Matrakçı Nasuh
Nasuh bin Karagöz bin Abdullah el-Visokavi el-Bosnavî ya da Nasuh el-Matrakči ibn Karađoz ibn Abdullah el-Visokavi el-Bosnevi ya da kendisinin icat ettiği Matrak oyunu nedeniyle kısaca Matrakçı Nasuh; Boşnakça: Matrakčija Nasuh Visočak) (ayrıca silah kullanma yeteneğinden dolayı Nasuh el-Silâhî, Kılıç ustası adlarıyla da bilinirdi; d. 1480 - ö. y. 1564), Osmanlı İmparatorluğu'nda 16. yüzyılda yaşamış Boşnak asıllı[1][2][3] devlet adamı, polimat, matematikçi, öğretmen, tarihçi, coğrafyacı, haritacı, kılıç ustası, denizci, mucit, ressam, çiftçi ve minyatürcüdür. İstanbul'a getirildi, eğitim gördü, birkaç Osmanlı sultanına hizmet etti ve Enderûn'nda öğretmenlik yaptı.[4][1]
| Matrakçı Nasuh Matrakčija Nasuh Visočak | |
|---|---|
 | |
| Genel bilgiler | |
| Doğum | 1480 Visoko, Bosna Sancağı, Osmanlı İmparatorluğu |
| Ölüm | y. 1564 (83-84 yaşında) |
| Evlilik(ler)i | Mushin Hatun |
| Alanı | Matrak, Osmanlı minyatürü |
Hayatı
değiştir
Bosna'nın Visoko kasabasında doğan Matrakçı Nasuh,[6] hem Piyade hem de Devşirme sisteminden geçen yetenekli bir Yeniçeri, kılıç ustası ve zekasıyla tanınan keskin nişancıydı. Beş dil biliyordu ve Osmanlı donanması'na katıldı.
Boşnak Müslüman bir aileden gelmesine rağmen, Nasuh devşirme sistemine alındı. Devşirme sistemi Hristiyan halkı için ayrılan bir uygulama olmasına rağmen, Bosna'da devşirme yerel Müslüman ailelere de yapılmaya başlandı.[7][8][9]
Devrin ünlü şairi Saî'den dersler aldı. Ünlü bir hattat olan Nasuh, divânî ve nesih yazı stillerinde değişiklikler yaptı. Divânî yazı stilinde, daha kapalı ve daha küçük yazılan harfleri daha büyük ve daha açık kaleme alarak kolayca yazılmasını ve okunmasını sağladı. Nesih yazı stilinde de harfleri daha irileştirdi ve harflerin şekilleri üzerinde değişikliklere gitti. Bu güncellemeler, Acem üslubunu Rumî üsluba dönüştürerek Osmanlı tarzını oluşturmak anlamına geliyordu.[10] Divânî yazı stilinde önde gelen isimlerden birisi olarak kabul edilmektedir.
Matematik ve geometri üzerine uzun bir süre çalıştıktan sonra çalışmalarını Cemâlü'l-Küttâb ve Kemalü'l-Hisâb adıyla kitaplaştırdı ve Osmanlı padişahı I. Selim'e adamıştır.[11] Tarih alanında da çalışan Matrakçı Nasuh, Taberî Tarihi'ni Mecmaü't-Tevârih adıyla Türkçeye çevirmiştir. 3 nüsha olarak yayınlanan Süleymannâme kitabında 1520-1537, 1543-1551 ve 1542-1543 yıllarını anlatmıştır. Ayrıca I. Süleyman'ın Fetihname-i Karabuğdan adlı İran seferini anlatan bir eser yazdı. Umdet-ul Hisab adlı kitabı üzerinde yapılan yakın tarihli bir çalışmada, Matrakçı'nın bazı gerçek çarpma metotları icat ettiği keşfedilmiştir. Bu kitapta gösterilen önemli sonuçlardan biri, John Napier'in Avrupa'ya yeniden tanıtmasından yaklaşık 50 yıl önce, kafes çarpım yönteminin Enderun'da yaygın olarak kullanılmasıydı.[1]
Matematik ve tarih üzerine yaptığı çalışmaların yanı sıra minyatürleri ile de ünlüdür. Matrakçı Nasuh'un minyatür-harita karışımı kendine has bir üslubu vardır. Eserlerinde yeryüzünün kuş bakışı görünümünü resmeder. Buna karşın şekilleri tepeden değil, sanki karşıdan görüyormuş gibi çizer. Bu resimlerde kuş ve tavşan gibi hayvanlar olsa da insanlar asla belirmez ancak şehirlerdeki binalar tek tek seçilebilir. Bu Osmanlı minyatür sanatında daha sonra "Matrakçı tarzı" olarak tanındı.[2] Dört tarihi minyatüründen en önemlisi, Fetihname-i Karabuğdan adlı eserini yazdığı I. Süleyman'ın Safevi Savaşı ile ilgili olanıdır. Nasuh, Osmanlı ordusunun İstanbul'dan Bağdat'a ve ardından Tebriz'e yürüyüşünü ve Halep ve Eskişehir üzerinden dönüşünü göstermesinin yanı sıra, yol boyunca ordunun uğradığı güzergahtaki tüm şehirleri de resmetmiştir. Bu eserin tek kopyası günümüzde İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi'nde bulunmaktadır. Kanuni'nin Fransa kralı I. François'ya destek amacıyla Barbaros Hayreddin Paşa komutasında gönderdiği donanmaya katıldı ve yol boyunca donanmanın uğradığı limanları resmetti.[3]
Tüm bunların yanında Nasuh aynı zamanda bir asker ve usta bir silâhtardı. Enderûn'da silah öğretmenliği yaptı. O ve öğrencileri, I. Süleyman'ın oğullarının sünnet düğününün bir parçası olan bir gösteride yeteneklerini sergilediler. Bu gösterideki başarısından dolayı Nasuh, Sultan tarafından Üstad ve Reis onursal unvanlarına layık görüldü. Ayrıca, süvari ve piyade savaşının çeşitli silah ve tekniklerinin kullanımı hakkında Tuhfet-ül Guzât adlı bir kitap yazmıştır.[1][2][3][4][6]
Minyatürdeki yeri
değiştirOnu bugüne taşıyan asıl yönü ise minyatür sanatındaki yeridir. Minyatürcülüğün yanı sıra divanı yazıda usta bir hattattı. Yapıtları başta Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi ve Süleymaniye Kütüphanesi olmak üzere çeşitli kitaplıklarda yer almaktadır.
