Manekenkler
Haushlar ya da Manekenklar, Isla Grande de Tierra del Fuego'nun Mitre yarımadası'nda yaşayan yerli bir halktı. Artık ne yazık ki soyları tükenmiştir.Kültürel ve dilsel olarak yine Isla Grande de Tierra del Fuego'da yaşayan Ona ya da Selknamlar ve güney anakara Patagonya'daki Tehuelçe halkı ile akrabaydılar.
 Bir zamanlar Haushlar yada Manekenklerin yaşadığı bölgeyi gösteren harita | |
| Toplam nüfus | |
|---|---|
Kimse kalmamıştır. | |
| Önemli nüfusa sahip bölgeler | |
| Arjantin | |
| Diller | |
| Din | |
Geleneksel kabile dini (Şamanizm) | |
| İlgili etnik gruplar | |
| Selknamlar,Tehuelçeler |
İsim
değiştir"Haush" onlara Selknam veya Ona halkı tarafından verilen isimdi, Yamana veya Yaghanlar ise onlara "Italum Ona", yani "Doğu Ona" diyordu.[1] Bazı yazarlar kendilerine verdikleri adın "Manekenk" ya da "Manekenkn" olduğunu belirtmektedir.[2][3] Ancak Martin Gusinde Haush dilinde "Manek'enkn "in genel olarak "insanlar" anlamına geldiğini bildirmiştir.[4] Furlong, "Haush "un Selk'nam/Ona dilinde hiçbir anlamı olmadığını, "haush "un ise Yamana/Yağan dilinde "yosun" anlamına geldiğini belirtmektedir. Selk'nam/Ona'lar Yamana/Yağan halkıyla muhtemelen öncelikle Haush bölgesinde karşılaştıklarından, Furlong Selk'nam/Ona'ların Yamana/Yağan dilinden halk adı olarak "haush "u ödünç aldıklarını tahmin etmektedir.[5]
Kökenler
değiştirÇoğu yazar Manekenklerin (Haushların) Isla Grande de Tierra del Fuego'yu işgal eden ilk halk olduğuna inanmaktadır. Haushlar Selknam ve Tehuelçeler ile akrabadır ve bu üç grubun Patagonya anakarasındaki bir öncül gruptan geliştiği varsayılmaktadır. Bu üç grup özellikle guanakolar olmak üzere avcıdır ve deniz taşıtları kullandıklarına dair herhangi bir geçmişleri yoktur.[3][6]
Manekenk ve Selknamlar deniz taşıtları kullanmadıkları için, Macellan Boğazı Isla Grande de Tierra del Fuego'ya ulaşmak için zorlu bir engel teşkil ederdi.[a] Selk'namların bir zamanlar adayı anakaraya bağlayan bir kara köprüsü olduğuna ama daha sonra yıkıldığına dair bir gelenekleri vardı. Lothrop bunu jeolojik açıdan mantıksız bularak reddetti. Furlong kano yerlilerinin (Yahgan ya da Alacalufe halkı) Haush ve Selk'namları Boğazlar üzerinden taşıdığını öne sürdü.[7][5]
Bölge
değiştirHaushlar, Selk'namlar adaya ulaşmadan birkaç bin yıl önce Isla Grande de Tierra del Fuego'nun tamamını işgal etmiş olabilirler. Tarihi zamanlarda Selk'nam bölgesi olan yerlerdeki pek çok yer adı Haush olarak tanımlanmaktadır. Anakaradan geçtikten sonra Selk'namların Haushların çoğunu öldürdüğü ya da yuttuğu ve kalanları Mitre Yarımadası'na ittiği tahmin edilmektedir.[3][5][6][8]
Haush bölgesi iki alt bölgeye ayrılmıştı. Selk'nam bölgesine komşu olan kuzey alt bölgesi, adanın doğu kıyısı boyunca Cape San Pablo'dan Polycarpo Körfezi'ndeki Caleta Falsa'ya kadar uzanıyordu. Güney alt bölgesi ise Caleta Falsa'dan Mitre Yarımadası'nın doğu ucundaki Sloggett Körfezi'ne kadar uzanıyordu. Kuzey alt bölgesi yerleşim için daha elverişli koşullara sahiptir. Şu anda neredeyse hiç yerleşim olmayan güney alt bölgesi, kuzey alt bölgesine göre daha soğuk, daha fazla yağmur, sis ve rüzgar içeren daha sert koşullara sahiptir.[9] Furlong, Haush bölgesinin San Pablo Burnu'ndan Good Success Körfezi'ne kadar uzandığını, sadece ara sıra Sloggett Körfezi'ne kadar batıya gittiklerini ve başlıca yerleşimlerinin San Pablo Burnu, Polycarpo Koyu, False Koyu, Thetis Koyu, San Diego Burnu ve Good Success Körfezi'nde olduğunu belirtmektedir.[10]
