Koçgiri İsyanı

Koçgiri İsyanı
	İç Cephe-Ayaklanmalar
Tarih	6 Mart 1921 - 17 Haziran 1921; (3 ay, 1 hafta ve 4 gün)
Bölge	Sivas
Sonuç	Türk zaferi
Taraflar
Ankara Hükûmeti;	Koçgiri aşireti; Kürt Teali Cemiyeti (KTC)
Komutanlar ve liderler
Mustafa Kemal Paşa; Sakallı Nurettin Paşa; Binbaşı Halis Bey (6. Süvari Alayı Komutanı) (ölü); Topal Osman	Alişan Bey (Esir); Haydar Bey; Alişir; Baytar Nuri (Esir); Paso; Misto
Güçler
Hükümet İddiası:; 3.161 asker; 1.351 hayvan; 2.750 tüfek, 3 hafif ve 18 ağır makineli tüfek; İsyancı İddiası:; 6.000 süvari[kaynak belirtilmeli]; 25.000 piyade[kaynak belirtilmeli]; Bilinmeyen sayıda milis ve jandarma	Hükümet İddiası:; 3.000 isyancı (çoğu atlı); 2.500 tüfek İsyancı İddiası:; 6.000 İsyancı[kaynak belirtilmeli]
Kayıplar
Bilinmiyor	500 isyancı öldü; 32 aşiret lideri ve + 500 isyancı teslim oldu;

Koçgiri İsyanı, Şubat 1921'de Sivas'ın doğusunda bulunan ve ezici çoğunluğun militan olduğu Koçgiri bölgesinde başlayan bir Kürt ayaklanmasıydı. İsyan Alevi-Kürt topluluğu olan ve Sivas'ın doğusunda ikamet eden Koçgiri aşireti tarafından çıkarıldı.^[8]^[9] Aşiret liderlerinin Kürdistan Teali Cemiyeti ile yakın ilişkileri vardı.^[10]^[11] İsyan, Haziran 1921'de bastırıldı.

Koçgiri aşireti; kendi arasında 16 aşiretten oluşan Kızılbaş Kürt denilen Alevi inançlı Kürtlerden oluşur, ana dilleri Kürtçenin Kurmanci lehçesidir. Suşehri, Hafik (Koçhisar), Kemah, Kuruçay, Zara, İmranlı, Divriği, Refahiye, Kangal ve çevresinde 135 köy ile en az 40.000 nüfustan oluştuğu tahmin ediliyordu.^[12] İsyanı bastırmak için 3.161 erden oluşan birlikler gönderildi. İsyancıların toplam mevcudu ise en az 3000 kadardı. Kürt Teali Cemiyeti Alişan Bey'i İmranlı'ya göndererek örgütün kurulmasını istemiş ve Alişan Bey, o dönem Kangal'da memur olarak görev yapan Baytar Nuri ile birlikte örgütü kurmuştur. Baytar Nuri, ayrıca Zara, Divriği, Kangal, Hafik, İmranlı, Beypazar, Celalli, Sincan, Hamo, Zınara ve Domura'da cemiyetinin şubesini kurmuştur. Mustafa Kemal Paşa, Erzurum Kongresi kararlarının Kürtleri de kapsadığını anlatarak Alişan Bey'i ikna etmeye çalışmış ve Sivas milletvekili olmasını önermiştir. Alişan Bey Sivas milletvekili olmayı başta kabul ettiyse de Alişir ve Baytar Nuri ile konuştuktan sonra bu öneriyi reddetmiştir. Mustafa Kemal Paşa önerisiyle Dersim'in ileri gelenlerine milletvekilliği önerilmiş ve Dersim'in ileri gelenleri teklifi kabul ederek isyana katılmamıştır. Bu nedenle isyan Sivas-Erzincan bölgesinde sınırlı kalmıştır.

Bununla birlikte Baytar Nuri de milletvekilliği önerisini kabul etmemiştir. Ayrıca Baytar Nuri, Kürt özerkliğiyle yetinen Seyit Abdülkadir'i Türk ajan rolünü oynamakla suçlamıştır. Aynı zamanda Baytar Nuri, Dersim aşiretleri liderlerinden Dersimli Diyap Ağa'yıda Türk ajanlığı ile suçlamıştır.

