Mehmet Ali Ağakay

Mehmet Ali Ağakay, (d. 1893 Girit, Hanya - ö. 21 Ekim 1965 Ankara), Türk hekim, dilbilimci, siyasetçi.

Türkçe sözlük ve deyimlerin derlenmesine katkıları oldu. Türk Dil Kurumu'nun çıkardığı Türkçe Sözlük'ün ilk baskısı olan 1945 baskısında çalışmaları yönetme ve eseri kaleme alma işini üstlendi. V. VI. ve VII. dönem TBMM'de Gaziantep milletvekili olarak görev yaptı.

Yaşamı

1893 yılında Girit adasında doğdu. Babası Mustafa Cemil Bey, annesi Ülfet Hanım'dır.^[1] İlköğrenimini Girit'n Hanya kasabasında tamamladı, bu yıllarda Rumca öğrendi. Ortaöğrenimini İzmir İdadisi'nde tamamladıktan sonra Darülfünun Tıp Fakültesi'ne girdi.^[2] Bu öğrenimi sırasında Balkan Savaşı ve I. Dünya Savaşı'nın çıkması nedeniyle öğrenimini yarıda keserek savaşlara hekim yardımcısı olarak katıldı. Kafkas Cephesi'ndeki yararlıklarından ötürü "Harp Madalyası" ile ödüllendirildi.

I. Dünya Savaşı sonrası, yarım kalan tıbbiye eğitimini 1917'de tamamladı. Yükseköğrenimi sırasında Fransızca öğrendi.28 Temmuz 1919’da, okul masraflarını vermek suretiyle ordudan istifa etti. Bir yıl Bozüyük, bir yıl da Burdur hükûmet tabipliği görevinde bulundu.^[3]

18 Temmuz 1921’de İstiklâl Savaşı dolayısıyla yeniden askere alındı. Eğirdir Askerî Hastanesi tabipliği, Piribeyli Menzil Hattı tabipliği yaptı; ayrıca Çay Mecruhîn Komisyonu tabipliği, 35. Alay sertabipliği, 12. Fırka sertabip muavinliği, 4. Seyyar Hastane tabipliği görevlerinde bulundu. Savaş sırasında tifüse yakalandı, bir buçuk yıl kadar bu hastalığın sıkıntılarını çekti ve yine bu hastalık sonucu ayağının aksamaya başlaması nedeniyle, beşinci dereceden harp malulü sınıfına alındı. Savaş sonrasında İstiklâl Madalyası'na hak kazandı.

Cumhuriyetin ilan edilmesi birlikte Kilis, Tefenni, Bozüyük hükûmet tabiplikleri ile yurdun çeşitli yörelerinde görevlerde bulundu. Bozöyük'e gitmeden önce Bedahat Hanım'la evlendi. Bir oğlu, bir kızı oldu. Ancak oğlunu ortaokul son sınıftayken bir bisiklet kazasında, iki yıl sonra da eşini kaybetti.^{[kaynak belirtilmeli]}

Anadolu'daki görevlerinden sonra İstanbul'da Gureba Hastahanesi göz hastalıkları asistanlığı, Türk Talebe Yurdu müzakereciliği, Besni Trahom Mücadele hekimliği ve İstanbul Yatılı Okullar göz hekimliği görevlerinde bulundu. Sol bacağındaki arızadan dolayı Müdafaa-i Milliye Vekâleti’nce 14 Haziran 1932’de malulen emekliye sevk edildi.^[2]

Bir günlük gazetede, dil üzerine yazdığı yazılarla Atatürk'ün dikkatini çekti. 1936'da Türk Dil Kurumuna girdi ve Terim Kolu başkanı oldu. aynı zamanda Gazi Eğitim Enstitüsü ve Ankara Birinci Orta Okul göz tabipliği görevini yürüttü.^[2]

1937'de TBMM'den istifa eden Gaziantep milletvekili Numan Menemencioğlu’nun yerine V. dönem ara seçimlerinde meclise girdi seçildi. 1937-1947 yılları arasında CHP Gaziantep milletvekili olarak TBMM'de bulundu.