Haushlar patrilineal ve babayerli idi. En az on aile birimine bölünmüşlerdi ve her biri iç avlanma alanlarından deniz kıyısına kadar uzanan bir toprak şeridine sahipti. Çekirdek aileler (beş ya da altı kişi) geniş ailelerinin toprakları boyunca bireysel olarak göç eder, zaman zaman diğer çekirdek ailelerle birleşirlerdi. Çeşitli bölgelerden gelen gruplar ayin yapmak, hediye alışverişinde bulunmak ve karaya vuran balinalardan faydalanmak için bir araya gelirdi.[6][10]
Kültür
değiştirHaushlar avcı toplayıcılardı. Haushlar yiyeceklerinin büyük bir kısmını deniz kaynaklarından elde ediyorlardı. Isla Grande de Tierra del Fuego'daki mezar alanlarından elde edilen kemiklerin analizi, Avrupa ile temas öncesi Selk'namların yedikleri etin çoğunu guanakolar ve diğer kara hayvanlarından elde ettiklerini, Avrupa ile temas öncesi Haushların ise Yamanalar gibi yedikleri etin çoğunu foklar ve deniz aslanları da dahil olmak üzere deniz kaynaklarından elde ettiklerini göstermektedir.[11] Haush topraklarında guanakolar nispeten az olduğundan, muhtemelen Selk'namlarla guanako derisi ticareti yapıyorlardı.[12]
Komşuları Selk'namlarla küçük yaylar ve taş uçlu oklar kullanmak, kullandıkları az sayıdaki giysi için (pelerinler, ayak örtüleri ve kadınlar için küçük "incir yaprakları") hayvan derileri (Selk'namların yaptığı gibi guanacolardan, aynı zamanda foklardan) kullanmak ve erkek gençler için bir kabul töreni gibi birçok geleneği paylaştılar.[13] Dilleri, Çon dilleri ailesinin bir parçası olarak benzerdi, ancak karşılıklı olarak "sadece zorlukla" anlaşılabilirdi.[14]
Avrupa teması
değiştirHaushlar ve Avrupalılar arasındaki ilk temas 1619 yılında Garcia de Nodal keşif gezisi Mitre Yarımadası'nın doğu ucuna, Bahia Buen Suceso (İyi Başarı Körfezi) adını verdikleri bir koya ulaştığında gerçekleşti. Orada İspanyolların gemileri için su ve odun bulmalarına yardım eden on beş Haush adamıyla karşılaştılar. İspanyollar Haush kampında elli kulübe gördüklerini bildirdiler ki bu şimdiye kadar bildirilen en büyük Haush topluluğuydu.[15]
1711'de Good Success Körfezi'ni ziyaret eden bir gemide bulunan bir Cizvit rahip Haush'u "oldukça uysal" olarak tanımlamıştır. James Cook tarafından yönetilen ilk sefer 1769'da Haushlarla karşılaştı. Kaptan Cook, Haushların "belki de bugün yeryüzünde olduğu kadar sefil bir halk olduğunu" yazmıştır.[16] HMS Beagle, Charles Darwin ile birlikte 1832 yılında Tierra del Fuego'yu ziyaret etti. Darwin, Haushların yolculuk sırasında daha önce gördüğü "Patagonyalılara" benzerliğine dikkat çekmiş ve görünüşe göre Yamana'ya atıfta bulunarak "daha batıdaki bodur, sefil zavallılardan" çok farklı olduklarını belirtmiştir.[17][16]
Haush nüfusu Avrupalılarla temastan sonra azalmıştır. Furlong 1915'te, 19. yüzyılın başlarında yaklaşık yirmi ailenin ya da 100 Haush'un kaldığını tahmin etmiş,[18] ancak daha sonra 1836'da 200 ila 300 Haush'un kaldığını tahmin etmiştir. 1891'de sadece 100, 1912'de ise ondan az Haush kaldığı tahmin edilmektedir.[19]
Avrupalıların karşılaşması ve yerleşimi sırasında Haushlar adanın en doğu ucunda Mitre Yarımadası'nda yaşıyorlardı. Onların batısında, hâlâ Tierra del Fuego'nun kuzeydoğusunda kalan topraklar, akraba bir dil ve kültür grubu olan ama farklı olan Ona veya Selk'nam tarafından işgal edilmişti.[20]
Manek'enklere hizmet eden salezyen misyonerler kültürlerini ve dillerini korumak için çalıştılar. Peder José María Beauvoir bir kelime dağarcığı hazırladı. Babası bir Anglikan olan, bölgede doğmuş bir Anglo-Arjantinli olan Lucas Bridges Tierra del Fuego'daki misyoner, Haush dilinin bir sözlüğünü derledi[21]
Notlar
değiştirKaynakça
değiştirAtıflar
değiştir- ^ Lothrop (2002), s. 24.
