Kanara Binası
Kanara binası (Adana Mezbahası), Adana’nın Seyhan ilçesinde 1932'de hizmete giren, belediyeye ait tarihî mezbaha binasıdır.
 Adana Mezbahası inşa ediliyor, 1932 | |
 | |
| Diğer ad(lar) | Adana Mezbahası |
|---|---|
| Genel bilgiler | |
| Durum | Tamamlandı |
| Tür | Endüstriyel kültür mirası |
| Mimari tarz | Birinci Ulusal Mimarlık Akımı |
| Konum | Seyhan, Adana, Türkiye |
| Şehir | Adana |
| Ülke | Türkiye |
| Koordinatlar | 36°57′33″K 35°19′51″D / 36.95917°K 35.33083°D |
| Temel atma | 1930 |
| Açılış | 1932 |
| Sahip | Adana Büyükşehir Belediyesi |
| Teknik ayrıntılar | |
| Zemin alanı | 42.000[1] |
| Tasarım ve inşaat | |
| Mimar(lar) | Semih Rüstem Temel |
Cumhuriyetin ilk yıllarında inşa edilen yapı, anıtsal girişiyle Birinci Ulusal Mimarlık Akımı’nın özelliklerini gösterir. Mimarı, Semih Rüstem Temel'dir. Adının, 1933'te Mustafa Kemal Atatürk tarafından verildiği rivayet edilir. Yapının adı, Kanara semtinin adı olmuştur.
Şehirde gerçekleştirilen sağlıksız kesim işlerine son vermek üzere Adana'nın güneydoğusunda, Seyhan nehri kenarında, şehir merkezine 3 - 4 kilometre mesafede inşa edilmiştir. Günde 300 küçük, 30 büyük hayvanın kesimine uygun olarak hazırlanmıştır. Tesis, tek katlı pavyonlar ve bir su kulesinden oluşur. Şehirde yaz aylarında ortaya çıkan büyük buz ihtiyacını karşılamak üzere yapılmış günde 10 ton buz üreten buz fabrikasını da içinde barındırır. Tesisin bahçesi, Adanalılar için bir piknik alanı olarak kullanılmış ve sosyal buluşma ortamı sağlamıştır.
Tarihçe
değiştirYaz mevsimlerinin uzun ve sıcak geçtiği ve et ve paça, işkembe, kelle, bağırsak gibi sakatat tüketiminin çok olduğu Adana'da halka sağlıklı koşullarda gıda temin eden bir kesimhanenin olmaması, buz tüketimininin yüksek olması ve özel buz fabrikalarının halka yüksek fiyattan buz satması, cumhuriyetin ilk yıllarında şehirde modern bir mezbaha ve buz fabrikası kurulması talebini doğurdu. Böylece Adana Belediyesi, sağlıklı koşullarda kesim yapan bir mezbaha ile buz fabrikası ve soğuk hava depoları olan bir tesis inşa etme kararı aldı ve İstanbul, İzmir, Ankara'da yapılan mezbahanelerden sonra Adana'da bir mezbaha inşa edildi. [1]
Tessisin konumu, Seyhan Nehri'nin akış yönü, hâkim rüzgâr yönü ve kentteki deri sanayi ile irtibatı düşünülerek planlandı.[2] 1929 yılında mimar Semih Rüstem Adana Belediyesi Mezbahası'nı, mevsimsel koşulları göz önüne alınarak, merkezî bir plan yerine pavyonlardan oluşan parçalı bir anlayışla projelendirdi.[3] İnşaat, 1930 yılında başladı ve tesis 1932 yılının Haziran ayında kullanıma açıldı.
İnşaat sürecinde belediye tarafından mezbaha yaptırılması eleştiri konusu oldu ve bu tesisin inşaatına çok para aktardığı gerekçesiyle suçlanan devrin belediye başkanı Turhan Cemal Bey, 28 Ocak 1933 tarihindeki Adana ziyareti sırasında cumhurbaşkanı Atatürk’e şikayet edildi. Ancak Atatürk tesisi çok beğenip belediye başkanını kutladı. Atatürk'ün önerisi ile tesis mezbaha yerine “kanara” olarak anılmaya başladı. [2][4]
Ön soğutma uygulanarak sağlıklı et üretilmesi mezbahanın getirdiği yeniliklerden birisi idi.[4] Adana'nın ve ülkenin çağdaş teknoloji ve mimarisinin bir örneği olarak görülen yapı, 1932'de ABD'nin LIFE dergisi fotoğrafçıları tarafından görüntülendi.[4]
Kanara, kısa sürede Adana Belediyesi için kârlı bir kuruluş haline geldi.[2] Tesis, Adana halkına sağlıklı koşullarda kesilip temizlenmiş gıda sunmanın yanısıra yakındaki köy ve kazalarının et, buz ve soğuk hava deposu ihtiyaçlarını karşıladı; yağ, peynir, portakal gibi gıda maddelerinin yanı sıra kürk, manto, halı gibi değerli eşyaları muhafaza etmede kullanıldı. Ayrıca bahçesi, çevresindeki okaliptüs ağaçları ile çevrili koruluk, tesis içindeki gazoz üretim yeri ve lokantanın varlığı burayı Adana halkı için bir mesire yerine dönüştürdü.
