Kullanıcı:Erturac/Türkiye'nin Sıradağları
<İZBIRAK Reşat, Türkiye 1, İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Kültür Yayınları,1972.>
TÜRKİYE'DE SIRADAĞLAR
Türkiye’nin kimi yerinde yüksek dağlar halinde, kimi yerinde orta derecedeki dağlar biçiminde görülen kıvrım dağları, ana çizgileriyle, Karadeniz boyunca Kuzey Anadolu’yu, Akdeniz boyunca Güney Anadolu’yu çevirir, Doğu Anadolu’nun türlü kesimlerinde de bunların birer devamı halinde sıra sıra uzanırlar. Anadolu’nun kuzey dağları Türkiye’nin bütün kuzey bölgesi boyunca sürekli sıradağlar olarak göz önüne alınabilirse de, dağ görünüşü bakımından, dağ özelliği Sakarya nehrinin aşağı kesiminden itibaren batıya kaybolur. Kuzey Anadolu dağlarının doğu bölümü ise üç, dört bin metre yüksekliğinde sarp dağlar olarak görülür. Bunların en yükseği olan Doğu Karadeniz dağları ve Giresun Dağları Türkiye’nin Karadeniz bölgesinin doğu bölümünde, Çoruh ırmağı ağzından Melet Çayı vadisine kadar 400 km boyda ve 50-60 km enindeki dağ sıralarıdır. En yüksek yeri Kaçkar doruğunda 3937 m yi bulur. Bu dağlar sırası boyunca yüksekliği 3500 m aşan daha birçok doruk vardır. Eteklerinden doruklarına doğru çok yerde dik yamaçlar uzanır. Karadeniz Bölgemizin batı kesimindeki dağlar, Orta bölümündekinden daha yüksek, daha devamlı, arızalı dağlardır. Burada yüksekliği 2000-2500 m bulan dağlar az değildir. Deniz kıyısına paralel ve iç bölgeye sıra sıra uzanan bu dağlar Kızılırmağın kolları olan Gökırmak ve Devrez çayı vadileri ile Filyos ırmağı ve kolları ile birbirinden ayrılmıştır. Kıyı boyundan içerilere doğru başlıca üç dağ sırası görülür: Küre dağları, güneyde Ilgaz-Bolu Dağları daha güneyde de Köroğlu Dağlarıdır. Anadolu’nun güneyinde boydan boya uzanan ve bütününe Toroslar adı verilen sıradağlarda Alp dağ oluşumu sistemi güney kanadına ait vasıfları gösterirler. Ancak Toros kıvrımları bir sıradan ibaret değildir. Bu pek uzun dağ sıraları kuşağının iç yaylaları ve dış yaylaları vardır. Türkiye’nin Güneydoğu Bölümündeki Hakkari dağlarından itibaren Siirt, Ergani, Maraş kuzeyinde uzanan sonra güneybatıya dönerek Amanos dağları ile devam eden sıradağlar dizisi Torosların dış yayıdır. Kısaca belirtilirse: Anadolu’nun kuzey ve güney bölgelerinde batı-doğu doğrultulu, birbirine paralel yüksek dağ sıraları uzanır. Bu yüksek dağ sıraları sıkışmış bir halde Doğu Anadolu’da uzandıkları gibi Batı Anadolu’nun iç bölümünde de bir dağlık eşik biçiminde yer tutmuş olarak ve Ege ve Marmara doğru açılarak uzanan dağlar bulunmaktadır. Türkiye’de sıradağlar başlıca Kuzey Anadolu Sıradağları ve Toroslar olmak üzere 2 ‘ye ayrılır:
KUZEY ANADOLU DAĞLARI
Kaçkar Dağları
Türkiye'nin kuzeyinde, Doğu Karadeniz sahili boyunca uzanan bir dağ sırasıdır. Kuzey Anadolu Dağları'nın doğudaki bölümünü oluşturur. Doğusundaki birçok zirvesi 3000 m üzerindeyken, batı kesimi 2000 m yüksekliğe kadar ulaşır. En yüksek noktası olan Kaçkar Kavrun Dağı, 3932 m yüksekliktedir. Kaçkar Dağları başlıca üç bölüme ayrılır:
1. Batıda Verçenik Dağı ve çevre zirveler
2. Merkezde Kaçkar-Kavron Dağları
3. Doğuda Altıparmak Dağları
Merkez grupta yer alan Kaçkar Dağı zirvesi, 3.937 m'lik irtifasıyla Türkiye'nin 4. yüksek dağıdır. Sıradağlar üzerinde 3.500 m'nin üzerinde yüksek başka zirveler de vardır.