Ağakay, 1942-1962 yılları arasında Türk Dil Kurumu Sözlük Kolu başkanlığı yaptı. Türk Dil Kurumu'nun çıkardığı Türkçe Sözlük'ün ilk baskısı olan 1945 baskısında çalışmaları yönetme ve eseri kaleme alma işini üstlendi.^[4] Kelime Yapma Yolları (1943), Yakın Anlamlı Kelimeler Sözlüğü (1958) ve Fransızca-Türkçe Sözlük (1962) gibi çeşitli eserler yayımladı.

1965 yılında Ankara'da öldü. Cebeci Mezarlığı'nda toprağa verildi.^[2]

Eserleri

Türkçe Felsefe Terimlerinin Dil Bakımından Açıklanması Dolayısıyla Bazı Kelime Yapı Yolları (1943)
Türkçe Sözlük (1945)
Türkçede Mecazlar Sözlüğü (1949)
Türkçede Yakın Anlamlı Kelimeler Sözlüğü (1956)
Fransızca-Türkçe Sözlük (1962)
Atatürk'ten 20 Anı (1963)

Kaynakça

^ "TBMM Milltvekili Albümü 1920-2010" (PDF). TBMM Basın ve Halkla İlişkiler Müdürlüğü Yayınları No: 1. Haziran 2010. 6 Şubat 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.
^ ^a ^b ^c ^d Biçici, Mehmet (2020). "Gaziantep'te Siyasal Yaşam (1923-1950)" (PDF). ISBN 978-625-7914-02-4. 22 Haziran 2023 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.
^ Dağ, Murat (Ocak 2015). "Ayıntab'dan Antep'e Gaziantep Milletvekilleri Biyografisi 1920-2015" (PDF). Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü yüksek lisans tezi. 10 Ağustos 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 10 Ağustos 2023.
^ Kayasandık, Ahmet (2013). "TDK Tarafından Hazırlanan Türkçe Sözlük'ün İlk ve Son Baskısının Arapça ve Farsça Kökenli Kelimeler ve Bu Kelimelere Getirilen Ekler Bakımından Karşılaştırılması". Selçuk Üniversite Sosyal Bilimler Meslek Yüksek Okulu Dergisi. 16 (1). 10 Ağustos 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ağustos 2023.

Diğer kaynaklar

MEHMET ALİ AĞAKAY - Neşe Atabay (T.D.K.Yayınları, 1982)
BÜYÜK LAROUSSE - Cilt 1 Sayfa: 175
ANA BRITANNICA - Cilt 1 Sayfa: 183

[1] "TBMM Milltvekili Albümü 1920-2010" (PDF). TBMM Basın ve Halkla İlişkiler Müdürlüğü Yayınları No: 1. Haziran 2010. 6 Şubat 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.

[:0-2] Biçici, Mehmet (2020). "Gaziantep'te Siyasal Yaşam (1923-1950)" (PDF). ISBN 978-625-7914-02-4. 22 Haziran 2023 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.

[3] Dağ, Murat (Ocak 2015). "Ayıntab'dan Antep'e Gaziantep Milletvekilleri Biyografisi 1920-2015" (PDF). Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü yüksek lisans tezi. 10 Ağustos 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 10 Ağustos 2023.

[4] Kayasandık, Ahmet (2013). "TDK Tarafından Hazırlanan Türkçe Sözlük'ün İlk ve Son Baskısının Arapça ve Farsça Kökenli Kelimeler ve Bu Kelimelere Getirilen Ekler Bakımından Karşılaştırılması". Selçuk Üniversite Sosyal Bilimler Meslek Yüksek Okulu Dergisi. 16 (1). 10 Ağustos 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ağustos 2023.

[1]

[2]

[3]

[4]