Kara Mahmud Paşa
Kara Mahmud Paşa, (Arnavutça: Mahmud Pashë Bushati, fl. 1749-22 Eylül 1796), Osmanlı Arnavut Buşatlı ailesine mensup İşkodra Paşalığı'nın kalıtsal Osmanlı Arnavut valisi (mutasarrıf) ve Arnavutluk'un de jure hükümdarıdır.
| Kara Mahmud Paşa | |
|---|---|
.jpg) Kara Mahmud Paşa'nın portersi, Simon Rrota | |
| İşkodra paşası | |
| Hüküm süresi | Haziran 1775–Eylül 1796 |
| Önce gelen | Buşatlı Mehmed Paşa |
| Sonra gelen | Buşatlı İbrahim Paşa |
| Doğum | İşkodra Sancağı, Osmanlı İmparatorluğu |
| Ölüm | 22 Eylül 1796 Krusi, Karadağ |
| Çocuk(lar)ı | Buşatlı Mustafa Paşa |
| Babası | Buşatlı Mehmed Paşa |
Hayatı
değiştirBabası ve erkek kardeşinin yönetimindeki gençliği ve askerlik hizmeti
değiştirMahmud, İşkodra paşalığının valisi Buşatlı Mehmed Paşa'nın oğludur.[1] 1770 yılında Orlov isyanı sırasında Mahmud, kardeşi Mustafa ile birlikte Yunan isyancılarını bastırmıştır.[2][3] 1772'de babasının hizmetinde olan Mahmud, Ülgün'de Karadağ'a karşı bir Orduya komuta etmiş ve burada Karadağ kuvvetlerini yenmiş ve şehri ele geçirmiştir.[4] 1775 yılında Mahmud, Ahmet Kurt Paşa'ya karşı orduya komuta etmiş ve babası Mehmed adına onu mağlup etmiştir.[5] Kurt Ahmed Paşa ile Buşatlı Mehmed Paşa arasındaki çatışma, Ahmet'in zengin Dıraç bölgesini ele geçirmek istemesinden kaynaklanmıştır.[5] Mehmed Paşa Haziran 1775'te öldüğünde, Osmanlı hakimiyeti kuzey Arnavutluk'a geri dönmemiş; yerine en büyük oğlu Mahmud'un kardeşi Mustafa Paşa geçmiştir.[5]
Mahmud'un kardeşi Mustafa Paşa, hemen Berat Paşalığı'ndan Kurt Ahmed Paşa'ya saldırı planı yapmaya başlamıştır. Böylece 13 Eylül 1775'te Mustafa'nın güçleri Peklin kasabasında Kurt Ahmed Paşa'nın güçleriyle çatışmıştır. Burada Mustafa, Buşatlılara ordularını yok ederek ağır bir darbe indiren Ahmet'e karşı korkunç bir yenilgiye uğramıştır.[5] Buşatlılar tek bir savaşta paşalığın güney bölgelerinin neredeyse tamamını kaybettiler ve böylece nüfuz alanları azalmıştır.[5] Bu arada Mahmud, Buşatlılara karşı Kurt Ahmed Paşa ile işbirliği yapan ve isyan eden Zadrima bölgesindeki aşiret adamlarına karşı bir Orduyu başarıyla yönetmiştir.[5] Mahmud ayrıca Paşalık'ın kuzey kesiminde isyan eden İşbuzi paşasına karşı bir ordunun komutanlığını yapmış ancak isyanı bastırmayı başaramamıştır.[5] Mustafa Paşa'nın hükümdarlığı sırasında Paşalık tüm güney bölgelerini ve Adriyatik kıyısına erişimini kaybetmiş, ayrıca Kurt Ahmed Paşa]]'ya karşı yenilgisi paşalığın her yerinde birçok isyana neden olmuştur.[5] Tüm bu olayların ardından Mustafa Paşa görevinden ayrılmış ve Mahmud, İşkodra'nın resmi paşası olmuştur.[5]
Berat Paşalığı ile ilk savaşı
değiştirMahmud'un paşa olmasının hemen ardından Kurt Ahmed Paşa, Mahmud'un tüccarlarını tutuklamaya başlamıştır.[5] Mahmud Paşa da aynı şekilde karşılık vererek İşkodra'da hayvan ticareti yapan Tiran ve Akçahisar'lı elliden fazla tüccarı tutuklamıştır. Bu olaylar, Osmanlı Arnavutluk'unda dengeleri yeniden belirleyecek, en etkili paşalar arasında yeni bir bölgesel çatışmanın başlangıcına işaret ediyordu.