Miryam
Miryam veya Meryem (İbranice: מִרְיָם, Miryam, Arapça: مريم, Maryam) Amram ile Yochebed'in kızı ve Musa ile Harun'un ablasıdır. Adından ilk defa Tevrat'ın Çıkış kitabında bahsedilir.
Tevrat'ta Miryam
değiştirFiravun yeni doğan İbrani erkek çocukların öldürülmesi emri verdikten sonra, Miryam annesi Yoheved'in isteği doğrultusunda, kardeşi Musa'nın hayatını kurtarmak için onu bir sepet içinde nehre bıraktı. Kardeşini nehrin kenarında gizlice takip eden Miryam, Firavun'un kızının bebeği keşfetmesine ve onu evlatlık edinmesine şahit oldu. Miryam, prensese yaklaşıp ona bir süt anne bulunmasını tavsiye edip bunu Yoheved'in yapabileceğini belirtti; sonuç olarak Musa, İbrani geçmişiyle alakadar bir şekilde büyümüş oldu.[1]
Miryam bir peygamber olarak kabul edilir ve geleneklere göre, Firavun'un ordusu Kızıldeniz'de boğulduktan sonra Deniz Ezgisi eserini yarattığına inanılır.[2]
"Ezgiler sunun RAB'be, Çünkü yüceldikçe yüceldi,
Atları, atlıları denize döktü."
Bu dizelerin, Tevrat'ın en eski parçalarından biri olduğuna inanılır.
Miryam, Musa'nın koyu tenli (veya siyahî) bir kadın olan Sippora ile evliliğine karşı çıktı. Bu onu Laşon hara (dedikodu yapma, biri hakkında olumsuz konuşma) günahına soktuğundan tzaraat denen deri hastalığına yakalandı. Harun'un Musa'ya ısrar etmesiyle Musa "Ey Tanrı, lütfen Miryam'ı iyileştir!" deyip beş kelimelik bir dua etti ve Miryam yedi gün sonra iyileşti.[3] Mika Kitabı'ndaki bir pasajdan anlaşıldığına göre, Miryam son zamanlardaki peygamberler tarafınca da saygıyla anılmaktaydı: "Seni Mısır'dan ben çıkardım, Ben kurtardım seni kölelik diyarından. Sana öncülük etsinler diye Musa'yı, Harun'u, Miryam'ı ben gönderdim."[4]
Tomić Psalter, 1360/63, Moskova Devlet Tarih Müzesi
Yahudi kültüründe Miryam
değiştirÇıkış 15'te yer alan bu dizeler birçok kişi tarafından Tevrat'ın en eski parçalarından biri olarak kabul edilir. Raşi'nin Mekhilta'da[5] yaptığı yoruma göre, "Musa, erkekler için ilahiyi söyledi ve erkekler ona cevap verdi. Ve Miryam ilahiyi kadınlar için söyledi". Diğer bir deyişle, Deniz Ezgisi biri erkekler biri kadınlar olmak üzere paralel olarak iki kere söylendi.
Miryam, Yahudi feministler arasında popüler bir figürdür. Pesah seder'inde bazı kişiler şarap dolu "Eliyahu'nun kadehi"nin yanında su dolu "Miryam'ın kadehi"ni de koyarlar. Kadehe su konmasının sebebi, Midraş'a göre[6] İsrailoğullarının çöllerdeki yolculuğu sırasında Miryam'ın kuyularından faydalanılmasıdır. Bazı Modern Ortodokslar, Mika 6:4'te adı geçen üç peygamberin anısına, binyıllık geleneği tekrar düzenleyip Pesah sederinde kuzu eti ve yumurtanın yanına balık da eklemektedir.
Kuran'da Miryam
değiştirKur'an'da isimsiz olarak "Musa'nın kızkardeşi" şeklinde geçer:
"Annesi, Mûsâ'nın kız kardeşine, 'Onu takip et' dedi. O da Mûsâ'yı, onlar farkına varmadan uzaktan gözledi. Biz, daha önce onun, süt analarının sütünü emmemesini sağladık. Kız kardeşi, 'Size onun bakımını, sizin adınıza üslenecek ve ona içtenlik ve şefkatle davranacak bir aile göstereyim mi?' dedi. Böylece biz, anasının gözü aydın olsun ve üzülmesin, Allah'ın va'dinin hak olduğunu bilsin diye onu anasına geri döndürdük. Fakat onların pek çoğu bunu bilmezler."[7]
Meryem suresinde Harun ile ilişkilendirilen Meryem, aslında İsa'nın annesidir:
27- Sonra Meryem onu (İsa'yı) yüklenerek kavmine getirdi. Onlar dediler: "Ey Meryem! Doğrusu sen görülmemiş bir şey yaptın." 28- "Ey Harun'un kızkardeşi! Senin baban kötü bir adam değildi, annen de iffetsiz bir kadın değildi."[8]
Muhammed Hamîdullah'a göre Kur'an'daki "imreetü İmrân" ifadesi "İmrân'ın soyundan gelen kadın" anlamındadır ve burada İmrân bir şahıs adından çok kabile adı olarak anılmaktadır. Hamîdullah, "Ey Harun'un kız kardeşi" olarak tercüme edilen âyeti, "Harun'un kızı, ey kız kardeş" şeklinde çevirmekte ve Harun'un soyundan gelen kız kardeş diye anlamaktadır. Zira Arapçada "uht/kardeş" kelimesi bir kabilenin mensubu için de kullanılmaktadır.
