İkinci Doğu Göktürk Kağanlığı

İkinci Doğu Göktürk Kağanlığı
𐱅𐰇𐰼𐰰:𐰃𐰠
*Türük el*
İkinci Doğu Göktürk Kağanlığı 𐱅𐰇𐰼𐰰:𐰃𐰠; Türük el
682-744
	Bayrak Arma
	İkinci Türk Kağanlığı Haritası
Tür	Kağanlık (Bozkır imparatorluğu)
Başkent	Ötüken
Resmî dil(ler)	Eski Türkçe
Resmî din	Tengricilik
Hükûmet	Irsî monarşi
Kağan
• 682-691
• 682-691	İlteriş Kağan
• 691-716	Kapgan Kağan
• 716	İnel Kağan
• 716-734	Bilge Kağan
• 744	Ozmış Kağan
Tarkan
• 682-716
• 682-716	Tonyukuk
• 716-731	Kül Tigin
Yasama organı	Kurultay
Tarihçe
• Kuruluşu
• Kuruluşu	682
• Dağılışı	744
Öncüller	Ardıllar
	Batı Göktürk Kağanlığı
	Doğu Göktürk Kağanlığı
	Tang Hanedanı
Uygur Kağanlığı
Kırgız Kağanlığı
Türkeş Devleti

İkinci Doğu Göktürk Kağanlığı (Çince: 後突厥/后突厥, pinyin: Hou Tūjué veya 突厥第二汗國; 681 - 744), Çin egemenliğine giren Göktürkler (Doğu Göktürk Kağanlığı) Kutluk Kağan zamanında yeniden bağımsızlığına kavuştu. Bu yüzden bu devlete "Kutluk Devleti" de denir.

Göktürklerin yeniden bağımsızlığı

Orhun Yazıtları'nda geçen bir diğer önemli mesajlar da bağımsızlık üzerinedir. Bilindiği üzere; I.Köktürk Kağanlığı'nın egemenliğine Çin son vermiş ve Köktürkler, Çin egemenliği altına girerek bağımsızlığını kaybetmiştir. Bu hadiseden sonra Türkler, bağımsızlık mücadelesine girişmiş ve bu mücadelelerinin sonucunda bağımsızlıklarını kazanıp II. Köktürk Kağanlığı'nı kurmuşlardır.^[1]

Kutluğ İlteriş Kağan dönemi

Elli yıllık bir esaretin ardından 680 yılında Aşina soyundan gelen Kutluk, akıl hocası Bilge Tonyukuk ile birlikte Çin'e isyan etti. Kutluk az zamanda Ötüken başkent olmak^{[kaynak belirtilmeli]} üzere kağanlığı örgütledi. Bu yüzden İl'i (devleti) derleyip toparlayan anlamına gelen İl Teriş unvanı verildi. Kardeşi Kapgan'ı şad ilan etti ve veziri Tonyukuk'u diplomasi ve ordu işlerinin başına geçirdi.

Oğuzlara karşı sefer

Kırgızlar'a karşı sefer

Türgişlere karşı sefer

Kapgan Kağan dönemi

Çin kaynaklarında Kutluk'un ölümünden sonra tahtı zorla ele geçirdiği^[2] kaydedilse de, bu durum tartışmalıdır.^[3] Bu dönemde Kutluk Devleti güçlendi. Kapgan Kağan'ın siyaseti;

Çin'i baskı altında tutmak.^{[kaynak belirtilmeli]}
Çin hakimiyetinde bulunan Göktürk topraklarını geri almak.^[4]
Orta Asya'daki tüm Türk boylarını bir çatı altında toplamak.^{[kaynak belirtilmeli]}

Bu amaçla Çin'i hakimiyet altına aldı^{[kaynak belirtilmeli]} fakat Çin'in kültüründen uzak kalmak için sadece vergiye bağladı.

Bilge Kağan dönemi

Kapgan Kağan'dan sonra Bilge Kağan geçti. Kutluk Devleti en parlak dönemini yaşadı. Kardeşi Kültigin ile taht kavgasına girişmedi; beraber devleti yönettiler. En büyük yardımcıları Tonyukuk idi. Çin ile ticarî ilişki geliştirildi. Batı Türkistan'daki Türk boyları tamamen bağlandı. 725 yılında devletin bel kemiği olan Tonyukuk öldü. 731’de Kültigin, 734 yılında da Bilge Kağan öldü.