Canik Dağları
Türkiye’nin Karadeniz bölgesinde Kızılırmak’ın aşağı kesimiyle Ordu yakınındaki Melet yarma vâdisi arasında uzanan dağlar. 1500-2000 metre yüksekliğinde, üstleri düz veya hafif dalgalı orta yükseklikte dağ sıralarıdır. Ordu’nun doğusunda denize dökülen Melet Suyu Vâdisini geçince kendisinden daha yüksek olan Giresun Dağlarından ayrılır. Batıya gittikçe yavaş yavaş alçalan ve Yeşilırmak yarma vâdisinin batısında 1500 metre yüksekliğe inen Canik Dağları, doğu ucunda yükseklikleri 2000 metreye ulaşan iki tepeye sâhiptir. Birbirine paralel giden ve Karadeniz’e dökülen birçok çay ve dere Canik Dağlarını derin bir şekilde yarmıştır. Güneyde kendisini sınırlayan Kelkit Vâdisine inen daha seyrek ve daha kısa sel yataklarıyla sarılmıştır. Canik Dağları kırıklı-kıvrımlı krater tortul tabakalarıyla yine bu devre âit volkanik tabakalardan meydana gelmiştir.
Küre Dağları
Küre Dağları (Eski adı: İsfendiyar Dağları) Karadeniz Bölgesi'nde dağ sırası. Batı Karadeniz Bölümü'nde kıyıdan içeri doğru paralel 3 dağ sırası oluşturan dağlardan kıyıya en yakın sıra olan Küre dağlarının geniş sırtları üstünde yükselti, Ayancık'ın gerisinde 1.500 m'yi aşar. En yüksek doruğu Yaralıgöz Dağı'nda ise 2.019 m'yi bulur. Türkiye’nin mağara ve kanyonlar açısından en zengin yerlerinden biri olarak kabul edilen Küre Dağları, batıda Bartın Çayı’ndan başlayarak Kızılırmak’a kadar, yaklaşık 300 km. boyunca uzanıyor. Yamaçları ormanlarla kaplıdır. Kastamonu'yu İnebolu’ya bağlayan karayolu tarafından Çataltepe geçidiyle aşılır.
Köroğlu Dağları
Batı Karadeniz bölümünde sıradağlardır. Kuzey Anadolu Dağlarının İç Anadolu'ya komşu olan en iç sırasıdır. Doğuda Kızılırmak dirseğinde Osmancık dolaylarıyla, batıda Bilecik arasında uzanır ve geniş bir yer kaplar. Bolu'nun güneydoğusundaki Aladağ kütlesinin Köroğlu Tepesi (2.378 m.) en yüksek yeridir. Dağların doğu batı istikametinde uzunluğu yaklaşık 400 km civarındadır. En yüksek noktası Aladağ kütlesi üzerindeki Köroğlu Tepesi (2499 m) dir. Diğer yüksek noktalar: Özbek Dağı (2313 m), Yıldırım Dağı (2034 m), Işık Dağı (1998 m) ve Semen Dağı (1882 m)dir.
Yalnızçam Dağları
Doğu Karadeniz Bölümü ile Doğu Anadolu Bölgesi’ni birbirinden ayıran, eşsiz doğal zenginliği ve bilimsel açıdan tam incelenmemiş olan Yalnızçam Dağları. Yalnızçam Dağları; Kuzeydoğu Anadolu’da Karadeniz Bölgesi ile Doğu Anadolu Bölgesi arasında doğal sınırı oluşturmaktadır Şavşat ilçe merkezinin doğu kesiminde bulunan bu silsile yaklaşık olarak 42°-06’ E ile 42°-30’ E doğu meridyenleri ve 40°-51’ N ile 41°-30’ N kuzey paralelleri arasında güneybatı-kuzeydoğu yönünde uzanış göstermektedir. Yalnızçam Dağları’nın bulunduğu saha Alp Orojenik Hareketlerin etkisiyle Kretase’den itibaren yükselmeye başlar ve bu devrenin sonlarına doğru büyük bir kısmı su üzerinde kalır. Bu silsile genel olarak Tersiyer’den Kuvaterner’e kadar bugünkü oluşumunu tamamlamıştır. En yüksek noktası Çadır Dağıdır.
