Vikipedi

Kabardino-Balkarya

Rusya Federasyonu'ndaki özerk cumhuriyet
9 Haziran 2024 tarihinde kontrol edilmiş kararlı sürüm gösterilmektedir. İnceleme bekleyen 1 değişiklik bulunmaktadır.

Kabardino-Balkarya Cumhuriyeti (Rusça: Кабарди́но-Балка́рская Респу́блика, Kabardino-Balkarskaya Respublika; Doğu Çerkesçesi: Къэбэрдей-Балъкъэр Республикэ; Karaçay-Balkarca: Къабарты-Малкъар Республика) ya da Kabardino-Balkarya (Rusça: Кабарди́но-Балка́рия, Kabardino-Balkariya), Rusya'nın 8 bölgesinden (okrug), 7 bölgeyi (region) içeren Kuzey Kafkasya Federal Bölgesi'nde (okrug), "etnik adlar taşıyan" çokuluslu cumhuriyetlerinden biridir.

Kabardino-Balkarya
Кабардино-Балкарская Республика
Doğu Çerkesçesi: Къэбэрдей-Балъкъэр Республикэ
Balkarca: Къабарты-Малкъар Республика
Bayrak Arma
Bayrak Arma
Milli Marş: Kabardino-Balkar Cumhuriyeti Millî Marşı[1]
Konum
Kabardino-Balkarya
Kabardino-Balkarya
Kabardino-Balkarya Cumhuriyetinin Rusya üzerindeki konumu.
Yönetim
Ülke:  Rusya
Federâl Bölge: Kuzey Kafkasya Federal Bölgesi
Ekonomik Bölge: Kuzey Kafkasya ekonomik bölgesi
Başkent: Nalçik[2]
Başkan[3]: Kazbek Valeryevich Kokov
Yasama organı: Parlamento[4]
Genel bilgiler
Yüzölçüm:  12.500 km² (4.826 sq mi)
 - Rusya içinde: 78
Nüfus: 860.808 (11/2015)[5]
 - Rusya içinde: 59
 - Yoğunluk: 69 /km² (178 /sq mi)
Diğer bilgiler
Dili: Kabardeyce, Balkarca, Rusça [6]
Kuruluş tarihi: 5 Ocak 1936[7]
ISO 3166-2:RU: RU-KB

Coğrafi konum

değiştir

Kabardino-Balkarya Cumhuriyeti (KBC), RF'de, Kuzey Kafkasya'da, Kafkas Dağları'nın kuzey eteklerinde, Terek Irmağı havzasında yer alır. Doğusunda Kuzey Osetya, güneyinde Gürcistan, batısında Karaçay-Çerkes Cumhuriyeti, kuzeyinde de Stavropol Kray bulunur. Yüzölçümü 12.500 km.kare, nüfusu 2002'de 901.494 idi (Nüfus 2005'te biraz düşmüştür: 898,9 bin).

2002'de nüfusun % 56,6'sı (510.346) kentli, % 43,4'ü (478.774) köylü idi. Yine nüfusun % 46,9'u erkek (422.720), % 53,1' de (478.774) kadın idi.

Kabardey Ovasında çoğunlukla Kabardeyler 2002'de 498.702 (% 55,3), ardından Ruslar 2002'de 226.620 (%25,1) yerleşmişlerdir.

Cumhuriyetin iki ana halkından biri olan Balkarlar 2002'de 104.951 (% 11,6), bölgenin geniş kesimini oluşturan güneydeki Baksan, Çegem ve Çerek nehirlerinin vadileri ile başkent Nalçik'te oturur, Sovetskiy rayonunda çoğunluğu oluştururlar. Kalan yerlerin nüfusu, çoğunlukla Kabardeyler ve Ruslar'dan oluşur.

Tarih

değiştir

Kabardeylerden daha sonra, Kabardeylerin güneyine yerleşmiş olmaları gereken Balkarlar ise, Kabardeyler ile uzun bir süre Rus istilasına direnmiş, Ruslar Balkarları 1825'te, Kabardeyleri ise ancak 1864'te yönetimleri altına almışlardır.

