Matematiksel safsata

Matematiksel safsata, aslında ilk bakışta ispatlanmış gibi görünmesine rağmen incelendiğinde hatalı şekilde ispatlandığı ve aslında doğru olmadığı görülen yanılgılardır.

Rastlantılar

değiştir

Bazı örneklerde hatalı muhakeme yapıldığı halde doğru sonuca ulaşıldığı durumlar olabilir.[1] Lakin bu rastlantıların, matematiksel bir geçerliliği yoktur.

  1.  
  2.  

Yanlışlar

değiştir

Her iki örnekte de, paydaki sayının birler basamağı ile paydadaki sayının onlar basamağı sadeleştirilmiş ve rastlantısal olarak doğru sonuca varılmıştır. Lakin bu işlemin herhangi bir matematiksel dayanağı ya da mantıklı bir izahı yoktur.

Sıfıra bölme

değiştir

Örneğin   denklemi, matematiksel bir denklem bozukluğudur. Buna göre   ve   adlı iki notasyon birbirine eşitlenir. Eşitliğin her iki tarafı a ile çarpılırken, b'nin karesi çıkarılır. Denklemde iki kare farkı ve ortak paranteze alma uygulanır; böylelikle en büyük ortak bölenler sadeleştirilmek istenir. Sadeleştirme sırasında sıfıra bölme kuralı ihlal edilince   yanılgısı oluşur. Denklem şu şekilde gösterilir:

       
       

Daha basit bir anlatımla, aşağıdaki varsayım üzerinden hareket edilir:

 
 

Ardından şöyle bir eşitlik kurulur:

 

Sadeleştirme için eşitliğin her iki tarafı 0'a bölünmek istendiğinde matematiksel bir yanılgı ortaya çıkar:

 

Çünkü 0'ın 0'a bölümünün tanımsız olduğu gerçeği atlanmıştır. Doğrusu:

 

Yanlışlar

değiştir

Öncelikle, bu denklemin zaman içinde çoğu matematikçi tarafından değeri kaybettirilmiştir ve bu denklem kesinlikle doğru bilgiler içermez. Bu denklem bazı matematiksel sabitler ile de sağlanmaktadır; ancak doğruluğu kanıtlanmamıştır. Denklemde   ifadesi her iki tarafta sadeleştirilirken bu ifadenin sıfıra eşit olduğu ihmal edilmektedir. Mesela,   eşitliğinde bir yanlışlık olmamasına karşın, 0'ların sadeleştirilmesi ile   eşitliği elde edilse de bu hatalıdır. Denklemlerde   çarpanı sadeleştirilmez. Çünkü, bir sayının sıfıra bölümü tanımsız olduğundan ve eşitliğin her iki tarafı,   olduğundan,   çarpanına bölünemez.

Notasyon Değişimi

değiştir

Eğer bu denklemde   ise buraya her türlü tam sayı konulabilir. Bu da eğer   ve   notasyonlarına   sayısı konursa denklemin tamamen bozulacağını kanıtlamaz.

Denklemsel Devam Yanlışlığı

değiştir

Bir denklem eğerki hiçbir veri olmadan başlatılırsa (örneğin:  ) denkleme sayı geldiği dizede eğer matematiksel bir yanlış var ise bu denkleme devam edilemez. Buradaki denklem de sayısal veri olmadan başlatılmaktadır. Yine   ve   bilinmezlerine   (sıfır) konduğunda denklik sağlanıyorsa da 3. dizeden itibaren denklem bozulmaktadır.

Köklü sayılar

değiştir

Örneğin   denklem bozukluğunun, basit bir kural göz ardı edildiğinde şu şekilde ispatlanabileceği düşünülebilir:[2]

         

Doğrusu:

 

Yanlışlar

değiştir

  ifadesi yalnızca   ve   notasyonlarının reel sayı olduğu durumlarda geçerlidir. Notasyonlar negatif olduğunda denklem işlemez hale gelmektedir.

Kaynakça

değiştir
  1. ^ Maxwell, E. A. (1959). Fallacies in Mathematics. Cambridge University Press. ISBN 0-521-05700-0. 3 Şubat 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Nisan 2015. 
  2. ^ "MATEMATİK YANILTMACALARI". TÜBİTAK. 14 Mart 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Nisan 2015.