Munzur Sıradağları
Topografik eksen uzunluğu 100km ve genişliği 15km olan Munzur Sıradağları, Erzincan İlinin güneyinde, kuzeydoğudan güneybatıya doğru uzanan çıplak bir sıradağlar grubudur. 3300metre yüksekliğindeki en yüksek, Katır Tepesi, Erzincan İli yakınındaki kesiminde yer alır. 3.138metre yüksekliğindeki ikinci derece yüksek, Kesiş Tepesi Ilıç ile Ovacık ilçeleri arasındaki kesimindedir. Munzur Sıradağları tümüyle karstik karbonat kayalıklarından oluşmuştur. Mareşal Çakmak(Ovacık) ilçesinin 12.5 km kadar batısında Yeşilyazı(Zerenik =Havaçor) bucağı yöresinde, Munzur Sıradağlarının karbonat taşlarından oluşmuş kayalık tabanında çok sayıda buz gibi soğuk ve bol sulu kaynaklar çıkar. Kırk gözeler denilen bu kaynaklara yaz aylarında Elazığ ve Tunceli İlleri ve yöreleri halkı ziyaret eder, kurbanlar keser ve gözelere mum diker, dilekler dilerler.
Palandöken Dağları
Palandöken , tektonik bir sıra dağdır. Palandöken Dağı’nın en yüksek noktası, 3.271 metre rakımlı Büyükejder Doruğu‘dur. Büyükejder Doruğu’na kışları telesiyejle çıkılabilmektedir. Erzurum il merkezinin 1.950 rakımlı olması nedeniyle Palandöken Dağı diğer 3.000 metre ve üzeri rakımlı dağlar gibi heybetli görünmez.
Mescid Dağları
Erzurum ili sınırları içinde yer alan ülkemizin 3000 metre üstündeki dağlarındandır. 3239 metrelik zirvesi ile Çoruh nehrinin çıktığı dağ olan Mescit dağı, Erzurum şehir merkezinin Kuzeyinde yer alır.
TOROS DAĞLARI
Batı Toroslar‘ın Antalya il sınırlan içindeki uzantılarından kaynaklanan Ermenek Göksuyu ise önce Gevne Çayı adı altında doğu yönünde akar. Pınarönü yöresinde, Ermenek yöresinin sulannı toplayan Küçük Çay ile birleşir. Daha sonra Evsin yöresinde İçel topraklarına girer. Orta Toros Dağları, İç Anadolu ile Güney Anadolu’yu birbirinden ayıran sistemli sıralar oluşturduğundan, güç geçit verir. Orta Toroslar’ın tek geçidi, Akdeniz kıyılarını İç Anadolu’ya bağlayan Gülek Boğazı’dır. Gülek Boğazı, Bolkar Dağlan üzerinde ve 1.050 metre yüksekliktedir. Oluşumu, III.Zaman’in ikinci yarısına rastlayan boğaz, kıvrılmalar sırasında, çevresindeki dağlara göre daha az yükselerek oluşmuş bir vadide yer alır. İlin ikinci önemli geçidi, Orta Toroslar ile Batı Toroslar’ı birbirinden ayırarak Anadolu’nun içlerine doğru sokulan Göksu Vadi Oluğu’ndaki Sertavul Geçidi’dir. Silifke-Mut karayolu bu geçitten Konya’ya bağlanır. Doğu Toroslar, Aladağlar’dan sonra Toros Dağları değişik kollar halinde doğuya doğru uzanır. Bu sıralardan Doğu Anadolu bölgesinin merkezi kesimine doğru uzananlar arasında Tahtalı, Munzur, Karasu-Aras dağları en önemli silsileler olarak görülürler. Kuzeyde Hınzır, güneyde ise Güneydoğu Toroslar diğer önemli sıradağları teşkil ederler.
BATI TOROSLAR
Akdağlar
2449m. yüksekliğindedir. Mağaraları, kenarları bıçak gibi keskin kayaları, suyun battığı düdenleri ile adı gibi ürkütücü bir kayalar ormanı. Gidengelmez Dağları, Taşeli Platosu'nun en engebeli, aşılması en zor ama yüzey şekilleri bakımından en çarpıcı bölgesi. Dağlar, Akseki ilçesinin kuzeyinde. Elmalı Ovası'nın güneybatısında yer alan Akdağ, Muğla sınırına paralel uzanır. Yüksek ve toplu bir dağ kabarığıdır. Düzensiz bir kubbe şeklinde uzanan sivri ve keskin sırtlı tepeler üzerinde bol otlu, bol sulu çayırlar, karstik ya da buzul çukurlar vardır. At Kuyruk Sallamaz Tepesi (Uyluk) denen doruğun yüksekliği yaklaşık 3024 m'dir. Oldukça sivridir. Eteklerine doğru düzgün şekilde alçalan Akdağ'ın bu kesimlerinde orman örtüsü yer alır. Ayrıca aynı bölgede yer yer Çukurardıç gibi düzlüklere rastlanmaktadır. Akdağ'ın güney eteklerinde yer alan yaylaların aşağısında derin Lengüme Boğazı yer almaktadır.
