Kazakça
Kazakça veya Kazak Türkçesi (қазақ тілі / Qazaq tili, қазақша / Qazaqşa), Kıpçak öbeğine ait, Kazakistan'da konuşulan çağdaş Türk dillerinden biridir. Nogayca ve Kırgızcaya yakındır.
| Kazakça | |
|---|---|
| қазақ тілі Qazaq tili, қазақша Qazaqşa | |
 | |
| Bölge | Orta Asya |
| Etnisite | Kazaklar |
| Dönem | 2011[1] |
| Dil ailesi | |
| Yazı sistemi | Kazak alfabesi (Kiril alfabesi, Latin, Fars alfabesi) |
| Resmî durumu | |
| Resmî dil |  Kazakistan Rusya:
|
| Dil kodları | |
| ISO 639-1 | kk |
| ISO 639-2 | kaz |
| ISO 639-3 | kaz |
 Kazakça'nın coğrafi konuşan dağılımı: Çoğunluk Kazakça konuşur Önemli oranda bir azınlık Kazakça konuşur | |
Dünyada yaklaşık 23 milyon kişi, Kazakistan'da da 13 milyon kişi tarafından konuşulmaktadır.[kaynak belirtilmeli] Moğolistan'ın batı bölgesindeki Bayan Ölke (diğer adı Bayan Ölgey) eyaletinde yaşayan Kazaklar, Kazakistan'ın kullandığı alfabeyi kullanarak Kazakça yazmaktadırlar. Bayan Ölgey'in nüfusunun %94'ini Kazaklar oluşturur.[kaynak belirtilmeli] Ayrıca Rusya'nın Astrahan Oblastı'nın %14,21'inin Kazak olduğu belirtilmektedir.
Özellikleri
değiştirEski Türkçe asıllı kelimelerde; baştaki y'ler c'ye (yok → coq, yıl → cıl, yay → cay, yaman → caman, yan → can), ç'ler ş'ye (ağaç → ağaş, aç → aş, açık → aşıq), ş'ler s'ye (aş → as, boş → bos, baş → bas) dönüşmüştür. Eklerde de aynı değişme olur: Qazaqşa (Kazakça)… Yabancı asıllı kelimelerde bu değişmeler görülmez: şükir, şahar, ğaşıq (şükür, şehr, aşık). Kazakça bir kelime birleşik ya da alıntı bir kelime değilse ikinci heceden sonra yuvarlak ünlü barındırmaz ve bu uyumu bâzı alıntı kelimelere uydurmuştur.
J ile başlayan kelimeler c olarak okunur.: Jasaymız (yapıyoruz, yapacağız)- casaymız. Kazakçadaki (J, j) harfi Türkçedeki gibi C sesini verir. Jalğız, Jaqsı, Jaman, Jañalıq (yazılış Kazakça); Calğız, Cahsı, Caman, Cañalık okunuş. Konuşmadaki Q(Қ) harfi, Q'den sonra bir ünsüz gelirse H(Х)'e dönüşür.
Ayrıca konuşma dilinde ilk hecede ö, u ya da ü gelirse ikinci ve üçüncü hecelerde de gelebilir. Bu yazıda olmaz. Bügin- bügün, tündiz- tündüz (tün - dün); durıs-durus(dürüst).
Örnek: Körgende (yazılış) - Körgöndö (okunuş) "gördüğünde"
Kazakçada üç farklı şimdiki zaman vardır. Jalpı osı şak (genel şimdiki zaman), nak osı şak (kesin şimdiki zaman), negaybıl osı şak (belirsiz şimdiki zaman).
Alfabe
değiştirKazakçanın eski şekilleri 38 harfli Orhun yazısıyla yazılmıştır.[kaynak belirtilmeli] Günümüzdeyse Kazakça bâzı ilâve harfler kullanılarak Latin alfabesi, Kiril alfabesi ve Arap alfabesiyle yazılabilmektedir. Kiril alfabeli Kazakistan Alfabesi 42 harf olup şu işaretlerden oluşmaktadır: а (a), ә (a-e arası), б (b), в (v), г (ince g), ғ (kalın g), д (d), е (e), ё (yo), ж (c), з (z), и (iy), й (y), к (ince k), қ (kalın k, q), л (l), м (m), н (n), ң(nazal n, genizden n, ñ), о (o), ө (ö), п (p), р (r), с (s), т (t), у (uv), ұ (u), ү (ü), ф (f), х(hırıltılı h), һ (geniş h), ц (ts), ч (ç), ш (ş), щ (şç), ъ (kalın ün verir), ы (ı), і (i), ь (inceleştirir), э (é), ю (yu), я (ya).
Metin örneği
değiştir| Kiril | Latin | Latin (2017 yıl)[3] | Latin (2018 yılı) |
|---|---|---|---|
Мен Қазақ, Қазақпын Деп Мақтанамын |
Men Qazaq, Qazaqpın Dep Maqtanamın |
Men Qazaq, Qazaqpyn Dep Maqtanamyn |
Men Qazaq, Qazaqpyn Dep Maqtanamyn |
| Sözcüğü Sözcüğüne Aktarım | Türkçe | ||
Men Qazaq, Qazaqpın Dep Maqtanamın |
Ben Kazak, Kazak'ım diye övünürüm |
Dilbilgisi
değiştirZamirler
değiştir| Tekil | Çoğul | ||
|---|---|---|---|
| Kazakça | Türkçe | Kazakça | Türkçe |
| Мен (Men) | Ben | Біз (Biz) | Biz |
| Сен (Sen) | Sen (tekil samîmî) | Сендер (Sender) | Siz (çoğul samîmî) |
| Сіз (Siz) | Siz (tekil resmî) | Сіздер (Sizder) | Siz (çoğul resmî) |
| Ол (Ol) | O | Олар (Olar) | Onlar |
Ayrıca bakınız
değiştirKaynakça
değiştir- ^ "Kazakh". 4 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Kasım 2013.
- ^ Katzner, Kenneth (2002). Languages of the World(Third ed.). Routledge. ISBN 978-0-415-25004-7.
- ^ "О переводе алфавита казахского языка с кириллицы на латинскую графику" [On the change of the alphabet of the Kazakh language from the Cyrillic to the Latin script] (Rusça). President of the Republic of Kazakhstan. 26 Ekim 2017. 28 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ekim 2017.
Dış bağlantılar
değiştir
- Kazakça-Türkçe, Türkçe-Kazakça Sözlük 15 Mayıs 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Latin harfli fakat Kiril harfleriyle de aranabiliyor.)
- Kazak Edebiyatı 29 Eylül 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- РУССКО-КАЗАХСКИЙ СЛОВАРЬ ҚАЗАҚША-ОРЫСША СӨЗДIК 30 Ekim 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Qazaq translit Kazak Kiril yazısını QazaAqparat Latin yazısına çevirmek için
- VikiSözlük Kazakça Kelimeler Kategorisi 13 Eylül 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Kazakistan Devlet Dil Portalı
- Şakerim Kudayberdioğlu'nun Kazakça bir şiirinden örnek 2 Şubat 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.