Vikipedi

Mitsubishi F-2

Japon savaş uçağı

Mitsubishi F-2, General Dynamics F-16 Fighting Falcon’dan türetilen, Amerika Birleşik Devletleri’nin %60; Japonya’nın %40 katkısıyla Japon Hava Öz Savunma Kuvvetleri için Mitsubishi Heavy Industries ve Lockheed Martin tarafından üretilmiş çok rollü bir savaş uçağıdır.

Mitsubishi F-2
Bir Mitsubishi F-2A
Bir Mitsubishi F-2A
TürüAvcı
Ulusal köken Japonya
 ABD
ÜreticiMitsubishi Heavy Industries-Lockheed Martin
İlk uçuş7 Ekim 1995
Hizmete giriş2000
DurumuEtkin
Ana kullanıcıJapon Öz Savunma Kuvvetleri
Üretim sayısı94+4 Prototip
Birim maliyeti12 Milyar yen ($127 Milyon)
GelişimiGeneral Dynamics F-16 Fighting Falcon

F-2’nin tasarım temeli, Gelişmiş Taktik Avcı (ATF) programına düşük maliyetli bir alternatif olarak sunulan ve başarısız olan F-16 Agile Falcon’dur. Üretimi 1996 yılında başlamış, ilk uçağı hizmete 2000 yılında girmiştir.

İlk 76 uçak 2008 yılında hizmete girdi ve toplam 98 adet üretildi. Bir savaş uçağında kullanılan ilk aktif faz dizinli radar 1995 yılında F-2 ile tanıtılmış J/APG-1'dir.

F-2, F-16'nın resmi olmayan takma adı olan "Viper"a ve Mitsubishi A6M Zero'ya atıfta bulunarak "Viper Zero" takma adını almıştır.[1]

Geliştirilme aşaması

değiştir

ABD-Japonya müzakereleri

değiştir

JASDF ve yüklenicileri, 1981 kadar erken bir tarihte, yaşlanan Mitsubishi F-1 savaş uçağının yerine Japon tasarımı ve üretimi bir yedek parça geliştirmeyi düşündüler. 1985 yılında resmi bir fizibilite çalışması başlatıldı.[2]

Japonya'nın uçakları yerli olarak geliştirme niyeti, daha önce McDonnell Douglas lisansı altında üretilen F-15J savaş uçağının başarısına dayandırıldı.

Japon savunma müteahhitleri, mühendislere deneyim olması ve dolayısıyla Japon uçak endüstrisini geliştirmesi amacıyla yeni bir uçak inşa etmeleri gerektiğini savundu.[3]

Program 1985 yılında resmi olarak şekillenmeye başladığında, birçok ABD yetkilisi programın düşük kalitede bir uçakla sonuçlanacağından ve bunun ABD-Japonya savunma sanayi ilişkilerini zayıflatacağından endişelilerdi. Pentagon yetkilileri, Japonya'nın ABD uçağı satın almayı kabul etmeyeceğini düşündüğü için F-16 ya da F/A-18 platformuna dayalı bir uçağın ortak üretimini veya ortak geliştirilmesini savundu.[2]

1987'nin başlarında, Amerika Birleşik Devletleri, Caspar Weinberger ve diğer yetkililer aracılığıyla projeyi ABD-Japonya ortak geliştirmesi olarak yürütmesi için Japonya'ya diplomatik baskı yapmaya başlamıştı.[4][5]

Reagan ve Nakasone hükümeti, ortak projeyi Ekim 1987'de duyurdu.[6][7]

Kasım 1988'de imzalanan bir mutabakat zaptı uyarınca General Dynamics, F-16 Fighting Falcon teknolojisini Mitsubishi Heavy Industries'e sağlayacak ve ortak olarak geliştirme çalışmasının yüzde 45'e kadarını üstlenecekti.[5][6]

ABD tarafında ise, ABD Dışişleri Bakanlığı ve Savunma Bakanlığı'ndaki üst düzey yetkililer, ABD'nin Japon teknolojisine erişeceğinden ve projenin ABD-Japonya ilişkilerini güçlendireceğinden dolayı projeyi destekledi fakat Ticaret Bakanlığı ve Kongre'nin birçok üyesi Japonya'nın ABD havacılık firmalarıyla rekabetini artırma riskinden dolayı bu projeye karşı çıktı.[4] Kongre'deki muhalifler, Japonya'nın iki ülke arasındaki ticaret açığını kapatmak için Amerikan uçakları alması gerektiğini savundu.[8] Yirmiden fazla Senato üyesi anlaşmanın resmi olarak gözden geçirilmesini talep etti.[7]

