Melek yatırımcı

Melek yatırımcı (iş meleği, gayriresmî yatırımcı, özel yatırımcı, melek veya tohum yatırımcı olarak da bilinir) girişimlere genellikle hisse veya hisse senedine çevrilebilir borç karşılığı yatırım sağlayan zengin bireydir. Küçük fakat artan sayıda melek yatırımcı kitle fonlamaları aracılığıyla çevrimiçi olarak yatırım yapmakta veya melek yatırımcı grupları (veya ağları) şeklinde örgütlenerek sermaye havuzları oluşturmakta ya da portföy şirketlerine tavsiyeler sağlamaktadırlar.

Etimoloji ve kökeni

"Melek" teriminin kökeni Broadway tiyatrosuna dayanmaktadır. Burada "melek", parasızlık yüzünden kapanmak üzere olan tiyatro oyunlarına para sağlayan zengin bireyler için kullanılmıştır. 1978 yılında University of New Hampshire'da profesör olan ve Center for Venture Research'ün kurucusu olan William Wetzel, ABD'de girişimcilerin nasıl tohum yatırım aldığına dair öncü bir çalışmayı tamamlamış ve bu girişimcileri destekleyen yatırımcılar için "melek" kelimesini kullanmaya başlamıştır. Benzer bir terim de genellikle sanatta kullanılan "hami" terimidir.

Melek yatırımcılar yatırıma sadece parasal getirinin ötesinde sebeplerden dolayı ilgi duyan, genellikle emekliye ayrılan girişimci veya yöneticilerdir. Bu sebeplerden bazıları belli bir iş alanında güncel gelişmelerden haberdar olmak, başka bir jenerasyon girişimcilere akıl hocalığı yapmak ve onların deneyimleri ile ağ bağlantılarından belli bir süre için yararlanmaktır. Bundan dolayı melek yatırımcılar sermayenin yanı sıra genellikle oldukça faydalı yönetim tavsiyeleri ve önemli bağlantılar sağlarlar. Melek yatırımcıların menkul değerlerinin listelendiği kamuya açık bir liste olmadığından özel şirketler onlarla yatırımcının güvendiği kaynakların veya iş çevresinin referansı ile, yatırımcı sempozyum ve konferansları sayesinde veya melek yatırımcı gruplarının direkt olarak organize ettiği ve şirketlerin yüz yüze sunumlarda yatırımcıya sunum yaptığı organizasyonlar gibi farklı yollar aracılığıyla iletişime geçerler.

Center for Venture Research'ün araştırmasına göre ABD'de 2007 yılında 258.000 aktif melek yatırımcı bulunmaktadır. US Small Business Administration'un yaptığı literatür araştırmasına göre 2001 ve 2003 yılları arasında ABD içerisinde en az bir melek yatırımı yapmış olan şahısların sayısı 300.000 ila 600.000 arasındaydı. 1980'lerin sonuna doğru melek yatırımcılar anlaşma akışları ile durum tespiti araştırmalarını paylaşmak ve daha büyük yatırımlar yapmak için fonlarını bir havuzda toplamak amacıyla gayriresmî gruplar oluşturmaya başladılar. Melek yatırımcı grupları erken aşama yatırımla ilgilenen ve yaklaşık 10 ila 150 yatırımcı barındıran tipik olarak yerel organizasyonlardır. 1996 yılında ABD'de yaklaşık olarak 10 adet melek yatırımcı grubu bulunmaktaydı. 2006 yılından sonra ise bu sayı 200'ün üzerine çıkmıştır.

Geçmiş yıllar içinde özellikle Kuzey Amerika'da girişimlerin bir melek yatırım ağına başvurduktan sonra ek fonlama için diğer ağların karşısına çıkarıldığı melek yatırımcı ağı grupları görülmüştür.

Kaynak ve finansman kapsamı

Melek yatırımcılar diğer kişilerin havuz haline getirmiş paralarını profesyonelce yöneten bir fon başındaki risk sermayedarlarının aksine kendi kaynakları ile yatırım yapmaktadır. Her ne kadar bir bireyin yatırım kararını yansıtsa da, yatırımı yapan oluşum bir ortaklık, iş, limited şirket, yatırım fonu veya başka bir araç olabilir. William R. Kerr, Josh Lerner ve Antoinette Schoar tarafından sunulan bir Harvard raporunda melek yatırım alan girişimlerin tarihsel olarak diğer tür başlangıç fonları alan girişimlere oranla daha az başarısız olma ihtimali olduğuna dair kanıtlar sunulmaktadır.