Geyik Dağları
Geyik Dağları, Antalya'nın doğusunda Taşeli Platosu üzerinde kuzeybatı-güneydoğu doğrultusunda uzanırlar. Yüksek bir deve hörgücü biçiminde bir sırt durumundadır. Kuzeye bakan kısımlarda yaz aylarında bile kar bulunur. Bu dağlar dizi halinde Konya, Karaman ile Antalya arasında bir sınır çizerler.
ORTA TOROSLAR
Bolkar Dağları
Bolkar Dağları Orta Toroslar'ın kuzeydoğu uzantısının güney sırasını oluşturmakta ve Aladağlar'dan sonra sıradağların en yüksek doruklarını (Medetsiz-3524 m) kapsamaktadır Ortalama 3400 m yüksekliğinde KD-GB uzanımlı tipik bir sıradağ görünümü sunan Bolkar Dağları sistemin kuzeye uzanan parçası Aladağlar'dan Seyhan Nehri kolu Pozantı Çayı ile ayrılmaktadır. Başlıca 3 yükselti grubundan oluşmaktadır. Güneyde Yıldız Dağı (3134 m) orta kesimde Aydos Dağı (3430 m) ve doğuda Pozantı - Gavur Dağları (3114 m) bulunmaktadır Yıldız Dağı güney-güneybatısında Karagüney Dağları (2474 m) ise Bolkar Dağları'nın güneybatıya alçalan ve ortalama yükseltisi 2000 metreyi bulan yüksek plato kesimini oluşturur.
Aladağlar (Demirkazık Tepesi)
Yüksekliği 3756m.’dir.Niğde ilinin Çamardı ilçesi sınırları içinde yer alan Demirkazık zirvesi Niğde şehir merkezinin 40km. kadar güneydoğusunda yer alır fakat buradan görülemez. Aladağlar dağ kütlesinde 3500m.nin üzerindeki zirveler arasında en kuzeyde ve en yüksek olan zirvesidir. Çevresinde 3000m.nin üzerinde birçok zirve olmasına rağmen dağ koni şekli ve 300 400 metrelik kot farklarıyla kendisini gösterir. Orta Torosların en yüksek kesimini oluşturan bu dağlar, Develi Ovası’nın güney ucundan itibaren kademeli olarak yükselmeye başlar. Aladağların kuzey kesiminde yer alan Demirkazık ve çevresi paleozoik tabakalardan oluşurken güney kısmı mesozoik tabakalardan oluştuğu için kuzey bölgesine Kara Aladağlar güneye ise Beyaz Aladağlar denilmektedir. Bu iki bölge birbirinden Demirkazık Köyü'nün hemen kuzeyindeki Mâden boğazı ile ayrılır.
Tahtalı Dağları
Antik bir "Tasolyma" olarak belirlenen Tahtalıdağ Antalya Körfezi'nin kuzey-güney paralelinde uzanan ve aynı adla anılan "Tahtalıdağlar" Silsilesinin en büyük üyesi. Deniz düzeyinden birdenbire yükselerek 2366 metreye ulaştığı için hemen her yönden görkemli biçimde seyrediliyor. Yörede denize bu kadar yakın olup 2300 metreyi geçen başka dağ yoktur.
GÜNEYDOĞU TOROSLAR
Nurhak Dağları
3081 m yükseklikte olan Nurhak Dağları, Elbistan ilçe merkezine 44 km uzaklıkta olan Nurhak 37-30 Doğu ve 38-00 Kuzey enlem ve boylamları arasında kalır.İlçenin jeolojik yapısına bakıldığında palezoik ve senozoik yaşlıdırlar.Topoğrafik güneyden kuzeye doğru yükselen bir yapı göstermektedir.Yerleşimin kuzeyi yükseldikçe bitki örtüsü cılızlaşan yüksek dağlar ile kaplıdır. Nurhak'ta karasal iklim hüküm sürer, yazları kurak ve sıcak kışları ise kar yağışlı ve soğuk, genellikle tipi şeklinde görülmektedir.Bu tür iklimin görülmesine rağmen Nurhak Dağı eteklerindeki çam ormanları ve dar yerlerdeki soğuk pınarlar yer almaktadır.
Maden Dağları
Güneydoğu Torosların bir kesimini oluşturan Maden dağları 2230 m. gibi doruklara sahiptir.
KAYNAKÇA:
SOMUNCU Mehmet, Aladağlar, Ankara: Gündüz Eğitim ve Yayıncılık, 2005.
TÜRKÜNAL Süleyman, “Türkiye’nin Sıradağları ve Dağları”, Jeoloji Mühendisleri Odası Yayınları:30.
“Van YÜZÜNCÜ YIL ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ COĞRAFYA ANABİLİM DALI FİZİKİ COĞRAFYA BİLİM DALI YALNIZÇAM DAĞLARI”, Yüksek Lisans Tezi (Danış: Ali Fuat DOĞU ), Artvin: 2009