Martin Luther
Bu madde, Vikipedi biçem el kitabına uygun değildir. (Şubat 2015) |
Bu maddedeki bilgilerin doğrulanabilmesi için ek kaynaklar gerekli. (Ekim 2021) (Bu şablonun nasıl ve ne zaman kaldırılması gerektiğini öğrenin) |
Martin Luther (Almanca telaffuz: [ˈmaʁtiːn ˈlʊtɐ]; 10 Kasım 1483[1] - 18 Şubat 1546), Alman keşiş, teolog, yazar, profesör ve Augustinusçu rahipti.[2] Protestanlığın babası ve Reformun öncüsü olan Luther'in teolojik görüşleri,[3] Lüterciliğin temelini oluşturdu. Batı ve Hristiyanlık tarihinin en etkili figürlerinden biri olarak kabul edilmektedir.[4]
| Martin Luther | |
|---|---|
 Luther 46 yaşındayken | |
| Doğum | 10 Kasım 1483 Eisleben, Saksonya Elektörlüğü, Kutsal Roma İmparatorluğu |
| Ölüm | 18 Şubat 1546 (62 yaşında) Eisleben, Saksonya Elektörlüğü, Kutsal Roma İmparatorluğu |
| Meslek | Teolog, Yazar, Vaazcı |
| Alma mater | Erfurt Üniversitesi; Wittenborg Üniversitesi |
| Dönem | Rönesans |
| Konu | Soteryoloji |
| Önemli eser | Doksan Beş Tez |
| Evlilik | Katharina von Bora |
| Çocuklar | 6 |
| İmza |  |
Luther, 1507 yılında rahipliğe atandı. Roma Katolik Kilisesi'nin bazı öğretilerini ve uygulamalarını, özellikle de endüljans görüşünü reddetmeye başladı. Bu farklılıkları dostane bir şekilde çözmeyi amaçlayan Luther, 1517’de yazdığı Doksan Beş Tez ile endüljansların uygulaması ve etkisi üzerine akademik bir tartışma önerdi. Ancak 1520’de Papa X. Leo, Luther’den tüm yazılarını reddetmesini talep etti ve Luther bunu reddedince Ocak 1521'de onu aforoz etti. Aynı yılın ilerleyen günlerinde Kutsal Roma İmparatoru V. Karl, Worms Diyeti'nde Luther'i kanun kaçağı olarak mahkûm etti. Luther 1546'da öldüğünde Papa X. Leo'nun aforoz kararı hâlâ yürürlükteydi.
Luther, kurtuluşun ve dolayısıyla sonsuz yaşamın iyi işler yoluyla kazanılmadığını, yalnızca Tanrı'nın lütfunun bir armağanı olarak, inananın İsa Mesih'e imanı aracılığıyla alındığını öğretti. Teolojisi, Papa'nın otoritesini sorguladı ve yalnızca Kitâb-ı Mukaddes'in ilahi vahyin tek kaynağı olduğunu savundu. Aynı zamanda ruhban sınıfının ayrıcalıklarına karşı çıkarak tüm vaftiz edilmiş Hristiyanları kutsal bir rahiplik olarak kabul etti. Luther'in İncil'i Latinceden Almancaya çevirmesi, halkın kutsal metinlere erişimini büyük ölçüde artırdı ve hem kilise üzerinde hem de Alman kültüründe derin bir etki yarattı. Bu çeviri, Almancanın standart bir biçiminin gelişmesine katkı sağladı, çeviri sanatına yeni ilkeler kazandırdı ve İngilizce bir çeviri olan Tyndale İncili'nin yazılmasını etkiledi. Luther'in ilahileri, Protestan kiliselerindeki müzik anlayışının gelişiminde önemli bir rol oynadı. Eski bir rahibe olan Katharina von Bora ile evliliği ise din adamlarının evlenmesine yönelik Protestan geleneğine bir örnek teşkil etti.