George HW Bush'un Ocak 1989'da Amerika Birleşik Devletleri başkanı olarak göreve gelmesinden sonra, ABD hükûmeti anlaşmaya yönelik iç eleştirilere mutabakat zaptının şartlarının "açıklığa kavuşturulmasını" isteyerek yanıt verdi. Japon hükûmeti ise bunu yeniden müzakere etme girişimi olarak görmüştür. Bush yönetimi, teknolojinin Japonya'ya transfer edilmesinden endişe duyuyordu.[4]

Bush, Nisan 1989'da Japon mevkidaşı Noboru Takeshita'nın istifasından kısa bir süre önce Japonya'nın uçuş kontrolü ve silah kontrol yazılımına erişiminin sınırlandırıldığı, ABD'nin ise Japonya'nın savaş için geliştirdiği her türlü yeni teknolojiye erişiminin olacağı revize edilmiş bir anlaşmayı duyurdu.[9] Amerikalı müteahhitlere üretimin en az %40'ı garanti edildi.[8] Kongre, anlaşmayı hoşnutsuzluğunu da dile getirerek Haziran 1989'da onayladı.[10]

Japon milletvekili Shintaro Ishihara, nihai anlaşmayı 1990'da bir konuşmasında "Dışişleri Bakanlığımız ve diğer hükümet kurumları, başka bir ikili meselede Sam Amca'nın gazabına uğramaktansa daha küçük bir pasta yemenin daha iyi olduğuna karar verdi." diyerek eleştirdi ve ekledi: "En gelişmiş savunma teknolojimizi ABD'ye veriyoruz ancak kullandığımız her teknoloji için lisans ve patent ücreti ödüyoruz." [5]

Üretim

değiştir

Başlangıçta Mitsubishi SX-3 adı verilen FS-X programında çalışmalar başladı.[11] 1984 yılında General Dynamics, F-16'nın büyütülmüş bir versiyonunu ABD Hava Kuvvetleri'ne sunmuş ve bunu Gelişmiş Taktik Avcı yarışmasına düşük maliyetli bir alternatif olarak girmeyi düşünmüştü. Bu çalışmalar meyve vermedi; ancak bu konsept F-2 tasarımının başlangıç noktası oldu. F-2'de, F-16 Agile Falcon'un kanat tasarımı kullanıldı ve elektroniklerin çoğu 1990'ların standartlarına göre güncellendi. Japonya, F-4EJ'yi değiştirmek ve ana hava üstünlüğü savaş uçağı olan F-15J'yi geliştirebilmek için bu uçağı seçti. Program aynı zamanda ABD'den Japonya'ya teknoloji transferi ve benzeri maddeler içeriyordu.

Maliyet paylaşımı %60 Japonya ve %40 ABD olmak üzere bölündü.[12] Lockheed Martin, tüm arka gövdeleri, ön kanadın kenarlarındaki flapları ve sol wingbox'lardan sekizini üretecekti.[13]

Geliştirme maliyetlerini de içeren birim maliyeti, F-16 Blok 50/52'nin geliştirme maliyetini içermeyen maliyetinin yaklaşık dört katı olması nedeniyle F-2 programı tartışmalıydı. Geliştirme maliyetlerinin de dahil edilmesi, birim maliyetini çarpıtıyordu (bu çoğu modern askeri uçakta görülen bir durumdur). Fakat planlanan tedarik seviyelerinde bile, uçak başına maliyet kısmen yüksekti. 141 F-2'den oluşan ilk planda, seri üretimden düşülen maliyetler hariç birim maliyet US$10 milyon (7,5 milyon Euro) kadar daha düşüktü. Bu nedenle, 2008'e kadar planlanan uçak adedi 94'e kadar düşürülmüştü.[14]

