Larix

Larix, Pinaceae familyasına bağlı yaprak döken iğne yapraklı bir ağaç cinsidir.

Larix
Larix kaempferi
Biyolojik sınıflandırma
Âlem: Plantae Şube: Tracheophyta Sınıf: Pinopsida Takım: Pinales Familya: Pinaceae Cins: Larix Mill., Gard. Dict. Abr. ed. 4: s.p. (1754).
Tip tür
Larix decidua Mill., Gard. Dict. ed. 8: n.º 1 (1768).
Türler
Metne bakınız.

Larix, taksonomik bakış açısına bağlı olarak, kuzey yarımkürede dağılmış 10-15 türden oluşan bir cinstir. Bazı botanikçiler, yerel çeşitleri tam tür olarak kabul eder ve durum, türlerin buluştuğu geniş melez bölgeler nedeniyle daha da karmaşık hale gelir. Üç tür (Larix gmelinii, Larix laricina ve Larix sibirica, Avrasya ve Kuzey Amerika'nın boreal ormanlarında yaygındır, diğerleri ise yüksek rakımlarda dağ veya yarı alpin bitki örtüsü ile sınırlıdır. Larix; düz, sütunlu (nadiren çatallı) gövdeli uzun ağaçlardır. Pseudolarix amabilis (J. Nelson) ile birlikte, çamgillerin (Pinaceae) tek yaprak döken üyeleridir. Kabuk pürüzsüzdür ancak kısa sürede kalın, pullu ve çatlak hale gelir. Odun reçine bakımından zengindir ve taç konik, geniş veya düzensiz olabilir. İnternodal dallanma yaygındır. Uzun sürgünlerde düzenli aralıklarla kısa sürgünler ile belirgin sürgün dimorfizmi vardır. Olgunlaşmamış dallar tüylü veya tüysüz olabilir ve olgunlaştıkça rengi değişir. Apikal tomurcuklar küçüktür ve uzun sürgünlerin büyümesini sürdürürken, koltuk altı tomurcukları kısa sürgünlere dönüşür. Bazı larix türlerinde sürgünler zaman zaman kozalaklar yoluyla büyümeye devam eder (çoğalma), ancak bu sürgünler kozalağın olgunlaşmasının ötesinde hayatta kalamaz. İğneye benzer yapraklar kısa sürgünler ve birinci yıl uzun sürgünlerle sınırlıdır; yaşlı dalların yaprakları yoktur. Kısa sürgünlerdeki yapraklar genellikle daha kısa ve uzun sürgünlerdeki yapraklardan daha dardır. Spiral olarak düzenlenmiştir ve kısa pulvini ile birleştirilmiştir. Stomalar, alt yaprak yüzeyinde bir salma ile ayrılmış iki sıra halinde düzenlenir ve genellikle yaprağın üst yüzeyinde de bulunur (amfistomatik). Erkek strobili küçüktür, tektir ve kısa sürgünlerin tepesinde taşınır, ardından sürgün ölür. Dişi kozalaklar ayrıca kısa sürgünlerde oluşur ve tacın her yerinde oluşabilir. Kısa sürgünlerin tepesinden gelişirler ve genellikle diktirler (bazen yayılırlar veya sarkıktırlar). Kozalaklar tozlaşmadan dört ila yedi ay içinde olgunlaşır ve genellikle kalıcıdır, sadece dökülen dallarla düşer. Tohum pulları spiral olarak düzenlenmiştir, içbükey dışbükey, tohumları serbest bırakmak için olgunlaştığında açılır. Olgunlaşmamış kozalaklar kırmızı, mor veya yeşil olabilir ve olgunlukta soluk ila koyu kahverengiye dönüşebilir. Çiçek sapı yaprakçığı (brakte) pulları değişkendir ve uzun olabilir veya kısa olabilir. Her pulda iki tohum vardır; kalıcı bir kanat oluşturacak şekilde uzanan zarsı bir kap içine kısmen kapatılmıştır.

Yakın zamanda yapılan genetik araştırmalar, Larix türlerinin brakte pulu uzunluğu ve yaprak morfolojisine dayalı olarak iki bölüme ayrılmasının yapay bir ayrım olduğunu ve aslında Avrasya ve Amerikan türleri arasında büyük bir farklılık olduğunu göstermiştir. Avrasya türleri içinde, kısa ve uzun tüylü türler arasında ikincil bir bölünme vardır.

Larix hem doğada hem de yetiştirmede kolaylıkla hibritler oluştururlar ve hibritleşmenin önünde çok az engel vardır ancak kesişimsel hibritler çok düşük tohum verimine sahiptir. Bir hibrit, L. × marschlinsii (L. kaempferi × L. decidua, daha eski eş adı L. × eurolepis ile daha iyi bilinir), çok yaygın olarak yetiştirilmektedir.