Melek sermayesi "arkadaşlar ve aile" ile yatırımın daha ciddi olduğu risk sermayesi arasındaki tohum yatırım boşluğunu doldurmaktadır. Her ne kadar aile ve arkadaşlardan genellikle birkaç yüz bin dolarlık sermayeden fazlasını bulmak zor olsa da, pek çok risk sermayesi genellikle 1-2 milyon ABD dolarından daha alt seviyede yatırım yapamamaktadır. Böylece melek yatırım hızlı büyüyen girişimler için yaygın bir ikinci tur finansmandır ve yıllık bazda neredeyse tüm risk sermayesi yatırımına eşdeğer miktarda melek yatırımı yapılmaktadır. Ancak melek yatırım yapılan şirket sayısı 60 kat daha fazladır (2010 yılında 20 milyar ABD dolarına karşılık 23 milyar dolar, 61900 şirkete karşılık 1012 şirket).

Melek yatırımcılar için önceden belirli bir yatırım miktarı yoktur ve yatırım miktarları birkaç bin dolardan birkaç milyon dolara kadar değişkenlik gösterebilir. 2010 yılında 2009 yılından farklı olmak üzere, sağlık yatırımları %30 ile melek yatırımlar arasında en büyük paya sahip olmuştur (2009 yılında bu oran %17 idi). Bunu %16 ile yazılım (2007 yılında %19), %15 ile biyoteknoloji (2009 yılında %8), %8 ile endüstriyel/enerji yatırımları (2009 yılında %17), %5 ile perakende (2009 yılında %8) ve %5 ile bilişim teknolojileri takip etmiştir. Her ne kadar risk finansmanından daha çok bulunsa da melek yatırım alabilmek hala çok zordur. Ancak bunu daha kolaylaştırmak için bazı yeni modeller geliştirilmektedir.

Yatırım Profili

Melek yatırımları çok yüksek derecede risk barındırmaktadır ve ileriki yatırım turlarında hisse oranı küçülmesine maruz kalırlar. Dolayısıyla çok yüksek bir yatırım getirisi gerektirirler. Erken aşama şirketlerin batmasıyla yüksek oranda melek yatırımlar heba olduğu için profesyonel melek yatırımcıları 5 yıl içerisinde yatırımlarının en az 10 katı kadar kazandırma potansiyeli olan yatırımlar ararlar ve çıkış stratejileri belirlidir - halka arz veya satın alınma planları gibi. Şu anki "en iyi örnekler" melek yatırımcıların çıtayı daha da yukarı çektiklerinde daha başarılı olabileceklerini göstermektedir; beş ila yedi sene arasında 20 - 30 kat getiri potansiyeli taşıyan şirketler aramak gibi. Ancak batan yatırımların karşılanması ve başarılı olanların dahi birkaç yıl olan bekleme süresi göz önüne alındığında gerçekte başarılı olan örnek bir melek yatırım portföyünde kazançlar %20 - 30'a kadar "düşük" olabilmektedir. Yatırımcının herhangi bir yatırımındaki yüksek getiri şartı melek yatırımı pahalı bir fon kaynağı haline getirse de banka finansmanı gibi daha ucuz sermaye kaynakları genellikle pek çok erken aşama girişimler için sağlanmamaktadır.

Coğrafi farklılıklar

ABD

Coğrafi olarak Silikon Vadisi ABD'deki melek yatırım piyasasını 2011'in ikinci çeyreğinde ABD merkezli şirketlere yapılan 7.5 milyar dolar yatırımın %39'unu alarak domine etmektedir. Bu rakam New England'da yapılan yatırımın toplam değerinin 3-4 katı kadardır. 2011'deki toplam yatırım ise 22,5 milyar dolardır. Bu rakam 2010 yılındaki toplam yatırım tutarı olan 20,1 milyar doların %12,5 artmış halidir. ABD'de melek yatırımcılar genellikle SEC düzenlemelerine uymak için akreditasyonu olan yatırımcılardır ancak 2012 yılındaki iş kanunu bu gereksinimleri 2013 yılı Ocak ayından başlamak üzere biraz daha gevşetmiştir. 2012 yılında ABD'de 23 milyar dolara yakın yatırım yapan melek yatırımcılar, sadece yıllık 67000 girişimin fonlanmasını sağlamakla kalmamışlar, aynı zamanda fonları sayesinde 2012 yılında 274800 yeni istihdam sağlamışlardır. 2013 yılında teknoloji sektörü yöneticilerinin %41'i melek yatırımcıları bir fon aracı olarak tanımlamaktadır.

