Mehmed Džemaludin Čaušević

Mehmed Džemaludin Efendi Čaušević (Bosna Osmanlı alfabesi: مُحَمَّدٌ جَمَالُ‌الدِّينِ أف. چاۆشه‌وٖىݘ); (Kiril: Мехмед Џемалудин еф. Чаушевић; 28 Aralık 1870 - 28 Mart 1938), Bosnalı bir din adamı, 4. Bosna Hersek İslam Birliği Reisu-l-uleması.

Mehmed Džemaludin Efendi Čaušević
4. Reisu-l-uleması
Görev süresi 1914-1930
Yerine geldiği	Sulejman Šarac
Yerine gelen	Ibrahim Maglajlić
Kişisel bilgiler
Doğum	Mehmed Džemaludin Čaušević 1870 Arapuša, Osmanlı İmparatorluğu
Ölüm	28 Mart 1938 (67 yaşında) Saraybosna, Yugoslavya Krallığı
Bitirdiği okul	Mekteb-i Hukuk
Mesleği	Din adamı, Yazar
Dini	İslam

Hayatı

28 Aralık 1870'te Bosna-Hersek'teki Arapuša köyünde doğdu. İlkokulda iken babası Ali Efendi'den Arapça öğrenmeye başladı ve dini ilimlerle ilgili dersler aldı. Ardından Bihaç Medresesi'ne dört yıl devam etti. On yedi yaşında iken İstanbul'a gitti. Burada önce Tokatlı Salih Efendi'nin, onun vefatı üzerine Hasan Hüsnü Efendi'nin derslerine girdi ve 1901 yılında ikinci hocasından icazet aldı. 1898'de Mekteb-i Nüvvâb'a kaydını yaptırdıysa da bir yıl sonra hocası Manastırlı İsmâil Hakkı'nın teşvikiyle Mekteb-i Hukuk'a geçti ve 1903'te buradan mezun oldu. Öğrenciliği esnasında Anadolu, Hicaz, Yemen, Mısır ve Makedonya'ya gitti, çeşitli görevlerde bulundu. Üç ay kaldığı Mısır'da Muhammed Abduh ile görüştü, derslerine katıldı. İstanbul'da çıkan Tasvîr-i Efkâr ve Tercümân-ı Hakîkat gazetelerinde yazıları neşredildi ve muhabirlik yaptı.

Mekteb-i Hukuk'tan mezun olunca İstanbul'da kendisine bazı görevler teklif edildiyse de Saraybosna'ya döndü ve Eylül 1903'te Velika Gimnazija adlı lisede Arapça hocası olarak göreve başladı. 1905'te görevinden ayrıldı ve Ulemâ Meclisi üyeliğine tayin edildi. Bu görevi sırasında Bosna'yı dolaşarak dinî eğitim ve öğretim konusunda köklü reformların yapılması yönünde görüşler ortaya koydu, ders programlarında değişikliklere vesile oldu. Çabaları sonunda 1909'da Bosna-Hersek'teki müslümanlar din ve eğitim özerkliği statüsü elde edince kendisi büyük itibar kazandı.

Şubat 1910'da Saraybosna'daki Şeriat Kadılık Okulu'na hoca tayin edildi. Temmuz 1912'de bu okulun müdürlüğüne Osman Nuri Hadžić'in getirilmesine tepki göstererek görevinden istifa etti. Bazı görevler için İstanbul'a davet edilmesine rağmen kitaplarını satarak geçimini sağlamaya çalıştı. Bosna Reisu-l-uleması Hafız Sulejman Šarac 1913'te vazifesinden ayrılınca Mehmed Džemaludin Efendi Čaušević hocalardan oluşan bir kurul tarafından bu makama aday gösterildiyse de Avusturya-Macaristan İmparatorluğu onaylamadığı için Bosna hükûmeti tarafından karar iptal edildi. Ancak kurulun ikinci toplantısında tekrar seçildi ve kamuoyunun da baskısıyla Bosna hükûmeti adaylığını tanıdı. 27 Ekim 1913 tarihinde Avusturya-Macaristan kralının fermanıyla Bosna-Hersek müslümanlarının reisu-l-uleması olarak tayin edildi. Halife tarafından verilen Haremeyn-i muhteremeyn ödülüyle birlikte meşihat kendisine menşur gönderdi ve 26 Mart 1914'te görevine başladı.