Larix uzun zamandır ormancılar için büyük ilgi gören bir grup olmuştur ve türlerin çoğu ticari amaçlarla tanıtılmış ve test edilmiştir. Ancak, yüksek yerlerdeki veya soğuk bölgelerdeki kökenleri onları ilkbahar donlarına ve daha yumuşak koşullarda çeşitli mantar ve böcek sorunlarına karşı duyarlı hale getirdiğinden, çok azının soğuk iklimlerden uzakta yararlı olduğu kanıtlanmıştır. Gençken biçimli olmalarına rağmen, sıska ve yaşla biraz bozulma eğilimindedirler ve başarılı olursa, potansiyel olarak çok büyük ağaçlardır, bu nedenle daha küçük bahçeler için uygun değildirler. Bununla birlikte, yeşilliklerinin güzelliği, ilkbaharda taze yeşil ve sonbaharda görkemli sarısı ile kullanılırlar ve bunun için küçük bir grubun bir araya getirilebileceği geniş bir peyzaj veya park alanı ekiminin önemli bir bileşenidirler. Çok çeşitli toprak türlerine toleranslı olsalar da, iyi drene edilmiş topraklarda en iyisini yaparlar.

Taksonomi

Larix cinsine bağlı türler:

• Larix decidua - Mill.
• Larix gmelinii - (Rupr.) Rupr.
• Larix kaempferi - (Lam.) Carrière
• Larix laricina - (Du Roi) K. Koch
• Larix lyallii - Parl.
• Larix occidentalis - Nutt.
• Larix sibirica - Ledeb.

Galeri

• 
  Larix laricina
• 
  Larix occidentalis
• 
• 

Bibliyografi

• Gernandt, D. S.; Liston, A. (1999). "Internal transcribed spacer region evolution in Larix and Pseudotsuga (Pinaceae)" (PDF). American Journal of Botany. Botanical Society of America. 86 (5): 711-723. doi:10.2307/2656581 . JSTOR 2656581. PMID 10330075. 27 Eylül 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 15 Nisan 2022. 
• Gros-Louis, M.-C., Bousquet, J., Pâques, L. E., & Isabel, N. (2005). Species-diagnostic markers in Larix spp. based on RAPDs and nuclear, cpDNA, and mtDNA gene sequences, and their phylogenetic implications. Tree Genetics & Genomes 1 (2): 50–63. Abstract.
• Rushforth, Keith (1986) [1980]. Bäume [Pocket Guide to Trees] (Almanca) (2.2isbn=3-444-70130-6 bas.). Bern: Hallwag AG. 
• Semerikov, V. L., & Lascoux, M. (1999). Genetic relationship among Eurasian and American Larix species based on allozymes. Heredity 83: 62–70.
• Wei, X.-X., & Wang, X.-Q. (2003). "Phylogenetic split of Larix: evidence from paternally inherited cpDNA trnT-trnF region". Plant Systematics and Evolution. 239 (1–2): 67-77. doi:10.1007/s00606-002-0264-3. KB1 bakım: Birden fazla ad: yazar listesi (link)
• Wei, X.-X., & Wang, X.-Q. (2004). "Recolonization and radiation in Larix (Pinaceae): evidence from nuclear ribosomal DNA paralogues". Molecular Ecology. 13 (10): 3115-3123. doi:10.1111/j.1365-294X.2004.02299.x. PMID 15367124. KB1 bakım: Birden fazla ad: yazar listesi (link)

Konuyla ilgili yayınlar

• Earle, Christopher J., (Ed.) (2011). "Larix (larch) description". The Gymnosperm Database. 8 Haziran 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
• Givnish, Thomas J. (2002). "Adaptive significance of evergreen vs. deciduous leaves: solving the triple paradox" (PDF). Silva Fennica. 36 (3): 703-743. doi:10.14214/sf.535 . 3 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 15 Nisan 2022. The larch paradox—Finally, let us turn to one last, enduring ecological paradox: the deciduous habit of larches (Larix) at high latitudes in nutrient-poor peatlands in the northern hemisphere, where evergreen plants are expected to dominate and often do.  Quote from p. 729.
• Phillips, D. H., & Burdekin, D. A. (1992). Diseases of Forest and Ornamental Trees. Macmillan 0-333-49493-8.

Dış bağlantılar

• Larix images at the Arnold Arboretum of Harvard University Plant Image Database 15 Nisan 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Friedman, William (Ned). "Larch cones in spring." 15 Nisan 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Posts from the Collection, Arnold Arboretum of Harvard University, 2 April 2016. Accessed 26 May 2020.
• Rose, Nancy. "Not All Conifers are Evergreen." 15 Nisan 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Arnold Arboretum of Harvard University website, 6 January 2016. Accessed 26 May 2020.
• "Snow Scenes, winter, larches 1977." 15 Nisan 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Library Featured Images, Arnold Arboretum of Harvard University website, 21 November 2019. Accessed 26 May 2020.
• "Gymnosperm Database - Larix ssp". 8 Haziran 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
• Eichhorn, Markus (August 2011). "The Larch". Test Tube. Brady Haran for the University of Nottingham. 9 Eylül 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
•  "Larch". The New Student's Reference Work. 1914. 
• Wikimedia Commons'ta Larix ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur.
• Vikitür'de Larix ile ilgili ayrıntılı taksonomik bilgiler bulunur.