[5] Çatışmanın başlangıcında Mahmud, Kurt Ahmed Paşa ile doğrudan askeri çatışmadan kaçınmaya çalışmış ve bunun yerine müttefiklerini ortadan kaldırarak Ahmet'in Orta Arnavutluk'taki etkisini zayıflatmaya çalışmıştır [5] Aynı zamanda Kurt Ahmed Paşa, Avlona ve Dıraç kaymakamlığından azledilmesiyle bölgedeki büyük bir güç ve nüfuz kaynağını kaybetmiştir. Ayrıca İbrahim Bey'in (Mahmud'un Kayınpederi) Tiran'da Kurt Ahmed Paşa'ya karşı isyan etmesiyle Berat Paşalığı'nda tam bir anarşi patlak vermiştir. Ahmet'in güçleri Tiran'ı yeniden ele geçirdikten sonra İbrahim Bey, İşkodra'ya kaçmış; burada Mahmud, Tiran'ı kendi hizmetine almak üzere kendisine 500 kişilik güçlü bir Ordu verecekti. Kısa bir çatışmanın ardından İşkodra güçleri Tiran'ı geri almış ve İbrahim Bey şehrin kontrolünü yeniden ele geçirmiştir.[5] Kısa süre sonra Orta Arnavutluk'taki çatışma bir iç savaşa dönüşmüş, bu sırada Mahmud durumdan yararlanmış ve 6.000 adamla Orta Arnavutluk'a yürümüştür. Kavalye (şehir)'yı ele geçirmiş ve vali olarak olarak bir kukla yerleştirmiştir. Mahmud, Kavalye'de İşkodra nüfuzunu yeniden tesis ettikten sonra, yerel bir tehdit olarak gördüğü Toptani ailesini ortadan kaldırmak için Akçahisar'ya yürümüştür. Kasabaya baskın düzenlemiş ve 100'den fazla evi ateşe vermiş, ancak Toptani ailesinin güçlendirdiği Akçahisar kalesine genel bir saldırıdan kaçınmış ve bunun kendisi ile merkezi hükûmet arasında bir çatışmaya neden olabileceğinden korkmuştur. Bu nedenle İşkodra'ya geri çekilmiş ve Toptanileri ortadan kaldırmasına izin verecek resmi bir kararname bekleyerek Arnavutluk'un merkezindeki anarşiye ve Kurt Ahmed Paşa'nın etkisine son vermiştir.[5]
1779'un sonlarında Kurt Ahmed Paşa, Elbasan'da yerel Arnavut paşalarıyla kendisi, Akçahisarlı Toptaniler, Elbasanlı Süleyman Paşa ve Rumeli Valisi arasında bir toplantı düzenlemiştir. Mahmud'un seferleri sonrasında Kurt Ahmed Paşa'nın kaybettiği toprakları geri almayı, ona karşı büyük bir askerî harekât başlatarak onu ortadan kaldırmayı veya İşkodra'dan sürmeyi amaçlıyorlardı. Koalisyon ilk olarak Kurt Ahmed Paşa komutasındaki 8.000 askerin şehre saldırdığı Kavalye'yi almayı hedefledi ancak hızla istila etmek yerine sayıca çok fazla olmasına rağmen kasabayı 20 gün boyunca elinde tutan Süleyman Bey'in şiddetli direnişiyle karşılaşıp Dıraç'a çekildi.[5] Süleyman Bey'in Kavalye'daki uzun direnişi, Tiranlı İbrahim Bey'e 6.000 kişilik bir Orduyu harekete geçirmesi için yeterli zaman vermiştir.[5] Şubat ayında başlayan Tiran kuşatması iki ay sürmüş ve erzak sıkıntısı nedeniyle İbrahim Bey'in teslim olmasıyla sonuçlanmıştır. 13 Nisan 1780'de Kurt Ahmed Paşa kendisini Dıraç'ın iltizamcısı ve bölgede düzeni sağlamaktan sorumlu ilan etmiştir. Daha sonra Berat paşası ve destekçilerinin muhalefetine rağmen İşkodra'ya karşı harekete geçmiştir. Ancak Mahmud'u devirme ve siyaset sahnesinden uzaklaştırma çabaları, merkezden gönderilen bir Tatar'ın, merkezi hükûmetin Buşatlı Mahmud'u geçmişteki eylemlerinden dolayı affettiği yönünde taraflara bilgi vermesiyle başarısızlıkla sonuçlanmıştır. Ayrıca Çavuşoğlu Mehmed, Şkup ilçesine, Mahmud ise İşkodra ve Dukakin ilçelerine vali olarak atanmıştır. Kurt Ahmed Paşa'nın Dıraç'ta yönetici olduğu onaylanmış ve Süleyman Bey ile İbrahim Bey'in kendi yerlerine dönmelerine izin vermesi talimatı verilmiştir.[5]