I. Dünya Savaşı'nın ardından kurulan Krallık Yugoslavyası sınırları içerisinde Üsküp Ulemâ Meclisi, Bosna Hersek İslam Birliği'ya bağlandı. 1929'da Yugoslavya Adalet bakanının sunduğu İslam din birliği kanun teklifiyle Bosna-Hersek'teki müslümanların din ve eğitim özerkliği statüsünün kaldırılması istendi. Bu doğrultuda Belgrad hükûmeti tarafından kendisine Yugoslavya müslümanlarının reisu-l-uleması makamı yeniden önerilmesine rağmen bu kanun teklifine karşı çıkarak Nisan 1930'da istifa etti, bir ay sonra da emekli oldu. 28 Mart 1938'de Saraybosna'da vefat etti ve Gazi Hüsrev Bey Camii avlusuna defnedildi.

Reformcu

Mehmed Džemaludin Efendi Čaušević'in Saraybosna’daki anıt mezarı

Mehmed Džemaludin Efendi Čaušević'in Bosna-Hersek'te eğitim alanında gerçekleştirdiği reform çerçevesinde Kur’an kurslarında Türkçe yerine Boşnakça öğrenimi başlatılmış, ayrıca Boşnakça için Arap harfleriyle yeni bir alfabe hazırlanıp bazı eserlerin yayımlanması sağlanmıştır. Önceleri kabul görmemesine rağmen kısa sürede halk arasında yaygınlık kazanan bu alfabe özellikle onun karşıtları arasında Matufovica olarak tanınmıştır. Yedinci yayım yılında Behar dergisinin başyazarlığına getirilen Mehmed Džemaludin Efendi Čaušević bu vesileyle alfabe hakkındaki fikirlerini savunmuş, ulemânın tepkisine rağmen dârülmuallimîn mezunları ve genç nesil tarafından desteklenmiştir. 1907 yılında bu alfabeyi kullanarak Tarîk adlı bir dergi çıkarmaya başlamıştır. Onun teşvikiyle 1909'da kurulan Bosna-Hersek İmamlar ve Muallimler Birliği'nin Muallim dergisi de bu alfabe ile yayımlanmıştır. Ancak birlik, 1912'de Mehmed Džemaludin Čaušević başkanlığında faaliyete başlayan Bosna-Hersek İlmiye Kuruluşu'na bağlanınca kurumun önce Misbah, ardından Jeni Misbah adıyla çıkardığı iki dergiden sonuncusunda Latin ve Kiril harfleri de kullanılmıştır. I. Dünya Savaşı'ndan sonra Saraybosna'da Okružna Medresa'nın açılmasına vesile olan Mehmed Džemaludin Čaušević, bunun ardından fakülte seviyesine çıkarılması kararlaştırılan Kadılık Yüksek Okulu'na öğrenci yetiştirmek için Šerijatska Gimnazija adlı lisenin açılmasını gerçekleştirmiştir.

Eserleri

• Ilmihal (Osnovi islamske vjere) (Saraybosna, 1325)
• Mekteb (Saraybosna, 1907)
• Vazovi (Saraybosna, 1909)
• Tarihî Islam (Kratka Istorija Islama)
• Dedini Menakibi (Mostar, 1914)
• Islamski velikani (Saraybosna, 1914)
• Kur’ân-ı Kerîm'in Boşnakça'ya çevirisi olan eser Hâfız Muhammed Pandžo ile birlikte hazırlanmıştır (Saraybosna, 1937)

Arapça ve Türkçe de bilen Mehmed Džemaludin Efendi Čaušević Saraybosna'da çıkan Gajret, Tarik, Muallim, Behar, Novi Behar, Misbah, Jeni Misbah, Glasnik IVZ gibi dergi ve yıllıklarda birçok makale yazmıştır.

Ayrıca bakınız

• Bosna Hersek İslam Birliği

Dış bağlantılar

Wikimedia Commons'ta Mehmed Džemaludin Čaušević ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur

• Mehmed Džemaludin Čaušević30 Mart 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Boşnakça)

Hükûmet görevi
Önce gelen: Sulejman Šarac	Reisu-l-ulema 1914 - 1930	Sonra gelen: Ibrahim Maglajlić