Luther, sonraki iki eserinde Yahudi karşıtı görüşler dile getirerek Yahudilerin sürgün edilmesini ve sinagogların yakılmasını savundu. Bu eserler, aynı zamanda Roma Katoliklerini, Anabaptistleri ve teslis inancına sahip olmayan Hristiyanları da hedef aldı.[5][6] Luther doğrudan Yahudilerin öldürülmesini savunmasa da, bazı tarihçiler onun sert söylemlerinin Almanya'da antisemitizmin gelişimine ve yüzyıllar sonra Nazi Partisi'nin ortaya çıkışına dolaylı olarak katkıda bulunduğunu öne sürmektedir.
Hayatı
değiştirİlk yılları ve akademik yaşamı
değiştir
Almanya'nın Eisleben şehrinde doğan Martin Luther, Erfurt Üniversitesi'nde okudu. Ailesine yaptığı bir ziyaret dönüşü, Erfurt yolunda yıldırım çarpma tehlikesiyle karşılaşınca keşiş olmaya karar verdi. 21 yaşındayken Aziz Augustin tarikatına bağlı bir manastıra girip ilahiyat eğitimine başladı ve aynı yıl rahip oldu. Ertesi sene Wittenberg Üniversitesi'nde doktorasını tamamlayarak ders vermeye başladı.[7]
Luther manastırdaki günlerinden beri sorguladığı bu uygulamaya karşı bir eleştiri yazdı. "Endüljansın Kuvvetine Dair Tezler" başlıklı, 95 maddeden oluşan bu metni 31 Ekim 1517 günü piskoposlara gönderdi ve aynı zamanda birer mektupla endüljans konusundaki vaazların teolojik açıdan sağlam bir zemine oturtulmasını istedi. Martin Luther'in bu tezleri üniversitenin bülten panosu sayılabilecek bir yer olan Wittenberg Saray Kilisesi'nin kapısına astığı yolundaki, ancak yıllar sonra yayılan rivayet kanıtlanmış değildir. Sonuçta bu tezler Almanya'da ve komşu ülkelerde Luther'in kendisinin de öngörmüş olmadığı bir hızla yayılınca sadece endüljans satışlarında bir düşüş yaşanmakla kalmadı, bu olay bütün reform hareketinin başlangıcı oldu.[8]
1518 yılında Roma'da Luther'in fikirlerine karşı bir Papalık davası açıldı. Bu engizisyon davasında Luther gıyabında yargılandı. Papa her ne kadar aforoz ettiyse de o, aforoz nameyi halk arasında yaktı. İmparator Maximillian onu heretik (dinden çıkmış, sapkın) ilan etti; Luther, suçlamalara cevap vermek üzere Roma'ya çağrıldı. Ama o, Roma'ya gitmek yerine, Augsburg'da Kardinal Cajetan'a ifade vermeyi tercih etti. Cajetan ondan fikirlerinden ve Kilise'ye yaptığı saldırılarından vazgeçmesini isteyince, Luther, Wittenberg'e döndü. Burada Kutsal Roma Germen İmparatorluğu'nun imparator seçme yetkisi olan Saksonya Dükü III. Frederick onu himayesi altına aldı. Papa X. Leo, III. Frederick'ten Luther'in sürgüne gönderilmesini talep ettiyse de, dük bu emre itaat etmedi. Bu arada bazı görüşlerinden vazgeçen, hatta Papa'ya bir özür mektubu bile gönderen Luther, Ingolstadt Üniversitesi rektörü Johann Eck ile endüljans konusunda bir münazaraya katıldı.
15 Haziran 1520 günü Papa X. Leo, Luther'i bir bildiriyle aforoz etti. Ekim ayında Papalık bildirisi Luther'in eline geçti ama Erfurt Üniversitesi'ndeki öğrencileri onu parçalayıp suya attı. Üniversite yetkilileri ise bu olaya müdahale etmedi. Derken Luther, belki de en meşhur kitabı olan "Von der Freiheit des Christenmenschen" (Hristiyan Kişinin Özgürlüğü Üzerine) isimli kitabını Papa X. Leo'ya yönelttiği bir açık mektupla birlikte yayımladı. Onun düşüncesinin teolojik ve ideolojik temellerini yansıtan bu küçük eserin özünde "Freiheit" (özgürlük) kavramı vardır.
