluk, saltanatı sırasında Mallu İkbal'in üzerindeki baskısından kurtulmak için Jaunpûr'a sığındı. Fakat Sultan Mahmud Şah'a iyi davranmadı..Bunun sonucunda Sultan'la ilişkileri bozuldu ve Mahmud Şah Kanauj'u işgal etti. 1407 yılında Kanauj'u geri almaya çalıştı ancak başaramadı. Bengal'i fethetme girişimi de başarısızlıkla sonuçlandı. Ölümünden sonra yerine en büyük oğlu Mahmud Şah geçti.[8][12]
Mahmud Şah Şarkî
değiştir
Mahmud Şah Şarki, Çunar'ı fethetmeyi başardı ancak Kalpi'yi ele geçirmeyi başaramadı.[8] Ayrıca Bengal ve Orissa'ya karşı da seferler yürüttü. O dönemde Odisha'nın hükümdarı efsanevi Kapilendra Deva Gajapati'ydi. Odia kuvvetleri Jaunpûr Sultanlığı'nı kapsamlı bir şekilde yendi. 1452 yılında Delhi'yi işgal etti ancak Behlûl Ludî tarafından mağlup edildi. Daha sonra Delhi'yi fethetmek için bir girişimde daha bulundu ve Etawah'a yürüdü. Sonunda Behlûl Ludî'nin Şamşabad üzerindeki hakkını kabul eden bir antlaşmayı kabul etti. Fakat Behlûl, Şemseddin Şamşabad'ı ele geçirmeye çalıştığında, Jaunpûr'un kuvvetleri tarafından engellendi. Bu sırada Mahmud Şah Şarki öldü ve yerine oğlu Bhikhan geçti ve Muhammed Şah unvanını aldı.[14]
Muhammed Şah
değiştir
1457 yılında iktidarı ele geçiren Muhammed Şah, Behlûl Ludî ile barış yaparak Şemseddin üzerindeki hakkını tanıdı. Soylularıyla bir kavgaya tutuştu.[8] 1458 yılında kardeşi Hasan'ın emriyle idam edilmesinin ardından diğer kardeşi Hüseyin isyan ederek Hüseyin Şah ünvanıyla kendini Jaunpûr Sultanı ilan etti. Muhammed Şah kısa süre sonra Hüseyin'in ordusu tarafından Kanauj'da öldürüldü.[12]
Hüseyin Şah
değiştir
Son hükümdar Hüseyin Şah, 1458 yılında Behlûl Ludî ile dört yıllık bir barış antlaşması imzaladı Daha sonra Delhi'yi işgal etmek amacıyla 1478 yılında çok büyük bir orduyla Yamuna kıyılarına ulaştı. Sultan Behlûl Ludî, sadece Delhi'yi elinde tutmayı ve Hüseyin Şah'ın vasalı olarak yönetmeyi teklif ederek barışı sağlamaya çalıştı ancak o bu teklifi reddetti.
Bunun üzerine Behlûl Ludî, Yamuna'yı geçerek onu mağlup etti. Hüseyin Şah ateşkesi kabul etti ancak Etawah'ı tekrar ele geçirerek büyük bir orduyla Delhi'ye doğru yürüdü ve Behlûl Ludî tarafından bir kez daha yenilgiye uğratıldı. Bu sefer de barışı sağlamayı başardı. Mart 1479'da tekrar Yamuna kıyılarına ulaştı. Yine Behlûl Ludî'ye yenildi ve Kampil, Patiali, Shamsabad, Suket, Koil, Marhara ve Jalesar'ın Parganalarını Delhi Sultan'ın ilerleyen ordusuna kaptırdı. Senha, Rapri ve Raigaon Khaga savaşlarındaki ardışık yenilgilerden sonra, en sonunda Rahab kıyısında yenildi, ardından Behlûl Ludî, Mübarek Han'ı Jaunpûr'a atadı. Hüseyin Şah kuvvetlerini yeniden topladı, Mübarek Han'ı kovdu ve Behlûl Ludî onu tekrar kovana kadar Jaunpûr'u yeniden işgal etti.[15] Behlûl Ludî'nin ilerlemesiyle Şarki'nin geri püskürtülmesinin bir sonucu olarak, Uttar Pradesh bölgesindeki son Şarki tarihli yazıtlar sırasıyla Kannauj ve Jaunpur'da 1476 ve 1479'dan kalmadır; Bihar'daki Şarki yazıtları ise 1505'e kadar varlığını sürdürmüştür.[16]
Günümüzde Bihar olarak bilinen Kahalgaon'a kaçtı ve burada Sultan Alaaddin Hüseyin Şah tarafından sığınma hakkı tanındı ve son günlerini orada geçirdi.[12] 1486 yılında Behlûl Ludî, hayatta kalan en büyük oğlu Barbak Şah Ludî'yi Jaunpûr tahtına oturttu. Hüseyin Şah döneminde tüm Müslümanların mehdi olduğunu iddia eden Muhammed Jaunpûrî ortaya çıktı ve Hüseyin Şah ona hayrandı.