Berat Paşalığı ile ikinci savaşı ve İşbuzi ayaklanması
değiştirHaziran 1780'de Mahmud ve Kurt Ahmed Paşa, Adriyatik'teki başlıca Osmanlı limanlarından biri olan Dıraç'ın iltizamının ve limanının kontrolü konusunda bir kez daha anlaşmazlığa düştüler. Mahmud, Haziran 1780'de yeniden İşkodra valiliğine atandı ancak Dıraç, Kurt Ahmed Paşa'nın yetkisi altında kaldı. Mahmud sonunda Dıraç'ı ele geçirmiştir. Mahmud, Tiranlı İbrahim Bey ve Kavalyeli Süleyman Bey'in yardımlarıyla on bin kişilik bir orduyla Dıraç'a saldırmıştır. Bu sefer Arnavutluk'un merkezinde ciddi hasara ve istikrarsızlığa neden olmuş ve Osmanlı yetkilileri hasarın on bin kuruş civarında olduğunu tahmin etmişlerdir. Mahmud daha sonra dikkatini Paşalığın kuzey sınırlarına ve baş belası İşbuzi Paşasına çevirmiş, onu yenmiş ve bölgeyi yağmalamıştır.[5]
Karadağlılar ve Venediklilerle birinci savaşı
değiştirBaşlıca kavgaları, 1785'te saldırıp mağlup ettiği Karadağ ve Venedik'leydi. Mahmud uzun süredir Karadağ'a sızıyor ve liderleri arasında anlaşmazlıkları kışkırtıyordu. Mahmud, Şubat ayı sonlarında müttefiklerini toplamaya ve ordusunu bir saldırı için seferber etmeye başlamıştı. Mahmud, İşbuzi kalesine saldırarak ve Bosnalı paşalarla ittifak yaparak kanatları güvence altına almıştı. Kara Mahmud Paşa, tüm Müslüman Gegleri Karadağlılara karşı cihada çağırmış ve 30.000 civarında asker toplayan Mahmud, Karadağ'ı hem denizden hem de karadan işgal ederek dört gün içinde fethetmiştir.[3][5] Karadağ'daki saldırısı sırasında Crmničani'de 8.000 kişilik Karadağ ordusunu yenmiştir.[6] Ayrıca Karadağ'ın başkenti Çetine'yi ele geçirip, yakmış, Karadağ kabilelerini bastırıp köleleştirmiştir,[3] Venediklileri kendisine haraç ödemeye zorlamış ve Reževići Manastırı'nın kütüphanesi ve hazinesi dahil tüm ülkeyi yağmalamıştır.[7] 1785 Karadağ Taarruzu sırasında guvernadur Jovan Radonjić, Bjelica karşısında Mahmud Paşa'nın ordusunu görünce kendi evini ateşe vermiş ve Venedik topraklarına kaçmıştır.[8] Mahmud Paşa da Njeguši kabilesini yakmaya gitmiş, ancak Nikšići kendileriyle ticari ilişkileri olduğu için ondan onu korumasını istemiştir.[8] Mahmud Paşa vadedilen savaş armağanını yerine getirmiş; Milić ve knez Martinović'e, kendisine yaptıkları hizmetlerden dolayı Osmanlı bakır paralarıyla dolu iki matara ve her birine 10'ar düka vermiştir.[8] Mahmud Paşa daha sonra ordusuyla birlikte Paštrovići üzerinden İşkodra'ya dönmüştür.[8] Kilisenin yakınındaki Kašćela yüksekliğinde Paštrovići'yi geçtiğinde, Rade Andrović ve iki arkadaşı yaklaşmış ve ona suikast denemeleri başarısız olmuştur.[8] Bunun üzerine Mahmud üçünü de öldürmüştür.[9]
Berat Paşalığı ile üçüncü Savaşı