1521 yılında Luther bu sefer de İmparator V. Karl tarafından Worms Kuruluna ifade vermek üzere çağrıldı.[9] Yolda Erfurt, Eisenach, Gotha ve Frankfurt'ta vaazlar verdi ve Worms'a büyük bir kalabalık eşliğinde zafer kazanmış komutan edasıyla girdi. Burada kendisinden yazmış olduğu kitaplardaki heretik fikirlerinden vazgeçmesi istendi. Luther şöyle bir ifade verdi: "Kutsal Metinler ve akıl yoluyla ikna edilmediğim sürece papalar ve konsüllerin otoritesini kabul edemem. Zira bunlar kendi aralarında çelişmekte ve benim vicdanım da sadece Tanrı'nın sözüne bağlıdır. Bu sebeple hiçbir görüşümden dönmüyorum çünkü kişinin vicdanına rağmen yazdıklarını inkar etmesi doğru ve güvenilir olmaz. Tanrı yardımcım olsun".
Worms Kurulu, sonuç alınamadan dağıldı. Luther de yerleştiği Wartburg'da Kutsal Kitap'ın Almancaya tercümesine başladı. Luther, Wartburg'dayken Wittenberg'de de önemli değişiklikler oluyordu. Özel ayin isteklerini reddeden keşişler Augustinien tarikatını terk etti. Kale Kilisesi'nin rahibi evlendi; öğrenciler Fransisken manastırındaki sunağı tahrip etti; ayinler Almanca yapılmaya başlandı ve şarap kadehi ilk defa kiliseye gelen cemaate de sunuldu. Luther hakkındaki yasaklamalar kaldırıldı ve o da Wittenberg'e dönerek kilisede vaaz vermeye başladı. Nürnberg Kurulu, Luther'den artık kitap yayımlamamasını isteyerek Katolik doktrini dışındaki vaazları yasakladıysa da Luther yazmaya devam etti; hatta şair ve müzisyenlerden ayinlerde kullanılacak yerel dile katkıda bulunmalarını istedi.[10]
1524, Almanya'da karışıklıkların yaşandığı bir yıldı. Köylüler Luther'in öğretileri doğrultusunda ekonomik koşullarının iyileştirilmesi için ayaklandı. Liderleri arasında Wittenberg'de eğitim almış bir ilahiyatçı olan Thomas Müntzer de vardı. Luther köylülerin saldırılarına karşı bir kitap yazdı ve ayaklanma Frankenhausen'de bir çatışmada 50 bin kadar köylünün öldürülmesiyle sona erdi, Protestan rahiplerden bazıları Katolik prensler tarafından idam edildi ve köylüler Luther'in kendilerini aldattığına inandı.
