Karanlık madde halesi
Karanlık madde halesi galaksi düzlemini saran ve iyi görünür galaksinin kenarına ve ötesine uzanan galaksinin varsayımsal bir bileşenidir.[1] Karanlık madde halesi karanlık maddeden oluşur. ΛCDM gibi modern kozmolojik modeller, karanlık madde halelerinin ve alt halelerin galaksiler içerebileceğini öne sürer.[1][2] Bir galaksinin karanlık madde halesi, galaktik diski sarar ve görünür galaksinin kenarının çok ötesine uzanır. Hâleler doğrudan gözlenebilirse de varlıkları galaksilerdeki yıldızların hareketleri ve gaz üzerindeki etkileri yoluyla anlaşılmaktadır.[3] Karanlık madde haleleri güncel modellerinde galaksi oluşumu ve evriminde önemli bir rol oynamaktadır. Karanlık madde halelerinin doğasını değişen derecelerde başarı ile açıklamaya çalışan teoriler arasında soğuk karanlık madde (CDM), sıcak karanlık madde ve büyük kütleli sıkı hale nesneleri (MACHO'lar) bulunur.[4][5][6][7]
Karanlık maddenin tabiatı hakkında teoriler
değiştirSpiral galaksinin karanlık madde halesinde karanlık maddenin tabiatı hâlâ belirsiz, ancak iki popüler teori var: ya hale zayıf olarak bilinen temel parçacıkların etkileşimden oluşur ya da bilinen küçük, karanlık cisimlerdendir.
Şekil
değiştirKozmik yoğunluk alanındaki aşırı yoğunlukların çöküşü genellikle asferiktir. Bu nedenle, ortaya çıkan halelerin küresel olmasını beklemek için hiçbir neden yoktur. Bir CDM evreninde yapı oluşumunun en eski simülasyonları bile, halelerin önemli ölçüde düzleştiğini vurguluyordu.[8] Sonraki çalışmalar, halo eşdeğerlik yüzeylerinin eksenlerinin uzunlukları ile karakterize edilen elipsoidlerle tanımlanabileceğini göstermiştir.[9]
Hem verilerdeki hem de model tahminlerindeki belirsizlikler nedeniyle, gözlemlerden çıkarılan hale şekillerinin ΛCDM kozmolojisi öngörüleriyle tutarlı olup olmadığı hala net değildir.
Ayrıca bakınız
değiştirKaynakça
değiştir- ^ a b Wechsler, Risa H.; Tinker, Jeremy L. (14 Eylül 2018). "The Connection Between Galaxies and Their Dark Matter Halos". Annual Review of Astronomy and Astrophysics (İngilizce). 56 (1): 435-487. doi:10.1146/annurev-astro-081817-051756. ISSN 0066-4146. 22 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ağustos 2023.
- ^ Mo, Houjun; van den Bosch, Frank C.; White, Simon (1 Mayıs 2010). Galaxy Formation and Evolution. 4 Ağustos 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ağustos 2023.
- ^ Clowe, Douglas; Bradac, Marusa; Gonzalez, Anthony H.; Markevitch, Maxim; Randall, Scott W.; Jones, Christine; Zaritsky, Dennis (10 Eylül 2006). "A direct empirical proof of the existence of dark matter". The Astrophysical Journal. 648 (2): L109-L113. doi:10.1086/508162. ISSN 0004-637X. 12 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ağustos 2023.
- ^ Navarro, Julio F.; Frenk, Carlos S.; White, Simon D. M. (Mayıs 1996). "The Structure of Cold Dark Matter Halos". The Astrophysical Journal. 462: 563. doi:10.1086/177173. ISSN 0004-637X. 22 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ağustos 2023.
- ^ Lovell, Mark R.; Frenk, Carlos S.; Eke, Vincent R.; Jenkins, Adrian; Gao, Liang; Theuns, Tom (21 Mart 2014). "The properties of warm dark matter haloes". Monthly Notices of the Royal Astronomical Society. 439 (1): 300-317. doi:10.1093/mnras/stt2431. ISSN 1365-2966. 12 Şubat 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ağustos 2023.
- ^ The MACHO collaboration; Alcock, C.; Allsman, R. A.; Alves, D. R.; Axelrod, T. S.; Becker, A. C.; Bennett, D. P.; Cook, K. H.; Dalal, N.; Drake, A. J.; Freeman, K. C. (10 Ekim 2000). "The MACHO Project: Microlensing Results from 5.7 Years of LMC Observations". The Astrophysical Journal. 542 (1): 281-307. doi:10.1086/309512. ISSN 0004-637X. 9 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ağustos 2023.
- ^ MACHO; collaborations, GMAN; al, C. Alcock et (20 Eylül 2000). "Binary Microlensing Events from the MACHO Project". The Astrophysical Journal. 541 (1): 270-297. doi:10.1086/309393. ISSN 0004-637X. 12 Şubat 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ağustos 2023.
- ^ Davis, M., Efstathiou, G., Frenk, C.S., White, S.D. M. (1985), ApJ. 292, 371
- ^ Franx, M., Illingworth, G., de Zeeuw, T. (1991), ApJ., 383, 112