Rus yönetimi, 1860'larda hem Müslüman nüfusu azaltmak ve hem de Batı Çerkesya'da 1864 yılında gerçekleşen Çerkes Sürgünü olayına yönelik olası tepkileri azaltmak, bu sürgün olayını sıradan bir göç olayı imiş gibi geçiştirmek için Osmanlı İmparatorluğu ile bir anlaşma içinde Doğu Çerkesya'dan ve Kuzey Osetya'dan Müslüman nüfusu baskı ve entrika ile göç ettirmeye başladı (bk."Jineps", Ocak 2007, s.4). Göçler 1900'lü yıllara değin ara ara devam etti. Kabardeyler, Diaspora'da Kayseri, Tokat, Çorum, Sivas, Adana, Mersin, Kahramanmaraş, Ankara, Samsun (Duruçay), Eskişehir, Kars, Gaziantep, Ardahan, Balıkesir (Bandırma Yenisığırcı köyü) vb. illerde Suriye, Mısır, İsrail (1 köy) ve Ürdün'de bulunmaktadırlar. Kabardeyler Rusya Federasyonu'ndan ayrılıp bağımsız olmak için pek çok kez çabalamış ancak hiçbirinde başarılı olamamışlardır.

Demografi

değiştir

Nüfus

değiştir

Nüfus: 859,939 (2010 sayımı);[8] 901,494 (2002 sayımı); 759,586 (1989 sayımı).[9]

Hayati istatistikler

değiştir
Kaynakça: Rusya Federal Devlet İstatistik Servisi 12 Nisan 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Ortalama nüfus (x 1000) Canlı doğumlar Ölümler Doğal değişim Kaba doğum hızı (her 1000 başına) Kaba ölüm hızı (her 1000 başına) Doğal değişim (her 1000 başına) doğurganlık oranları
1970 592 11,683 3,913 7,770 19.7 6.6 13.1
1975 634 12,315 4,717 7,598 19.4 7.4 12.0
1980 680 14,098 5,457 8,641 20.7 8.0 12.7
1985 725 15,941 5,854 10,087 22.0 8.1 13.9
1990 772 15,412 6,573 8,839 20.0 8.5 11.5 2,45
1991 788 14,952 6,995 7,957 19.0 8.9 10.1 2,35
1992 799 13,728 7,093 6,635 17.2 8.9 8.3 2,16
1993 807 11,781 7,864 3,917 14.6 9.7 4.9 1,86
1994 816 11,407 8,052 3,355 14.0 9.9 4.1 1,79
1995 828 10,844 8,236 2,608 13.1 9.9 3.2 1,67
1996 840 10,293 8,199 2,094 12.2 9.8 2.5 1,56
1997 853 10,016 7,985 2,031 11.7 9.4 2.4 1,47
1998 866 9,997 8,201 1,796 11.5 9.5 2.1 1,44
1999 875 9,221 8,292 929 10.5 9.5 1.1 1,30
2000 883 9,207 8,792 415 10.4 10.0 0.5 1,26
2001 891 8,892 8,778 114 10.0 9.9 0.1 1,19
2002 897 9,119 8,954 165 10.2 10.0 0.2 1,20
2003 896 9,294 9,202 92 10.4 10.3 0.1 1,20
2004 889 9,414 8,695 719 10.6 9.8 0.8 1,22
2005 882 8,991 9,034 - 43 10.2 10.2 -0.0 1,13
2006 875 9,308 8,764 544 10.6 10.0 0.6 1,16
2007 870 11,397 8,441 2,956 13.1 9.7 3.4 1,41
2008 866 12,052 8,095 3,957 13.9 9.3 4.6 1,49
2009 863 12,143 8,406 3,737 14.1 9.7 4.3 1,62
2010 860 12,576 8,080 4,496 14.6 9.4 5.2 1,66
2011 860 12,848 8,136 4,712 14.9 9.4 5.5 1,70
2012 859 13,721 7,691 6,030 15.9 8,9 7.0 1,83
2013 859 13,355 7,666 5,689 15.5 8,9 6.6 1,80(e)

