Kullanıcı:Sp1dey/Suça yardım ve azmettirme

Suça azmettirme veya yardım etme, bir başkasının bir suçu işlemesine (veya başkasının intiharına) yardım eden ya da bunu teşvik eden kişinin suçlu kabul edilmesiyle ilgili bir hukuk doktrinidir. Bu doktrin çeşitli ülkelerde mevcuttur ve genellikle bir mahkemenin, kişi fail olmasa bile bir suça azmettirdiği için kişinin şerik olarak ilan edilmesine olanak tanır. Azmettirme, yardım etme ve şerik kelimeleri sıkça birlikte kullanılsa da aralarında farklılıklar vardır. Suçu bizzat işleyen veya işleme fikrine imkan sağlayan fail olarak adlandırılırken suç işleme fikrini suça dahil olmadan kişinin aklına sokan şerik olarak adlandırılmaktadır. Bazı yargı sistemlerinde şerik kavramı yardım ve azmettireni de kapsayabilmektedir.

Fail

Belli bir neticenin oluşumuna nedensel olarak etkide bulunan herkes fail değildir. Kanunda tarif edilen kesin haksızlığı gerçekleştiren ya da kendisine önemli bir kondisyon verilmiş (yağma suçunda arabanın kontağı açık bir şekilde dışarıda bekleyen kişi gibi) ve de mağdur üzerinde iradi hâkimiyeti olan kişi veya ortaklar fail olabilir. Kişi, kanunda tanımı yapılan haksızlığı tek başına gerçekleştiriyorsa doğrudan veya müstakil, bir başkası aracılığıyla gerçekleştiriyorsa dolaylı fail olarak adlandırılır.

Bir kişi bir suçun hem faili hem de mağduru olamaz.

Suça azmettirme - incitement

Ayrıca bakınız: Şerik

Suçun işlenişine azmettiren ancak kanuni tarifteki haksızlığı gerçekleştirmeyen diğer suç ortakları, şerik olarak nitelendirilmektedir. Şerik suçu işleyen kişinin iradesi üzerinde egemen değildir. Suç işleme düşüncesi olmayan birine karşı suçu icra etme önerisinde bulunur. Kaliforniya gibi bazı yargı sistemleri, şerik tanımını yardım ve azmettirmeyi de kapsayacak şekilde geniş tutmaktadır.

Failliğin şerikliğe göre önceliği kuralının benimsendiği Türk ceza hukukunda faillik durumunun şerikliğe karşı önceliği bulunmaktadır. Bu nedenle kişi olayda hem fail hem de şerik ise faillik sıfatı esas alınmaktadır.

Aklında suç işleme düşüncesi olmayan bir fail, başkası tarafından azmedilerek kasten öldürme suçunu işler. Suçu işlemeye azmettiren kişi fail değil, şerik olarak adlandırılır ve genel olarak azmettirdiği suçtan yargılansa da bu durum çeşitli hukuk sistemlerine göre değişiklik gösterir. Şerikin suçu işleyen kişinin iradesi üzerinde egemenliği olmadığından, olayda öldürmeme gibi bir seçeneği de olmasına karşın fail kendi özgür iradesiyle suçu işlemiştir.

Belli bir suçu işleme konusunda kararını vermiş bir kişiyi planladığı suç yerine başka bir suç işleme konusunda karar değiştirme halinde de azmettirme söz konusu olur.

Azmettirme esas fiilin işlenmesine azmettirmeye azmettirme şeklinde de gerçekleşebilir ve buna zincirleme azmettirme denir.

Birlikte azmettirme ve yan azmettirme de mümkündür. Ayrıca yardım etmeye azmettirme hali, faile dolaylı yardım niteliğindedir. Bu nedenle yardım etmeye azmettiren yardım eden olarak sorumlu tutulur.

Yardım etme - aiding and abetting

Aklında suç işleme düşüncesi zaten var olan birinin bu suçu işlemesine destek olmak veya imkan sağlamak hukuka aykırılık oluşturur ve bu duruma genel olarak İskoçya ve Kanada gibi çeşitli hukuk düzenlerinde suça azmettirme ile beraber değinilmiştir.

Suçun icra tarzına ilişkin (zaman, yer ve araç) faildeki kararın şeriklerce değiştirilmesi, yeni bir suç işleme planı anlamına gelmediği ve mevcut planın icra tarzını değiştirdiği için azmettirme kapsamında değerlendirilmez, tipik bir yardım etme olarak değerlendirilir.

Ayrıca bakınız

• İştirak