- ^ Cooper (1915), s. 447.
- ^ a b c Lothrop (2002), s. 106.
- ^ Chapman & Hester (1973).
- ^ a b c Furlong (1915), s. 434.
- ^ a b c Chapman & Hester (1973), s. 188.
- ^ a b Lothrop (2002), s. 201.
- ^ Chapman (2010), s. xix.
- ^ Chapman & Hester (1973), ss. 191-192.
- ^ a b Furlong (1917), s. 182.
- ^ Yesner et al. (2003), ss. 279-291.
- ^ Furlong (1915).
- ^ Lothrop (2002), s. 109.
- ^ Lothrop (2002).
- ^ Chapman (2010), ss. 22-23.
- ^ a b Chapman (1982), s. 10.
- ^ Darwin (1913), Chapter X.
- ^ Furlong (1915), s. 435.
- ^ Furlong (1917), s. 175.
- ^ Furlong (1915), ss. 432-444, 446-447.
- ^ Cooper (1915), s. 446.
Atfa Konu Kaynaklar
değiştir- Chapman, Anne; Hester, Thomas R. (1973). "New data on the archaeology of the Haush, Tierra del Fuego". Journal de la société des américanistes. 62 (1): 185-208. doi:10.3406/jsa.1973.2088.
- Chapman, Anne (1982). Drama and Power in a Hunting Society: The Selk'nam of Tierra Del Fuego. CUP Archive. ISBN 978-0-521-23884-7.
- Chapman, Anne (2010). European Encounters with the Yamana People of Cape Horn, Before and After Darwin. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-51379-1.
- Cooper, John M. (December 1915). "Fuegian and Chonoan Tribal Relations". Proceedings of the Nineteenth International Congress of Americanists: 446-447. Erişim tarihi: 12 Kasım 2020.
- Darwin, Charles (1913). Journal of Researches (The Voyage of H.M.S. Beagle) (2. bas.). Chapter X. Tierra del Fuego: John Murray – Project Gutenberg vasıtasıyla.
- Furlong, Charles Wellington (March 1917). "Tribal Distribution and Settlements of the Fuegians, Comprising Nomenclature, Etymology, Philology, and Populations". Geographical Review. 3 (3): 169-187. doi:10.2307/207659. JSTOR 207659.
- Furlong, Charles Wellington (December 1915). "The Haush And Ona, Primitive Tribes Of Tierra Del Fuego". Proceedings of the Nineteenth International Congress of Americanists. Erişim tarihi: 16 Ağustos 2009.
- Lothrop, Samuel Kirkland (2002) [1928]. The Indians of Tierra del Fuego. Patagonia inedita. 20 (Reprint bas.). Ushuaia: Zagier & Urruty. ISBN 1-879568-92-6.
- Yesner, David R.; Torres, Maria Jose Figuerero; Guichon, Ricardo A.; Borrero, Luis A. (2003). "Stable isotope analysis of human bone and ethnohistoric subsistence patterns in Tierra del Fuego" (PDF). Journal of Anthropological Archaeology. 22 (3): 279-291. doi:10.1016/S0278-4165(03)00040-0.