Laponlar
Bu madde, bir Vikipedi editörünün, kişisel duygularını bildiren ve kişisel bir düşünme, kişisel deneme veya tartışmalı deneme gibi yazılmıştır. (Mart 2021) |
Laponlar ya da Samiler, Norveç ve İsveç'in Kuzey Kutup Dairesi içinde kalan bölgelerinde çok eski tarihlerden bu yana yaşamakta olan bir etnik grup. Laponların günümüzdeki sayıları 60.000 kadardır ve %70'i Ural dil ailesine bağlı Sami (Saame) dili olan Laponca konuşur.
| Önemli nüfusa sahip bölgeler | |
|---|---|
 | 60.000-100.000 |
 | 14.600[1] |
 | 9.350[2] |
 | 1.991[3] |
 | 136[4] |
| Diller | |
Lapon dilleri: Kuzey Laponcası, Lule Laponcası, Pite Laponcası, Ume Laponcası, Güney Laponcası, İnari Laponcası, Skolt Samice, Kildin Laponcası, Ter Laponcası Akkala Laponcası (tükendi), Kemi Laponcası (tükendi) Norveççe , İsveççe , Fince , Rusça | |
| Din | |
Laponların temel uğraşı, ren geyiği yetiştiriciliğidir (topraklarında 700.000 dolaylarında ren geyiği yaşar). Laponların dokuma giysilerinin kullanışlı ve güzel olması dikkat çeker. Laponların kendi bayrakları, ulusal marşları ve ulusal günleri vardır.
Tarih
değiştirToplam 80.000 – 100.000 arası nüfusa sahip olan bu halk kendilerine Lapyalı denmesini kesinlikle istemiyorlar, çünkü ‘Lapp’ yama anlamına geliyor ve Samiler rengârenk giysileri dolayısıyla kendilerine verilen bu ad ile, alay edildiğini düşünüyorlar.
Samiler bu bölgeye yaklaşık 4000 yıl önce gelmişler. Vikingler ve onları takip eden Orta Çağ yıllarında en kalabalık toplumun Samiler olduğu biliniyor. Bu yıllarda Vikinglerle sürekli savaş halinde olan Samiler, Vikingler tarafından kutup dairesi dolaylarına doğru sürülürler. Bir süre sonra dünyayı keşfe çıkan Vikingler, Samilerin ticaret ortağı haline gelirler.
17. yüzyıldan itibaren Norveç ve İsveç krallıkları tarafından, asimile edilmeye başlanan halk, animist geçmişlerini bırakarak, Hristiyanlığı seçmeye zorlanır, dillerini konuşmaları yasaklanır. İsveç, Norveç, Finlandiya ve Rusya ulusal sınırlarının çizilmesinden sonra, Samiler yaşamak zorunda oldukları ülkenin kültürüne ve diline adapte olmak zorunda kalırlar.
1956’da Finlandiya, İsveç ve Norveç te yaşayan Samiler, Kuzey Sami Konseyini kurduktan sonra hakları için mücadele etmeye başladılar ve bugün bu ülkelerde resmî olarak azınlık statüsünde olsalar, dillerini ve kültürlerini okullarında öğrenebilseler de, halen toprak ve doğal kaynaklar konusundaki mücadeleleri devam ediyor.
11 Aralık 2006 günü yayınlanan Banu Avar'la Sınırlar Arasında//İsveç'in Nobeli bölümünde (TRT) 1900'lü yıllarda soykırıma uğradığı ve zorla kısırlaştırıldığı iddia edilmiştir.[5][6]
Mitoloji
değiştirİsveç’in modern tarih biliminin kurucusu olarak da anılan Prof. Sven Lagerbring, yaklaşık 250 yıl önce yazdığı kitaptan ''İsveç İmparatorluğu Tarihi'' verilere dayanarak Kuzey Avrupalı halkların esas olarak Türk kökenli olduklarını ya da en azından Laponların Türk olabileceklerini ileri sürmektedir. Ayrıca Avrupa kuzey halkları mitolojisi hakkında araştırma yapan belgesel yönetmeni Tekin Gün İskandinavların Türk Ata'ları adlı araştırma yazı notları arasında geçen Şamanlara, Eskimolar’da Angakok, Sabir Türkleri’nde Soyok, Laponlar’da Noide, Samoyetler’de Tadibca, diğer bazı Türk kâvimleri arasında “Kam” ismi verildiğini aktarmaktadır. Abdullah Gürgün’ün kitabında geçen Laponlar, kendilerini Same diye adlandırıyor ve yerleşik oldukları yere de Sampi diyor. Bunlar uzun süre Fin kökenli olarak görülmüş ama hem Şaman özellikleriyle hem de kullandıkları araç ve gereçler dikkate alındığında, yani kültürel özellikleri nedeniyle Türklerle aynı kökene sahip olduklarını aktarmaktadır.
Müzik
değiştirEn bilinen Sami müzikleri, İngiliz edebiyatında da rastlanan “joik”lerdir. Joiklerde taklit önemli bir yer tutar. Sözleri özellikle ruhani konularla ilgilenir.
Lavu denen diğer bir şarkı türünün şiirsi sözleri vardır. Vuelie’ler ise bir kişi ya da olayın müzik eşliğinde anlatılmasıdır. Bu üç müzik türü de halen Samiler arasında biliniyor. Genç kuşaklar ise modern ritim aletleri ile müziklerini besliyorlar. Yerli çalgılar son derece ilkel. Bir ağaç parçasına ya da bir boynuza tel gerilerek yapılıyor. Müzisyen, telin boyu ve gerginliği ile oynayarak nota üretiyor.
Samiler, Enigma isimli müzik grubunun kendi müziklerini tanıttığını düşünüyorlar. Ayrıca ünlü caz saksafoncusu Jan Garbarek’in “Legend Of The Seven Dreams” albümünde Sami melodileri Finlandiya’da yaşayan Sami sanatçı Nils-Aslak Valkeapää’nın eşliği ile çalınıyor. Yine Norveç’te yaşayan Marie Boine de Peter Gabriel’in albümlerinden tanınıyor. Sami müziğinde Şaman ayinleri de önemli bir yer tutuyor.
Vikipedi versiyonları
değiştir
Lapon dillerinde Vikipedi versiyonları arasında şimdilik Kuzey Laponcası (Sámegiella) versiyonu bulunmaktadır.
Dipnotlar
değiştir
- ^ "Ethnologue report for Sweden - Languages of Sweden". 29 Nisan 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Eylül 2010.
- ^ "Eduskunta - Kirjallinen kysymys 20/2009". 13 Mayıs 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Eylül 2010.
- ^ "Russian census of 2002". 19 Temmuz 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Eylül 2010.
- ^ "Ethnic composition of Ukraine 2001". 9 Kasım 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Eylül 2010.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 23 Mart 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Eylül 2010.
- ^ http://www.bugun.com.tr/haberler/180307/p27339y108.asp[ölü/kırık bağlantı]