Etnik Nüfus

değiştir
Etnik
grup 		1926 1939 1959 1970 1979 1989 2002 2010
Nüfus % Nüfus % Nüfus % Nüfus % Nüfus % Nüfus % Nüfus % Nüfus %
Kabardeyler 122,237 %54,2 152,237 %42,4 190,284 %45,3 264,675 %45,0 303,604 %45,5 364,494 %48,2 498,7022 %55,3 490,453 %57,2
Balkarlar 33,197 %14,7 40,747 %11,3 34,088 %8,1 51,356 %8,7 59,710 %9,0 70,793 %9,4 104,951 %11,6 108,577 %12,7
Ruslar 32,622 %14,5 129,067 %35,9 162,586 %38,7 218,595 %37,2 234,137 %35,1 240,750 %31,9 226,620 %25,1 193,155 %22,5
Osetler 3,839 %1,7 4,608 %1,3 6,442 %1,5 9,167 %1,6 9,710 %1,5 9,996 %1,3 9,845 %1,1 9,129 %1,1
Ukraynalılar 24,723 %11,0 11,142 %3,1 8,400 %2,0 10,620 %1,8 12,139 %1,8 12,826 %1,7 7,592 %0,8 4,800 %0,6
Diğer 8,803 %3,9 21,328 %5,9 18,315 %4,4 33,790 %5,7 47,246 %7,1 55,672 %7,4 53,784 %6,0 51,556 %6,0

Kabardeyler, Kabardey-Balkar Cumhuriyeti dışında, Karaçay-Çerkes Cumhuriyeti, Türkiye,Adigey Cumhuriyeti, Krasnodar Kray, Stavropol Kray ve Kuzey Osetya-Alaniya Cumhuriyeti'nde ve 1 milyonu aştığı söylenen büyük bir Diasporası ile de Çerkes-Adige toplulukları içinde, etnik kimliğini en fazla korumuş ve asimilasyona en fazla direnmiş topluluk olarak bilinir.

Zaman Dilimi

değiştir
 

Kabardino-Balkarya, Moskova Zaman Dilimindedir. (MSK/MSD). UTC'e göre saat farkı +0300 (MSK)/+0400 (MSD).

Dil

değiştir

Kabardey-Balkarya'da konuşulan dil Kabardeyce (Baksan lehçesi), Rusça ve Balkarca'dır. Balkarca ve Karaçayca aynı edebiyat dilini kullanır. Cumhuriyette Kabardey, Balkar ve Rus dilleri birlikte resmi dil statülerindedir.

Din

değiştir





 

Kabardino-Balkarya'daki dinler (2012)[10][11]

  İslam (%55)
  Rus Ortodoks (%15.6)
  Diğer Hristiyan mezhepleri (%10)
  Adige Habze (%3)
  Manevi olarak ancak dindar değilim (%12)
  Diğer ve ateistler (%5.4)

2012'de yapılan resmi araştırmalara göre[10] Kabardino-Balkarya cumhuriyetinin %55'ini İslam dini (Sünni - Hanefi oluştururken %15,6 ile Rus Ortodoks Kilisesi, %3 Habze dini ve %10'u ise diğer Hristiyan mezheplerini karşılamaktadır. Ayrıca, nüfusun % 12'si kendisini Manevi olarak ancak dindar değilim olarak tanıtırken, geriye kalan % 5.4 ise ateist ve diğer dinlerden gelmektedir.[10]

Büyük Şehirler

değiştir

Kabardino-Balkarya'nın en kalabalık şehirleri (2010 nüfus sayımına göre):

Yeni dönemde Kabardey-Balkar Cumhuriyeti

değiştir

18 Aralık 1991'de ilk Balkar Halk Ulusal Konseyi kongresi Balkarların bağımsızlığını ve Rusya Federasyonu (RF) içerisinde bir Balkarya Cumhuriyeti oluştuğunu ilan etti. Kabardino-Balkarya bağımsızlığı 31 Aralık 1991'de ilan edildi. 1995 zarfında federal yetkililerle ikili bir anlaşma imzalandı. 21 Şubat 1996'da Başkan Valeri Kokov, Cumhuriyetin, Bağımsız Devletler Topluluğu'nun Abhazya'ya yaptırım uygulaması şeklindeki kararına uymayacağını ilan etti. 26 Eylül 2018'de Başkan vekili olarak atanan Kazbek Kokov, 3 Ekim 2019'dan itibaren asaleten başkanlık görevine getirilmiştir.