1920 başlarında Baytar Nuri, Yellice nahiyesinde Hüseyin Abdal tekkesinde Canbegan ve Kurmeşan gibi aşiretlerin reisleriyle birlikte toplantı düzenleyerek Sevr Antlaşması'nın uygulanmasını ve Diyarbakır, Van, Bitlis, Elâzığ, Dersim ve Koçgiri'den oluşan bağımsız Kürt devleti kurmasını kararlaştırmıştır. İsyanı, Koçgirili Alişir ve 306 isyancının Temmuz ayında bir karakolu basmasıyla başlamıştır. Zara'nın Çulfa Ali karakoluna ve Şadan aşiret reisi Paşo da Refahiye'ye saldırmışlardır.

Türkiye Büyük Meclis Hükûmeti Koçgiri aşireti reisi Alişan Bey'i Refahiye kaymakam vekilliğine, kardeşi Haydar Bey'i de İmranlı bucak müdürlüğüne atayarak çatışmayı önlemeye çalışmıştır. İsyanı bastırmak için İmranlı'ya gelen 6. Süvari Alayının komutanı Binbaşı Halis, yakalanarak isyancıların harp divanı kararıyla idam edilmiştir. İsyan eden aşiretler, Koçgiri kazasının mümtaz bir vilayet yapılmasını istemiştir. 25 Kasım 1920'de "Batı Dersim Aşiret Reisleri", Türkiye Büyük Millet Meclisine Sevr Antlaşması'nın uygulanması gerektiğini ve aksi halde silah zoruyla hakkı almaya mecbur kalacağını açıklamıştır.

Ayaklanma, bölgedeki 6. Süvari Alayı'nın bir grup asker kaçağını yakalamak isterken baskına uğramasıyla 6 Mart 1921'de başlamıştır. Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükûmeti Sakallı Nurettin Paşa'nın Merkez Ordusu'nun emrinde Topal Osman Ağa'nın bizzat komuta ettiği 42. ve 47. Giresun Alayları'nı isyanı bastırmakla görevlendirmiştir. Nisanda harekâtın birinci evresi sona erdiğinde asiler küçük gruplar halinde dağılarak Kuzey ve Kuzeydoğu yönünde kaçmışlardır. Bundan sonraki ikinci etapta geniş çaplı takip harekâtı ile asilerin etkinliği iyice kırılmış, 17 Haziran'da asilerin elebaşılarından Haydar Bey'in kardeşi Alişan ve 32 asi ileri geleni ile 500'den fazla asi teslim olmuş, bunlar muhakeme edilmek üzere Sivas'a gönderilmişlerdir.^[7] İsyan Haziran 1921'de tamamen bastırılmıştır.

Konuyla ilgili meclis araştırması önergesi

İstanbul Milletvekili Ali Kenanoğlu ve 19 HDP Milletvekili, 1921'de meydana gelen Koçgiri isyanı ve sonrası yaşananların tüm yönleriyle araştırılması amacıyla 1 Nisan 2021 tarihinde Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanlığına araştırma önergesi vermişlerdir.^[13]

Ayrıca bakınız

Konuyla ilgili yayınlar

Wikimedia Commons'ta Koçgiri İsyanı ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.

Nuri Dersimi: Kürdistan Tarihinde Dersim, Halep, 1952, (Komkar Yayınları, Köln, 1988)
Hıdır Göktaş: Kürtler, İsyan-Tenkil, İstanbul, 1991
Faik Bulut: Dersim Raporları, İstanbul, 2005, ISBN 975-6106-02-6
Uğur Mumcu, Kürt - İslam Ayaklanması 1919-1925, Tekin Yayınları, İstanbul, 1991, s.33-40. ISBN 975-478-088-9
Kadim Laçin, 'Koçgiri'siz Cumhuriyet', Mayıs 2009, www.kadimlacin.com, ISBN 9789562599
Ebubekir Hazim Tepeyran, Belgelerle Kurtuluş Savaşı Anıları, Çağdaş, 1982