değiştirKaradağ'a yapılan saldırının ardından Mahmud, dikkatini iki Arnavut paşanın, Kurt Ahmed Paşa ve Elbasanlı Süleyman Paşa'nın sorun çıkardığı güneye kaydırmıştır. Aralarındaki çatışma, Mart 1785'te Mahmud'un İvanoviç-Dabinoviç şirketinin iki Venedikli kaptanını ronda sistemini ihlal etmek ve buğday ithal etmek suçundan tutuklamasıyla alevlendi ve bu da İşkodra valisinin cezalandırılmasıyla sonuçlanmıştır. Şirketin ortağı olan Kurt Ahmed Paşa, yetkisi altındaki limanları Dulcignote filosuna kapatarak Mahmud'a açıkça meydan okuyarak karşılık vermiştir. Bu arada Elbasan paşasının Mahmud'un kız kardeşine saygısızca davranması yangını daha da körüklemiştir. Mahmud, Karadağ seferi nedeniyle ilk etapta bu meselelerle ilgilenmeyi ertelemiş ancak dönüşünde hemen iki paşaya saldırı planlamaya başlamıştır.[5]
Mahmud'un etkisiyle Berat'ta, ilçeye dışarıdan saldırmadan önce içeriden zayıflatmak amacıyla ayrılıkçı bir grup oluşturuldu. Mahmud ayrıca, Kurt Paşa'nın müdahale etmemesi halinde stratejik Yanya bölgesinin sorumluluğunu üstlenmeyi planlayan yeni eyalet ileri gelenlerinden Tepedelenli Ali Paşa ile de görüştü. İşkodra valisi bir kez daha af kararı aldı ve kendisi ve kardeşi, Podgorica ve İşbuzi'deki atamalara müdahale etmemek şartıyla affedilmiştir.[5]
Mahmud, Osmanlı Arnavutluk'unda gücünü pekiştirmiş ve Hercegowina'daki Bosnalı paşalarla ve Güney Arnavutluk'ta Tepedelenli Ali Paşa ile ittifaklar kurarak nüfuzunu İşkodra Paşalığı'nın ötesine yaymıştır. Ahmet Kurt Paşa, riskli durumun bilincinde olarak yaklaşık on beş bin askeri Berat şehri içine seferber etmiştir. Buşatlılar orduyu Güney Arnavutluk'a göndermiş ve Mahmud, Ahmet Kurt Paşa ve müttefiklerini her taraftan saldırarak etkisiz hale getirmeye karar vermiştir. Mahmud, Peklin'i başarıyla kuşatmış ve Elbasan'a saldırarak Süleyman Paşa'yı mağlup etmiştir. Mahmud daha sonra bölgede düzeni sağlamış ve kuvvetlerini Berat'a yönlendirerek Ahmet Kurt Paşa'yı kalesinde kuşatmıştır.[5]
Buşatlılar orduyu iki parçaya bölerek bir ordu Myzeqe'ye doğru ilerlerken, Mahmud Korça ileri gelenlerini etkisiz hale getirmiş ve ardından güneydoğudan Berat Paşalığı'na saldıran Tepedelenli Ali Paşa'ya katılmıştır. Kurt Ahmed Paşa daha sonra kuşatmayı kırmayı başarmış ve Peklin'deki müttefikine yardım etmeye karar vermiştir. Ancak Mahmud, Ahmet Kurt Paşa Peklin'e varmadan onun ordusuna ulaşarak kesin bir darbe indirerek ordusunun tamamını yok etmiştir.[5] Güney Askeri Seferi, Berat Paşalığı'nın çoğunu fetheden ve krallığını büyük ölçüde genişleten ve yalnızca Berat'ı Kurt Ahmed Paşa'nın eline bırakan Mahmud için büyük bir başarıdır.[5]
Osmanlılarla ilk savaşı
değiştir1787'de Kara Mahmud'u bastırmak için bir Osmanlı ordusu gönderilmiştir. Osmanlı Ordusu Rozafa Kalesi'ni üç ay boyunca kuşatmış, ancak Kara Mahmud'un Avusturya-Macaristan ittifak yapma tehditti ile sultandan af alması üzerine geri çekilmek zorunda kalmıştır.[4]
Tosk Paşaları ile çatışmaları
değiştirGüney Arnavut paşalarıyla yaşadığı çatışma sırasında, onu Osmanlılara karşı kullanmak isteyen Avusturyalılar ve Ruslar kendisine yaklaştı. Kara Mahmud Paşa'yı Hristiyanlaştırmayı ve böylece onu Arnavutluk kralı olarak tanımayı teklif ettiler. Teklifi kabul etti, ancak topraklarını Karadağ'a devretmek istediklerini öğrenince 1788'de teklifleri reddetti ve heyetin kafasını keserek başlarını yerel paşalarla olan tartışmalarından dolayı kendisini affeden Osmanlı Padişahına ganimet olarak gönderdi.