İslam'ın erken dönemini kapsayan yüzyıllarda Müslümanlar arasında Yahudi-Hristiyan geleneği ile ilgili karakterlerin isim, kimlik ve jenealoji bilgilerinin çok iyi ve aslına uygun şekilde bilinerek ifade edildiği söylenemez. Konu ile ilgili kişi ve yer isimleri ayrıntılı bilgilere Kur'an'da rastlanılmamaktadır. İslam dünyasında bu bilgiler yine Hristiyan/Yahudi apokrif geleneğinden gelen rivayetlerle şekillenir. Ayrıca tefsirler ve rivayetler yazarının hayal ürünü olan süslemeler ve tutarsızlıklarla doludurlar.[9] Iraklı alim ve tercüman N.J.Dawood Âl-i İmrân Suresinde İmran-Meryem ilişkisini Yahudi-Hristiyan teolojisinin karmaşık bir aktarımı (zaman ve kişilerin karıştırılmış olduğu) şeklinde değerlendirmiştir.[10]
Evlilik
değiştirJosephus'un Antiquities of the Jews eserinde, Miryam'ın kocasının, Çıkış kitabında Musa'nın yoldaşı olarak bahsedilen Hur olduğunu belirtir.[11] Fakat, Targum'da 1. Tarihler 2:19 ve 4:4 baz alınarak Miryam'ın Hur'un annesi olduğu, Kalev'in eşi olan Efrat'ın diğer adı olduğu belirtilir.
Karbeyaz Miryam
değiştir
Hazerot'ta Miryam ve Harun, Musa'ya, Kuşî (Etiyopyalı) bir kadınla evlendiği için karşı çıktılar. Miryam ve Harun, Musa'nın dini otorite ayrıcalığını sorguladılar çünkü kendileri de birer peygamberdi: "Dediler ki, 'Sadece Musa mı Tanrı ile konuştu? O, hepimizle konuşmadı mı?'". Bunu duyan Tanrı üçünü de mişkan'a çağırdı. Oraya vardıklarında Tanrı, Musa'nın çok daha ayrıcalıklı olduğunu, onunla yüz yüze konuşurken diğerleriyle rüyalar aracılığıyla konuştuğunu belirtti.
Miryam'a kızgın olan Tanrı ona tzaraat verdi ve Miryam "kar gibi beyaz" oldu. Tzaraat kuralları gereğince kamp dışında izole bir şekilde yaşamak zorunda kalan Miryam'ın geriye gelmesi sadece Musa'nın onun için araya girmesiyle gerçekleşti. Yine de Tanrı, Miryam'ın yedi gün boyunca cezalandırılması gerektiğinde ısrar etti.[12] Geleneksel olarak Tzaraat "cüzzam" olarak tercüme edilmektedir fakat bu daha çok deri kanserine veya vitiligoya tekabül eder.
Rabinik yorum
değiştirEski Ahit'e göre tzaraat olan kişi kirli sayılmaktadır.[13] Talmud'da hahamların anlattığına göre Harun'un cezalandırılmamasının sebebi baş rahiplik görevine devam edebilmesi içindir.
Form eleştirisi
değiştirSippora'nın, Musa'nın karısı olduğu anlatılır, bu nedenle geleneksel Yahudi ve Hristiyan görüşe göre Miryam'ın karşı çıktığı kişi Sippora'dır. Fakat Sippora, Midyanlı bir Kuşî olarak tasvir edilir. Richard Elliott Friedman'a göre, Kuşî terimi Etiyopyalılar için kullanıldığından bu kadın Sippora değildir. Friedman, belgesel hipotezi baz alarak Sippora'nın Yahvist kaynakta ve Karbeyaz Miryam hikâyesinin Elohist kaynakta yer aldığını belirtir; yani her iki kaynakta da Musa'nın tek bir karısı vardır.[14]
Friedman'ın görüşüne göre, bu iki hikâye, Kudüs Tapınağı'nı elinde bulunduran Yehuda Krallığı'na bağlı Harun Ruhban Sınıfı ile İsrail Krallığı'na bağlı Şilo Ruhban Sınıfı arasındaki güç savaşından kaynaklanmaktadır. Friedman dolayısıyla Elohistlerin Karbeyaz Miryam hikâyesi üzerinde ısrarla durduğunu vurgular.[14]
Ayrıca bakınız
değiştirKaynakça
değiştir- ^ Çıkış 2:1-10
- ^ Çıkış 15:20-21
- ^ Sayılar 12
- ^ "Mika 6:4". 15 Temmuz 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Temmuz 2011.
- ^ Be-Shalah, ch. 10
- ^ bkz. Ginzberg, Legends of the Jews 3, 50-54
- ^ "Kasas 11-13". 24 Haziran 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Temmuz 2011.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 27 Mayıs 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Haziran 2012.
- ^ "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 21 Aralık 2018 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ağustos 2020.
- ^ Dawood, N J (1956). The Koran. Londra: Penguin Books. s. 53. ISBN 9780141393841.
- ^ "Antiquities, Book 3, ch. 1". 10 Temmuz 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Temmuz 2011.
- ^ Sayılar 12:10-14
- ^ Levililer 13-14
- ^ a b Richard E. Friedman (Mayıs 1997). Who Wrote the Bible?. San Francisco: Harper. ss. 78, 92. ISBN 0-06-063035-3.