Eserleri
değiştir
Fen
değiştir- Cemâlü'l-Küttâb ve Kemâli'l-Hisâb
- Umdetü'l-Hisâb
Tarih
değiştir- Mecmuatü't-Tevârih
- Süleymannâme
- Fetihname-i Karabuğdan
- Beyan-ı Menazil-i Sefer-ul Irakeyn
Savaş sanatları
değiştir- Tuhfet-ul Guzat
Popüler kültürdeki yeri
değiştir2011 yapımı Muhteşem Yüzyıl dizisinde. Fatih Al tarafından canlandırılmıştır. Matrakçı Nasuh'un ölümünün 450. yılı dolayısıyla, Birleşmiş Milletler Eğitim Bilim ve Kültür Örgütü (UNESCO) 05-20 Kasım 2013 tarihleri arasında Paris'te yaptığı 37. UNESCO Genel Konferansı'nda Matrakçı'yı anma programına almıştır.[12]
Kaynakça
değiştir- ^ a b c Corlu, M. Sencer; Burlbaw, Lynn, M.; Capraro, Robert M; Corlu, M. Ali; Han, Sunyoung. "The Ottoman Palace School Enderun and the Man with Multiple Talents, Matrakçı Nasuh, p. 23". Journal of the Korea Society of Mathematical Education Series D: Research in Mathematical Education Vol. 14, No. 1, March 2010, 19–31. Texas A&M University, College Station, Texas 77843, USA. Erişim tarihi: 5 Ocak 2013.
- ^ a b "International Journal of Turkish Studies, vol. 10, issue 1–2". University of Wisconsin (2004), p. 57; The famous Bosnian writer Nasuh Matrakci (d. 1564 in all likelihood) is represented by two manuscripts:...
- ^ a b Halil İnalcık; Cemal Kafadar. "Süleymân The Second [i.e. the First] and his time". Isis Press (1993), p. 270; Matrakci Nasuh was a devfirme boy from Bosnia trained in the palace school.
- ^ a b Salim Ayduz. "Nasuh Al-Matrakî, A Noteworthy Ottoman Artist-Mathematician of the Sixteenth Century". muslimheritage.com. Muslim Heritage. 3 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mart 2015.
- ^ Selvi, Hüseyin Zayit; Bekiroğlu Keskin, Gaye (2017). "Matrakçı Nasuh'un Galata ve İstanbul minyatürlerinin harita tekniği açısından incelenmesi". İSTEM (29): 25-39. 6 Şubat 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ocak 2021.
- ^ a b Jonathan M. Bloom; Sheila Blair. "The Grove encyclopedia of Islamic art and architecture, Vol. 2". Oxford University Press (2009), p. 49; Nasuh Matrakci [Nasuh al-Silahi al-Matraqi; Nasuh ibn Qaragoz ibn 'Abdallah al-Busnawi] (b. Visoko, Bosnia...
- ^ The Ottoman Empire: The Classical Age 1300–1600, Halil Inalcik, (1973), p. 78.
- ^ The Balkans since 1453, L.S. Stavrianos, (New York, 1958), s. 84.
- ^ Perry Anderson (1979). Lineages of the Absolutist State (Verso, 1974), p. 366. ISBN 9780860917106.
- ^ Davut Erkan, Habertürk Tarih Dergisi, 10 Mart 2011, Sayı: 43, sf. 8-10.
- ^ Hüseyin G. Yurdaydın (1965). "Matrakçı Nasûh'un Hayatı ve Eserleri İle İlgili Yeni Bilgiler". Belleten. XXIX (114). Türk Tarih Kurumu. ss. 329-354.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 26 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ağustos 2015.
Dış bağlantılar
değiştir
- Bilkent Üniversitesi'ndeki minyatürleri galerisi27 Mart 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- TC. Kültür ve Turizm Bakanlığı24 Şubat 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Game of Matrak Türkçe web sitesi2 Kasım 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.