Askeriye
değiştirOn dördüncü yüzyıl boyunca Jaunpûr Sultanlığı, asker sayısı bakımından komşularından sayısal olarak üstün görünüyordu. Bunun nedeninin Jaunpûr'un, köylü savaş çetelerinden topladığı vergilerle haraç ödeyen sultanların emrinde çok sayıda Racput vasalının bulunması olduğu ileri sürülmüştür. Jaunpûr Sultanlarının topraklarında veya çevresinde bulunan çağdaş Rajput klanları arasında Rewa'nın Baghelaları, Uttar Pardesh'teki Sultanpur'un Bachgotileri, Bhojpur'un Ujjainiyaları ve Gwalior'un Tomarları vardı.[17]
Bu Rajput vergilerinin desteği, son sultan Hüseyin Şah'ın Delhi Sultanlarına meydan okumaya devam etmesine olanak sağlamıştır. Abartılı olabilecek dönemin bir kaynağı, Rajputların Bachgoti klanının şefi olan Juga'nın, Sultan'ı desteklemek için 200.000 piyade ve 15.000 süvariden oluşan büyük bir ordu birliği kurduğunu söyler.[17]
Sanat ve mimarlık
değiştir
Jaunpûr'un Şarkî yöneticileri, eğitim ve mimariye olan destekleriyle tanınıyorlardı. Jaunpur bu dönemde Hindistan'ın Şiraz'ı olarak biliniyordu. Jaunpur'da Şarkî mimarisinin en dikkat çekici örnekleri Atala Mescidi, Lal Darwaza Mescidi ve Jama Mescidi'dir. Atâlâ Mescidi'nin temeli 1376 yılında Firuz Şah Tuğluk tarafından atılmışsa da, ancak İbrahim Şah döneminde 1408 yılında tamamlanabilmiştir. Bir diğer cami olan Jhanjhari Mescidi de İbrahim Şah tarafından 1430 yılında yaptırılmıştır. Lal Darwaja Mescidi (1450), bir sonraki hükümdar Mahmud Şah döneminde inşa edilmiştir. Cuma Mescidi, son hükümdar Hüseyin Şah döneminde, 1470 yılında inşa edilmiştir.
-
Ana kemer cephesi, Atâlâ Mescidi -
-
Giriş iç mekan, Atâlâ Mescidi, Jaunpûr.
Müzik
değiştirSon hükümdar Hüseyin Şah, Gandharva unvanını almış ve Hindustani klasik müzik türü olan Hayal'ın gelişimine önemli katkılarda bulunmuştur. Ayrıca birkaç yeni raga (melodi) bestelemiştir. Bunlar arasında en önemlileri Malhār-śyāma, Gaur-śyāma, Bhopāl-śyāma, Hussaini- veya Jaunpurī-āśāvari (şu anda Jaunpûrî olarak bilinir) ve Jaunpûrî-basant'tır .
Madeni para
değiştirJaunpûr Sultan'ın madeni para hazineleri çoğunlukla Hindistan'ın Uttar Pradesh ve Bihar eyaletlerinin topraklarında bulunmuştur ve bu da bu bölgelerde Şarkî madeni paralarının dolaşımda olduğunu göstermektedir.[20]
Sultanlığın ilk iki hükümdarı Melik Server ve Mübarek Şah, Delhi Sultanlığı'ndan bağımsızlıklarını ilan etmedikleri için ikisi de kendi adlarına sikke bastırmamışlardır. Jaunpûr Sultanı İbrahim Şah, 1402 yılında tahta çıktığında kendi parasını bastıran ilk sultan oldu. Bilinen sikkeler altın, gümüş ve bakırdan basılmıştır. Madeni paraların ön yüzünde şunlar yazmaktadır:[20]
" Fi zaman el-İmam nai'b Emir el-müminin Abulfath hulidat Hilafetahu "
Türkçe: " Müminlerin emirinin vekili, zaferin babası İmam'ın zamanında, hilafet daim olsun ".