Uzun süre orijinal kullanımına devam edilen yapı, 1994 yılında boşaltıldı.[1] 2004'te Mimarlar Odası Adana Şubesi’nin tespitler ile birlikte Adana Koruma Kurulu tarafından tescilli kültür varlığı haline geldi ve yeniden işlevini devam ettirmek üzere bir özel şirkete kiraya verildi.[1] 2007-2011 yıllarında yap işlet devret modeli ile on yıllığına bir şirkete verildi.
Mimari özellikler
değiştirTesis, 6 pavyon ve 18 metre yüksekliğindeki su kulesi içeren bir yapı topluluğu olarak planlanmış; tuğla kâgir olarak inşa edilmiştir. Ana yapı, kesimhane, satış holü, soğuk hava depoları ve buz fabrikasının bulunduğu birimdir. Ana birimin doğusunda depo, ahırlar, işçi dolap ve duşları, yemekhane, ile su deposu; güneyde ise lokanta ve laboratuvar bulunur. 1960'larda eklenen birimlerle pavyon sayısı dokuza çıkmıştır.
İdare binası iki katlı, diğer binalar tek katlıdır.[5] Cephesi suni taş, su basmanlar ve süsleme ise kesme taştandır. Zemin mermer mozaik kullanarak oluşturulmuştur. Yapıdaki yontma taşlar Tarsus ocaklarından; demir, kiremit boya gibi malzemeler Kütahya'dan getirtilmiştir. [6]
Tavanlar çoğunlukla betonarme olarak uygulanmıştır. Tüm yapılar beşik çatı üzerine marsilya kiremiti kaplanmıştır.[5] Dörtgen tabanlı, piramit biçimindeki üst örtüsü ile konsollarının biçiminin, Macar mimarisinden etkiler taşımaktadır.[3] Su kulesi, mimar Semih Rüstem Temel’in eğitim aldığı Budapeşte'de bulunan 1908 tarihli Vajdahunyad Kalesi’nin kulesine benzemektedir.[3] Yapının anıtsal niteliği ve su kulesinin mimari özellikleri nedeniyle halk arasında "Ermeni yapısı" olarak anılmıştır.
Yapının adı
değiştirRivayete göre, Atatürk 1933’te yapıyı gezdiğinde "Kan ara ki bulasın” diyerek yapıya Kanara adının verilmesini istemiştir. Kimilerine göre kanara sözcüğü, yapıya kanara adının verilmesinden sonra mezbaha anlamında kullanılmaya başlamıştır. Kimine göre ise Arapça kınnâre sözcüğü Adana ağzında kanara haline dönüşmüştür.
Ayrıca bakınız
değiştirKaynakça
değiştir- ^ a b c d "Adana'da bir bellek mekân Kanara". Kısa Dalga. 17 Haziran 2024. Erişim tarihi: 2 Ocak 2025.
- ^ a b c Akar, Tuba (Mart 2011). "Adana Belediye Mezbahası" (PDF). Güney Mimarlık, 3. ss. 62-65.
- ^ a b c Gümüş, Müjde Dila (2014). "Unutulmuş Bir Erken Cumhuriyet Dönemi Mimarı: Semih Rüstem Temel". İstanbul Araştırmaları Yıllığı. İstanbul Araştırmaları Enstitüsü (3).
- ^ a b c Çelmeoğlu, Nurettin (8 Kasım 2019). "Adana Kanarası Ülke için Yüz Akı Olmuştu". Bölge Gazetesi. Erişim tarihi: 2 Ocak 2025.
- ^ a b "Mezbaha (Kanara)". Kültür Portalı. Erişim tarihi: 2 Ocak 2025.
- ^ "Adana'da bir bellek mekân Kanara". Kısa Dalga. 17 Haziran 2024. Erişim tarihi: 2 Ocak 2025.
- Adana Mimarlık Rehberi 1900-2005
- Adana’nın Söz Varlığı, Ş.H Akalın 24 Ocak 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.