Osmanlılarla ikinci savaşı
değiştir1795'te Güney Arnavutluk'un bazı kısımlarını ve Kosova'nın büyük bir kısmını fethetmiştir.[10] Kara Mahmud Paşa, ordusunu Prizren'e götürüp burada Osmanlı'nın kendisine karşı koyduğu kuvvetleri ezip, kendi yeğenini sancak valisi olarak atayarak Sancak'ı ilhak ettiğinde Osmanlı Devleti ile çekişmeye devam etmiştir.[10] Bu çabalar sayesinde Osmanlı kontrolünde olmayan, bağımsız bir devlet yaratmayı umuyordu.[11] Ancak Osmanlılar, Sancak'ı ve Karadağ'ın büyük bir bölümünü ilhak ederek ve Babıali'nin izni olmadan devletinde askeri ve siyasi reformlar gerçekleştirerek ülkesine bir sefer gönderdi ve en sadık adamlarının garnizonu olan İşkodra'yı kuşattılar. Kuşatma kaldırıldı ve Osmanlı seferi, Kara Mahmud'un kuvvetlerine mağlup olduktan sonra geri çekildi, ardından geri döndü ancak yine kuşatmayı tamamlayamadı.
Bu olayları kaydeden bir Katolik vakanüvis, Mahmud'u İskender Bey'e benzeterek coşkuyla övmektedir.[12] Mahmud da İskender Bey'i örnek almış ve Batı Balkanlar'da Karadağ merkezli "İlirya Konfederasyonu" adında bir imparatorluk kurmayı planlamıştır.[11] Planları için hem Arnavutları hem de Slavları desteklemeye çağırmıştır.[11]
Karadağlılarla ikinci savaşı
değiştirKara Mahmud Paşa, Karadağ'ın Osmanlı yönetimindeki Brda bölgesiyle birleştiğini ilan etmesinin ardından 1796'da yeni bir saldırı başlatmıştır. Ordusu Karadağlılar tarafından pusuya düşürülmüş ve Temmuz ayında Martinići Muharebesi'nde ilk yenilgiye uğramış, ancak Karadağlı Piperi ve Bjelopavlići kabilelerinin Krusi Muharebesi'nde ordusunu mağlup ettiği Eylül ayına kadar askeri operasyonlara devam etmiştir.
Kara Mahmud'un 1796'daki ölümü, tam da en iddialı planına, devrimci Fransız ordusunun bağımsız bir müttefiki olarak Batı Balkanlar'ın büyük bölümünü fethetmeye giriştiği sırada gerçekleşmiştir.[13]
Sonrası
değiştirKardeşi Buşatlı İbrahim Paşa, 1810'daki ölümüne kadar İşkodra'yı Osmanlı padişahının yönetimi altında yönetmeye devam etmiştir. İbrahim, Rumeli Beylerbeyi olarak görev yapmış ve Kara Yorgi liderliğindeki Birinci Sırp Ayaklanması'nın bastırılmasında önemli rol oynamıştır.
Mirası
değiştir- Mahmud Paşa'nın Karadağlılarla çatışmasını konu alan kuzey Arnavut folklorik şarkısı Kanga e Kara Mahmud Pashes Kundra Malazezve'dir (Kara Mahmud Paşa'nın Karadağlılara Karşı Şarkısı).[14]
Ek açıklamalar
değiştir- Arnavutçada Kara Mahmud Pashë Bushati olarak bilinir. Sırpçada Mahmut-paša Bušatlija (Махмут-паша Бушатлија) veya kısaca Kara-Mahmut (Кара-Махмут) olarak bilinir. Robert Elsie ona Arnavutça yeni sözcük olan "Kara Mahmud Paşa Buşatlliu" adını veriyor.