Yönetimi

değiştir

Cumhuriyette Rusya Federasyonu (RF) örneğinde olduğu gibi yarı parlamenter bir sistem geçerlidir. İdari bir başkanlığa ve bir yasama organına (Parlamento) sahiptir. Cumhuriyetin başı Rusya Federasyonu başkanı tarafından atanır, atama Parlamento tarafından onaylandığında kesinleşir. Cumhuriyetin başı Parlamento dışından bakanlar kurulunu atama ve görevden almaya yetkilidir.

İdari bölümler

değiştir

Bu alt başlığın ana maddesi: Kabardey-Balkarya İdari Yapılanması

Kabardino-Balkarya Nalçik ve Tırnavuz kensel yönetim alanlarıyla Kabardey ağırlıklı Zolskiy (Dzelıqo), Baksan, Çegem (Şedjem), Çerek (Şeredj), Arvan ve Terek (Terç); Rus nüfus ağırlıklı Prohladnıy ve Mayskiy; Balkar ağırlıklı Sovetskiy rayonlarına ayrılır. Nalçik'te Kabardey çoğunluğunu Rus ve Balkar nüfusu izler. Prohladnı kenti Rus, Tırnavuz kenti ise Balkar ağırlıklıdır.

Sosyal ve kültürel hayat

değiştir

Kabardeyler 13-15. yüzyıllarda muhtemelen Karaçay ve Balkarlarla aynı sıralarda Kuban Irmağının kuzeyinde, Taman Yarımadası, Azak Denizi doğusu ve kuzeyi ile Kırım'da yaşarlarken, Tatar (en son Kırım Hanlığı) baskıları nedeniyle şimdiki yerlerine çekilmişlerdir.

Kabardeyler tarım ve hayvancılıkla, Balkarlar ise hayvancılıkla geçinirlerdi.

Ruslar feodal yapıya dokunmadılar. Derebeylerinin (Kabardey "pşı", Balkar "tavbiy") geniş arazileri, köyleri, büyük hayvan sürüleri, kalabalık köleleri (Kabardey "pşıtl", Balkar "kul") vardı. Derebeylik düzeni ve kölelik (serflik) Rusya'da 1861'de kaldırıldı, ama Kafkasya'nın çoğu yerinde 1868-1869 yıllarına değin sürdü ve ancak o tarihlerde kaldırıldı, ama özgürlüğe kavuşan eski kölelere devletçe toprak verilmedi. Bu da yoksul köylü ve eski kölelerin toprak taleplerinin karşılanacağı umuduyla 1917 devrimini desteklemelerini kolaylaştırdı.

19. yüzyılda başlayan modern değişimler, beraberinde kültürel alanda da gelişmelere yol açtı. Kabardey ve Balkar aydınları belirmeye başladı.

Kaynakça

değiştir
  1. ^ Law #13-RZ
  2. ^ Constitution of the Kabardino-Balkar Republic, Article 136
  3. ^ Constitution of the Kabardino-Balkar Republic, Article 78
  4. ^ Constitution of the Kabardino-Balkar Republic, Article 91
  5. ^ "2015 Kabardino-Balkarya Nüfus sayımı". gks.ru. 24 Ocak 2015. 23 Ocak 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ocak 2015. 
  6. ^ Constitution of the Kabardino-Balkar Republic, Article 76
  7. ^ USSR. Administrative-Territorial Divisions of the Union Republics, p. 35
  8. ^ "2010 Rusya Genel Nüfus sayımı" (Rusça). Federal Devlet İstatistik Servisi. 31 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Eylül 2014. 
  9. ^ "1989 Rusya nüfus sayımı" (Rusça). 19 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Eylül 2014. 
  10. ^ a b c Arena - Atlas of Religions and Nationalities in Russia 12 Haziran 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Sreda.org
  11. ^ 2012 Survey Maps 20 Mart 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. "Ogonek", № 34 (5243), 27/08/2012. Retrieved 24-09-2012.

Ayrıca bakınız

değiştir

Dış bağlantılar

değiştir
 
Wikimedia Commons'ta Kabardino-Balkarya ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Kabardino-Balkarya&oldid=33073984" sayfasından alınmıştır