Daha sonra tahta çıkan kağanlar atalarının kurduğu devleti iyi yönetme becerisi gösteremediler. Karluk, Basmil ve (Onogurlar- Oğuzlar:Uygurlar)’ın çıkardığı isyanı bastıramadılar. 745 yılında Ötüken ve çevresini Uygurlar ele geçirerek Türklerin ve Orta Asya'nın yeni temsilcisi oldular. Türgişler de Batı Türkistan'ı yönettiler.

Oğuzlara karşı sefer

Basmillere karşı sefer

Kitanlara karşı sefer

Yiyen Kağan

Bilge Kutluk Kağan

Orhun Yazıtları

Bilge Kağan Orta Asya Türk boylarına şöyle sesleniyor:

“Ey Türk budunu. Üstte gök yıkılmaz, altta yer delinmezse devletini, töreni kim bozabilir?” ^[5]

II. Göktürk Kağanları

Göktürklerin soyağacı

Göktürk Kağanlığı (Aşina)
Doğu Kanadı (Bumin Kağan)
Batı kanadı (İstemi Yabgu)
(552 - 582)

Batı Göktürk
(Tarduş Kağan)
(582 - 657/739)

Doğu Göktürk
(İşbara Kağan)
(582 - 630)

İkinci Doğu Göktürk
İlteriş Kağan (Kutluk)
(682 - 745)

Hazar Kağanlığı
(tartışmalı)

Beş Hanedan
Şatuo (Göktürk)
(907 - 960)

Otuz Göktürk tezi

Göktürk Kağanlığı (Aşina)
Doğu Kanadı (Bumin Kağan)
Batı kanadı (İstemi Yabgu)
(552 - 587)

Karluk
Üç Ok -3-

Batı Göktürk
(Tardu Kağan)
(587 - 657/739)
On Ok -10-

Doğu Göktürk
(İşbara Kağan)
(587 - 630)
Oniki Ok -12-

Basmıl
Beş Ok -5-

Tang Hanedanı
"Esaret dönemi"

İkinci Doğu Göktürk
İlteriş Şad
(681 - 744)
Otuz Ok -30-

Kaynakça

^ Erdem,KONUR,"ORHUN YAZITLARINDA SOSYAL VE SİYASİ MESAJLAR 11 Haziran 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.",Çukurova Üniversitesi Türkoloji Merkezi
^ Chiu T'ang-shu (Eski T'ang Tarihi). 194. 11 Ocak 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Haziran 2022. 骨咄祿死時，其子尚幼，默啜遂篡其位，自立為可汗. (Kutluk öldüğü zaman oğlu henüz genç olduğu için Kapgan zorla onun tahtını aldı ve kendisini Kağan ilan etti.)
^ Kül Tegin Yazıtı, Doğu, 17. Satır. 11 Ocak 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Haziran 2022. Töre üzerine amcam kağan oturdu.
^ Ahmet Taşağıl. Göktürkler. 3. s. 22.
^ Orhon Yazıtları-Kül Tigin, Bilge Kağan, Tanyukuk, Talat Tekin, Simurg, ISBN 975-7981-20-6.

[1] Erdem,KONUR,"ORHUN YAZITLARINDA SOSYAL VE SİYASİ MESAJLAR 11 Haziran 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.",Çukurova Üniversitesi Türkoloji Merkezi

[2] Chiu T'ang-shu (Eski T'ang Tarihi). 194. 11 Ocak 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Haziran 2022. 骨咄祿死時，其子尚幼，默啜遂篡其位，自立為可汗. (Kutluk öldüğü zaman oğlu henüz genç olduğu için Kapgan zorla onun tahtını aldı ve kendisini Kağan ilan etti.)

[3] Kül Tegin Yazıtı, Doğu, 17. Satır. 11 Ocak 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Haziran 2022. Töre üzerine amcam kağan oturdu.

[4] Ahmet Taşağıl. Göktürkler. 3. s. 22.

[5] Orhon Yazıtları-Kül Tigin, Bilge Kağan, Tanyukuk, Talat Tekin, Simurg, ISBN 975-7981-20-6.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]