Kaynakça
değiştir- Özel
- ^ Stanojević & Vasić 1975, s. 398.
- ^ "ANG - Shkodra". www.letersia.fajtori.com. 8 Kasım 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Şubat 2023.
- ^ a b c olsijazexhi (14 Ekim 2021). "KARA MAHMUD PASHĖ BUSHATI". Olsi Jazexhi (İngilizce). 27 Şubat 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Şubat 2023.
- ^ a b Gloyer, Gillian (2008). Albania: The Bradt Travel Guide (İngilizce). Bradt Travel Guides. ISBN 978-1-84162-246-0. 23 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2023.
- ^ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x "BETWEEN REBELLION AND OBEDIENCE: THE RISE AND FALL OF BUSHATLI MAHMUD PASHA OF SHKODRA (1752-1796)" (PDF). 14 Ekim 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 3 Kasım 2023.
- ^ Гласник Србског ученог друштва (Sırpça). У Државној штампарији. 1891. s. 262.
- ^ Dušan J. Martinović; Centralna narodna biblioteka Republike Crne Gore "Đurđe Crnojević" (Cetinje). (2002). 160 years of the National Library of Montenegro. Crnogorska akademija nauka i umjetnosti. s. 37. ISBN 9788672151244. Erişim tarihi: 2 Ağustos 2013.
Манастир Режевићи са библиотеком и ризницом страдао је у познатој Махмут-пашиној похари
- ^ a b c d e Rade Turov Plamenac; Jovan R. Bojović (1997). Memoari. CID. s. 537. ISBN 9788649500471. 13 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2023.
Гувернадур Јоко, чим опази турску војску преко Бјелица, он из- гори своју кућу и утече у Млетачку државу. Кара-Махмут паша хо- ћаше опалит племе Његуше, него су га измолили Никшићи да се са- чувају, јер са њима држе везу трговине. Кара-паша подмири обећани дар вој. Милићу и кнезу Мартиновићу са пуне двије боце „башлика" (турских бакарних новаца) и повр њих у грла од боца напуни по десет дуката за њихову услугу коју су му учињели, па се онда преко Паштровића врати с војском у Скадар. Кад је прелазијо преко Паштровића почине више Кашћела бли- зу цркве; онда поп Раде Андровић нови Обилић узме два
- ^ "[Projekat Rastko - Boka]". www.rastko.rs. 29 Haziran 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Haziran 2023.
- ^ a b Kosovo: A Short History . p. 176
- ^ a b c Kosovo: A Short . p. 271
- ^ Kosovo: A Short History . p. 272
- ^ Kosovo: A Short History
- ^ Memoirs of the American Folk-lore Society. American Folk-lore Society. 1954. s. 94.
- Genel
- Anscombe, Frederick (2006). The Ottoman Balkans: 1750-1830 (İngilizce). Princeton, New Jersey: Markus Wiener Publishers. ISBN 978-1-55876-383-8.
- Hickok, Michael Robert (1997). Ottoman Military Administration in Eighteenth-Century Bosnia (İngilizce). Leiden, New York, Köln: BRILL. ISBN 90-04-10689-8.
- Jazexhiu, Olsi (2002). The Albanian Pashalik of Shkodra under Bushatlis 1757 – 1831. Kuala Lumpur: IIUM. 27 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- Jaxhezi, Olsi. "Kara Mahmud Pashë Bushati: Bualli i Shkodrës". 11 Nisan 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Mart 2012.
- Jelavich, Barbara (1983). History of the Balkans: Eighteenth and Nineteenth Centuries. 1. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 0-521-25249-0.
- Malcolm, Noel (1998). Kosovo: A Short History. Washington Square, New York: New York University Press. ISBN 978-0-8147-5598-3.
- Roberts, Elizabeth (2007). Realm of the Black Mountains: A History of Montenegro (İngilizce). Ithaca, New York: Cornell University Press. ISBN 978-0-8014-4601-6.
- Shaw, Stanford (1971). Between Old and New: The Ottoman Empire under Sultan Selim III (1789-1807) (İngilizce). Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press. ISBN 9780674068308.
- Stanojević, Gligor; Vasić, Milan (1975). Istorija Crne Gore (3): od početka XVI do kraja XVIII vijeka. Titograd: Redakcija za istoriju Crne Gore. OCLC 799489791.