Onun halefleri Mahmud Şah ve Hüseyin Şah da kendi adlarına milyar ve bakırdan yapılmış sikkeler basmaya devam ettiler.[20]
Şarkî hükümdarlarının listesi
değiştir| Ünvanı | Asıl ismi | Saltanat süresi | |
|---|---|---|---|
| Delhi Sultanı Nâsırüddin III. Muhammed Şah'tan bağımsızlık. | |||
| Hâce-i Cihan خواجہ جہاں Malik-us-Şark ملک الشرق Atabeg-i Azam اتابک اعظم |
Melik Server | 1394 - 1399 | |
| Mübarek Şah مبارک شاہ |
Melik Karanfal | 1399 - 1402 | |
| Şemseddin İbrahim Şah شمس الدین ابراہیم شاہ |
İbrahim Han | 1402 - 1440 | |
| Nasir-ud-Din Mahmud Şah ناصر الدین محمود شاہ |
Mahmud Han | 1440 - 1457 | |
| Muhammed Şah محمد شاہ |
Bhi Han | 1457 - 1458 | |
| Hüseyin Şah حسین شاہ |
Hüseyin Han | 1458 - 1479 | |
| Ludîler döneminde Delhi Sultanlığı'na yeniden dahil edildi | |||
Kaynakça
değiştir- ^ Hussain, Ejaz (2017). Shiraz-i Hind: A History of Jaunpur Sultanate. Manohar. ss. 76-78. 28 Ağustos 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Aralık 2024.
- ^ For a map of their territory see: Schwartzberg, Joseph E. (1978). A Historical atlas of South Asia. Chicago: University of Chicago Press. s. 147, map XIV.4 (c). ISBN 0226742210. 25 Şubat 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Aralık 2024.
- ^ Hawley, John C. (25 Haziran 2008). India in Africa, Africa in India: Indian Ocean Cosmopolitanisms (İngilizce). Indiana University Press. ISBN 978-0-253-00316-4.
- ^ Behera, Maguni Charan (25 Mart 2022). Tribe, Space and Mobilisation: Colonial Dynamics and Post-Colonial Dilemma in Tribal Studies (İngilizce). Springer Nature. ISBN 978-981-19-0059-4.
- ^ Obeng, J. Pashington (2007). Shaping Membership, Defining Nation: The Cultural Politics of African Indians in South Asia (İngilizce). Lexington Books. ISBN 978-0-7391-1428-5.
- ^ Abha Narain Lambah, Alka Patel (2006). The Architecture of the Indian Sultanates. from:the University of Michigan. ISBN 9788185026756.
- ^ A Comprehensive History of India: The Delhi Sultanat, A.D. 1206-1526 (İngilizce). Orient Longmans. 1970. s. 714.
- ^ a b c d e Mahajan, V.D. (1991, reprint 2007) History of Medieval India, Part I, S.Chand& Co., New Delhi, 81-219-0364-5, pp.264-66
- ^ Syed Saud Akhtar, Muzaffar Husain Syed (2011), Concise History of Islam, Vij Books India Private Limited, ISBN 9789382573470
- ^ Md. Iftekhar Alam (1983). "The Relation of Bhojpur and Jaunpur (From 1389 A.D. to 1519 A.D)". Proceedings of the Indian History Congress. 44: 213. JSTOR 44139839.
- ^ Elliot, Henry Miers (2013), Dowson, John (Ed.), "Táríkh-i Mubárak Sháhí, of Yahyá bin Ahmad", The History of India, as Told by Its Own Historians, Cambridge: Cambridge University Press, ss. 6-88, doi:10.1017/cbo9781139507165.004, ISBN 978-1-139-50716-5, erişim tarihi: 1 Şubat 2021
- ^ a b c d Majumdar, R.C. (ed.) (2006). The Delhi Sultanate, Mumbai: Bharatiya Vidya Bhavan, pp.186-92
- ^ Goron and Goenka, p. 343.
- ^ Mahajan, V.D. (1991, reprint 2007) History of Medieval India, Part I, S.Chand & Co., New Delhi, 81-219-0364-5, pp.247-49
- ^ John Allan (1958). Muslim India. the University of Michigan. s. 205.
- ^ Khan, Zahoor Ali (2004). "Geography of the Sharqi Kingdom of Jaunpur". Proceedings of the Indian History Congress. 65: 408-410. JSTOR 44144758. 21 Şubat 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Aralık 2024.
- ^ a b Hussain, Ejaz (2017). Shiraz-i Hind: A History of Jaunpur Sultanate. Manohar. ss. 96-99. 28 Ağustos 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Aralık 2024.
- ^ "Metropolitan Museum of Art". www.metmuseum.org. 7 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Hussain, Ejaz (1 Ocak 2017). Shiraz-i Hind: A History of Jaunpur Sultanate. ss. 168-169. 28 Ağustos 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Aralık 2024.
- ^ a b c Ejaz Hussain, Syed (2005). "Currency Pattern and Money Supply: A Study of Coinage and Mint of Jaunpur Sultanate". Proceedings of the Indian History Congress. 66: 363-378. JSTOR 44145853. 1 Aralık 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Aralık 2024.