Eski bir rahibe olan Katharina von Bora ile evlenmiş olan Luther, 1526'da Deutsche Messe und Ordnung des Gottsdienstes (Almanca Ayin ve Kutsal Merasim Düzeni) adıyla yayımlamış olduğu ayinlere başladı. 1529 senesinde önce Batı medeniyetini İslam tehlikesinden korumak için Türklere karşı savaşmanın her Hristiyan'ın üzerine vazife olduğunu bildiren bir eserden (Türklere Karşı Savaşta) sonra, Hristiyanlığın temel inanç ve doktrinlerinin soru-cevap şeklinde öğretildiği "Küçük ve Büyük Kateşizm"i yayımladı. Üç yıl sonra Nürnberg Dini Barış Komitesi, Alman Protestanlara özgürlük tanıdı. Luther, Wittenberg İlahiyat Fakültesi'nin dekanlığına getirildi. Sağlık sorunları olmasına rağmen yazmayı sürdürdü. Önce Anabaptistler (vaftiz uygulamasının sadece ergenlikte olabileceğini iddia eden bir Protestan mezhebi), daha sonra Yahudiler aleyhine yazdı ve Kutsal Metinler'den hareketle Papalığa karşı oldukça ağır bir dille eleştiri olarak "Wider das Papsttum zu Rom vom Teufel Gestiftet" (Roma'da Şeytan Tarafından Kurulmuş Papalığa Karşı) eseriyle Papalığa son darbesini indirdi. 17 Şubat 1546 günü doğduğu yer olan Eisleben'de kalp ve böbrek yetmezliğinden öldü. Luther'in endüljans uygulamasına karşı 95 tezinin yayılmasıyla başlayan ve 1521'de savaşlara ve şiddete varacak ölçüde tırmanan reform hareketi Avrupa'da o zamana kadar tek mezhep olan Katolikliğin bölünmesine ve genel olarak Reform Kiliseleri adı verilen yeni oluşumların doğmasına yol açmıştır: Daha çok Almanya, Avusturya, İskandinavya'da (ve dolayısıyla ABD'de) yaygın olan Lutheryan Kilisesi ve özellikle İsviçre, Fransa, Hollanda ve İskoçya'da (dolayısıyla ABD'de) bulunan Presbiteryan Kilise, daha çok İngiltere'de ve dünyada Büyük Britanya'nın etkili olduğu ülkelerde hakim olan Anglikan Kilisesi.
Eserleri
değiştirLatince
değiştir- Epistola Lutheriana ad Leonem decimum summum pontificem 1519.
- Dissertatio de libertate Christiana per autorem recognita 1519.
- De Captivitate Babylonica ecclesiae praeludium 1520.
- De votis monasticis 1521.
- Enarrationes epistolarum et evangeliorum, quas postillas vocant 1521.
- De servo arbitrio 1525.
- Libellus de vita et moribus Turcarum 1529.
Almanca
değiştir- Von den guten Wercken 1520.
- Von welltlicher Uberkeytt, wie weyttman yhr gehorsam schuldig sey 1523.
- Das diese Wort Christi (Das ist mein leib etce.) noch fest stehen widder die Schwermgeister 1527.
- Vermahnung zum Gebet Wider den Türchen 1530.
- Von den Jüden und iren Lügen (Yahudiler ve Yalanları Üzerine)
Kaynakça
değiştir- ^ Hendrix, Scott H. (2015). Martin Luther: Visionary Reformer. Yale University Press. s. 17. ISBN 978-0-300-16669-9. Erişim tarihi: 12 Kasım 2017.
- ^ Plass, Ewald M. (1959). "Monasticism," in What Luther Says: An Anthology. St. Louis: Concordia Publishing House. ISBN 9780570032298. OCLC 743839.
- ^ Elmer, Peter. Challenges to Authority: The Renaissance in Europe: A Cultural Enquiry,. Volume 3. s. 25.
- ^ Hillerbrand, Hans J. (14 Şubat 2024). "Martin Luther". Encyclopædia Britannica. 17 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Mart 2024.
- ^ "Luther and the Jews". 4 Kasım 2005 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Mart 2017.
- ^ Sydow, Michael (1 Aralık 1999). "Journal of Theology: Martin Luther, Reformation Theologian and Educator" (PDF). 28 Eylül 2007 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Mayıs 2022.
- ^ Hıristiyanlık Tarihi. R. Stupperich. Yeni Yaşam Yayınları. 1977. s. 370 ISBN 975-8318-86-1.
- ^ Hillerbrand, Hans J. (2007). "Martin Luther: Indulgences and salvation,". Encyclopaedia Britannica.
- ^ "Hristiyanlar". 28 Mart 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Mart 2009.
- ^ "KATOLİK KİLİSESİ'NE TARİHÎ İSYAN". Ayşen Gür. Tarih Dergisi. Şubat 2021. 20 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi.
