Kayıt dışı ekonomi

Kayıt dışı ekonomi, devletten gizlenen, kayda geçirilmeyen/geçirilemeyen ve bu sebeple denetlenemeyen faaliyetler olarak tanımlanabilir. Enformel ekonomi, yasa dışı ekonomi, gayriresmî ekonomi, gizli ekonomi diye de adlandırılır. Genel olarak kayıt dışı ekonominin, mal ve hizmet üretimine konu olmasına karşılık ekonominin geleneksel ölçüm yöntemleriyle bütünüyle tespit edilemeyen ve GSMH hesaplamalarına yansımayan alanları kapsadığı kabul edilmektedir.

Kayıt dışı istihdam ise kayıt dışı ekonominin bir parçasıdır. ILO'nun 204 sayılı tavsiye kararına göre kayıt dışı ekonomideki kayıt dışı işler, kayıtlı ekonomideki kayıt dışı faaliyetler kayıt dışılık olarak nitelendirilmiştir. Kayıtlılık ve kayıt dışılık farklı ülkelerde farklı faaliyetleri kapsayabilmekte ve göstergeleri de farklı olabilmektedir. Çalışanların ilgili kurum ve kuruluşlara bildirilmemesi kayıt dışı istihdamın bir göstergesi kabul edilmekle beraber ev eksenli çalışan (yemek, temizlik, çocuk bakım) ancak ekonomik hayata katılmayan kişilerin varlığı, çalışma hayatında geride kalan dezavantajlı grupların (engelli, kadın vs) istihdamda yer bulamamaları kayıt dışı istihdamın göstergeleri olarak kabul edilebilmektedir.

Türk sosyal güvenlik sistemine göre kayıt dışı istihdam; çalışarak istihdama katılan kişilerin, çalışmalarının gün veya ücret olarak ilgili kamu kurum ve kuruluşlarına hiç bildirilmemesi ya da eksik bildirilmesi olarak tanımlanmaktadır. Kayıt dışı çalışanlar; Sosyal Güvenlik Kurumunun maddi olarak sağladığı haklardan faydalanamazlar veya olması gerekenden düşük miktarlarda yardım alırlar. Buna ek olarak kayıt dışı çalışanlar yıllık izin, kıdem tazminatı gibi çalışma hayatına ilişkin sağlanan diğer haklardan da faydalanamazlar. Diğer taraftan Türk sosyal güvenlik mevzuatına göre kayıt dışı işçi çalıştırdığı tespit edilen işverenlere 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanun'unun 102'nci maddesine göre idari para cezası uygulanmaktadır.