Kaynakça

^ Dr. Yunus Kobal: Milli Mücadelede İç Ayaklanmalar 20 Şubat 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Hacettepe Üniversitesi
^ Ercan Yavuz, "Turkey starts to question early period of republic" 16 Eylül 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Today's Zaman, November 22, 2009.
^ Mustafa Balcıoğlu, Belgelerle Millı̂ Mücadele sırasında Anadoluda ayaklanmalar ve Merkez ordusu, 1991, p. 128. (Türkçe)
^ Nurettin Gülmez, T.B.M.M. zabıtalarından Doğu ve Güney Doğu meselesi, Hamle Yayın-Dağıtım, 1992, p. 197. 12 Ağustos 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Türkçe)
^ "Arşivlenmiş kopya". 8 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2011.
^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Hüseyin Rahmi Apak, Türk İstiklâl Harbi – İç ayaklanmalar: 1919-1921, 1964, C.VI, Genelkurmay Basımevi, sayfa 163-165
^ ^a ^b Türk İstiklal Harbi, VI. Cilt, İstiklal Harbinde Ayaklanmalar, T. C. Genelkurmay Harp Tarihi Başkanlığı Resmî Yayınları, (1974), sayfa 281
^ Güneş, Ergin (2014). Boztuğ, Onursal (Ed.). "Koçgiri İsyanı Ekseninde Dersim Direnişi". Tunceli University: 244.
^ Olson, Robert W. (1989). The emergence of Kurdish nationalism and the Sheikh Said Rebellion, 1880-1925. University of Texas Press. ss. 35. ISBN 978-0-292-77619-7.
^ Olson, Robert W. (1989). The emergence of Kurdish nationalism and the Sheikh Said Rebellion, 1880-1925. University of Texas Press. ss. 28. ISBN 978-0-292-77619-7.
^ Olson, Robert; Rumbold, Horace (1989). "The Koçgiri Kurdish rebellion in 1921 and the draft law for a proposed autonomy of Kurdistan". Oriente Moderno. 8 (69) (1/6): 41. doi:10.1163/22138617-0690106006. ISSN 0030-5472. JSTOR 25817079. 19 Şubat 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Haziran 2022 – JSTOR vasıtasıyla.
^ kurtulussavasi.org, Savaşlar ve Antlaşmalar: TBMM'ne karşı ayaklanmalar 13 Ekim 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
^ "Request Rejected". TBMM. 11 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Haziran 2021.

[1] Dr. Yunus Kobal: Milli Mücadelede İç Ayaklanmalar 20 Şubat 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Hacettepe Üniversitesi

[2] Ercan Yavuz, "Turkey starts to question early period of republic" 16 Eylül 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Today's Zaman, November 22, 2009.

[3] Mustafa Balcıoğlu, Belgelerle Millı̂ Mücadele sırasında Anadoluda ayaklanmalar ve Merkez ordusu, 1991, p. 128. (Türkçe)

[4] Nurettin Gülmez, T.B.M.M. zabıtalarından Doğu ve Güney Doğu meselesi, Hamle Yayın-Dağıtım, 1992, p. 197. 12 Ağustos 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Türkçe)

[5] "Arşivlenmiş kopya". 8 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2011.

[apak-6] ^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Hüseyin Rahmi Apak, Türk İstiklâl Harbi – İç ayaklanmalar: 1919-1921, 1964, C.VI, Genelkurmay Basımevi, sayfa 163-165

[genelkurmay-7] Türk İstiklal Harbi, VI. Cilt, İstiklal Harbinde Ayaklanmalar, T. C. Genelkurmay Harp Tarihi Başkanlığı Resmî Yayınları, (1974), sayfa 281

[Ergin-8] Güneş, Ergin (2014). Boztuğ, Onursal (Ed.). "Koçgiri İsyanı Ekseninde Dersim Direnişi". Tunceli University: 244.

[9] Olson, Robert W. (1989). The emergence of Kurdish nationalism and the Sheikh Said Rebellion, 1880-1925. University of Texas Press. ss. 35. ISBN 978-0-292-77619-7.

[10] Olson, Robert W. (1989). The emergence of Kurdish nationalism and the Sheikh Said Rebellion, 1880-1925. University of Texas Press. ss. 28. ISBN 978-0-292-77619-7.

[11] Olson, Robert; Rumbold, Horace (1989). "The Koçgiri Kurdish rebellion in 1921 and the draft law for a proposed autonomy of Kurdistan". Oriente Moderno. 8 (69) (1/6): 41. doi:10.1163/22138617-0690106006. ISSN 0030-5472. JSTOR 25817079. 19 Şubat 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Haziran 2022 – JSTOR vasıtasıyla.

[12] urtulussavasi.org, Savaşlar ve Antlaşmalar: TBMM'ne karşı ayaklanmalar 13 Ekim 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

[13] "Request Rejected". TBMM. 11 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Haziran 2021.

[8]

[9]

[10]

[11]

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[12]

[13]