Birleşik Krallık

2009 yılında yapılan bir NESTA araştırmasına göre Birleşik Krallıkta ortalama yatırım miktarı 42.000£ olan 4000 ila 6000 arasında melek yatırımcı bulunmaktadır. Ortalama bir melek yatırımcı yatırım sonunda şirketin %8'ini almıştır. Yatırımların %10'unda ise yatırım yapılan şirketin yüzde 20'sinden fazlasına sahip olunmuştur.

Geri dönüşlere bakıldığında, yatırımların %35'inin ilk yatırım miktarının bir ila beş katı kazandırdığı, %9'luk bir kısmın ise on ve daha fazla katta kazandırdığı görülmektedir. Ancak ortalama dönüş ise yatırım miktarının 2,2 katına 3,6 yıllık bir süreye sahiptir.

Birleşik Krallık iş meleği pazarı 2009 ve 2010 yıllarında büyümüş ve yakın zamandaki durgunluk endişelerine rağmen büyüme belirtileri göstermeye devam etmektedir. Bu dinamik 2013 yılında girişimcilerin üçte ikisinin melek yatırımcıları bir fon aracı olarak belirtmesiyle devam etmiştir. 1 Temmuz 2014 yılında Peter Cowley yılın melek yatırımcısı seçilmiştir. Peter, Angel CoFund'ın girişimlere olan güçlü desteğini takdir etmesi ile ödüle aday gösterilmiştir. 2015 yılında melek yatırımlar Birleşik Krallık genelinde artmıştır. Melekler tarafından yapılan ortalama yatırım miktarı 2009 yılındaki 2,5'ten 5 seviyesine çıkmıştır. Aynı rapor finansal getirsinin yanında çevresel ve sosyal fayda sağlayan girişimlere yatırım yapan melek yatırımcı oranının da arttığını belirtmiştir. Melek yatırımcıların %25'i 2014 yılında bu tür bir yatırım yaptığını söylemiştir.

Rusya

'Uluslararası İş Melekleri Buluşması' 2012 yılında Rusya Federasyonu'nda gerçekleşmiştir. Bu özel etkinlik Doğu Avrupa'daki yenilikçi projelere özel yatırımlar yapılması adına düzenlenmiştir.

Asya

15 yıl önce girişimlerin Çin'de yerel melek yatırımcı bulması zordu, ancak bu durum günümüzde değişti. Angelvest gibi melek yatırımcı grupları David Chen ve medya yöneticisi Ted Lai gibi kimseler tarafından sıfırdan kurulmuştur. Milyarder teknoloji girişimcisi ve köklü yatırımcı Cai Wensheng de ayrıca Long Neck Investments'ı kurmuştur.

Türkiye

Melek yatırımcı müessesesi 15.02.2013 tarih ve 28560 sayılı Resmî Gazetede yayımlanan Bireysel Katılım Sermayesi Hakkında Yönetmelik ile mevzuatımıza girmiştir.

Türkiye'deki melek yatırımcı ağları

• 212 Ventures Capital
• Aksoy Internet Ventures
• Aslanoba Capital
• Bahariye Business Angels
• Bayraktar & Partners
• BIC Angel Investments
• BUBA
• ETohum Yatırımcı Kulübü
• Esas Holding
• Galata Business Angels
• Inovent
• Inventram
• Istanbul Startup Angels
• İlab Ventures
• İŞ Girişim Sermayesi
• Keiretsu Forum
• Kobi Girişim
• Lab-X
• MetuTech-Ban
• Rhea Girişim
• Şirket Ortağım (MBCO)
• TEB Özel Melek Yatırım Platformu
• TR Angels
• Young Turk Ventures