F-2'nin ilk uçuşu 7 Ekim 1995'te gerçekleşti. Aynı yıl, Japon hükûmeti 1999 yılında hizmete girmesi için 141 adetlik (kısa süre sonra bu sayı 130'a düşürüldü) bir siparişi onayladı. Uçağın yapısal sorunları hizmet girişinin 2000 yılına kadar ertelenmesine neden oldu. Maliyet miktarından dolayı, 2004 yılında sipariş sayısı 98'e (dört prototip dahil) düşürüldü.[kaynak belirtilmeli] Dört prototipin uçuş testleri Japon Savunma Bakanlığı tarafından Gifu Havaalanı'nda gerçekleştirildi.[15]

Sözleşme kapsamında sipariş edilen 94 adet seri üretim uçağının sonuncusu 27 Eylül 2011 tarihinde Savunma Bakanlığı'na teslim edildi.[16] Üretilen son F-2'nin hangardan çıkış töreni sırasında Mitsubishi Heavy Industries, F-2 üretiminin sona ereceğini ve artık F-2 savaş uçağı üretilmeyeceğini doğruladı.[17] 2014 itibarıyla, 61 tek koltuklu ve 21 iki koltuklu eğitmen uçağı uçar halde bulunmaktadır.[18]

Tasarım

değiştir

General Electric, Kawasaki, Honeywell, Raytheon, NEC, Hazeltine ve Kokusai Elektronik ana alt yükleniciler arasındaydı. Lockheed Martin, arka füzelajı, hücum kenarlarını, depo yönetim sistemini, wingbox'ların büyük bir kısmını (iki yönlü teknoloji transferi anlaşmalarının bir parçası olarak) [19] ve diğer bileşenleri sağladı.[20] Kawasaki, gövdenin orta bölümünün yanı sıra ana tekerleklerdeki ve motorlardaki kapıları da tasarlarken,[12] ön gövde ve kanatlar da Mitsubishi tarafından tasarlandı.[21]

Aviyoniklerin bir kısmı Lockheed Martin tarafından sağlandı ve dijital uçuş sistemi, Japan Aviation Electric ve Honeywell (eski adıyla Allied Signal) tarafından ortaklaşa geliştirildi.[12] İletişim sistemleri ve IFF sistemleri yüklenicileri arkasında Raytheon, NEC, Hazeltine ve Kokusai Electric vardı.[12] Atış kontrol radarı, IRS, görev bilgisayarı ve elektronik harp sistemleri ise Japonya tarafından geliştirildi.[22]

Ayrıca, uçuş kontrol bilgisayarı, uçuş kontrol yasaları ve benzer bilgisayar yazılımlarının tamamı Japonya tarafından geliştirilmiş ve entegre edilmiştir.[22] Nihai montaj MHI tarafından Japonya, Nagoya'daki Komaki Güney tesisinde gerçekleştirilmiştir.

 
F-2 ve F-16 karşılaştırması

Daha büyük kanatlar, uçağa itme gücüyle orantılı olarak daha iyi taşıma kapasitesi ve manevra kabiliyeti sağlar, fakat aynı zamanda uçak gövdesini de ağırlaştırırlar. Daha fazla ağırlığın hızlanma, tırmanma, taşıma kapasitesi ve menzil üzerinde olumsuz etkileri olabilir. Daha büyük kanatları daha hafif hale getirmek için kanatlar grafit-epoksi kompozitten yapılmış ve bir otoklavda eş zamanlı kürlenmiştir. Bu da, eş zamanlı kürleme teknolojisinin bir savaş uçağındaki ilk uygulanmasıdır.[12][kaynak güvenilir mi?]

Kanatların geliştirme aşamasında, bu teknoloji bazı sorunlarla karşılaştı; ancak ağırlık tasarrufu, gelişmiş menzil ve bazı gizlilik avantajları sağlamasından ötürü ileri teknoloji olarak nitelendi. Bu teknoloji, programın endüstriyel ortaklığından dolayı daha sonra Amerika'ya aktarıldı.[23]

F-2'nin, Yokogawa yapımı bir LCD (Sıvı Kristal Ekran) ekranı dahil toplam 3 ekranı vardır.

Mitsubishi, mevcut F-16 tasarımını bu uçak için bir referans kılavuzu olarak kullanmıştır ve F-16 mühendislik çizimlerinin %95'inden fazlası F-2 için değiştirilmiştir.[24][25]

F-2'nin F-16A'dan bazı farklılıkları:

 
F-2 ve F-16 Blok 40 arasındaki farklar

Ayrıca F-2, F-16'nın Güney Kore, Hollanda, Norveç, Yunanistan, Türkiye, Endonezya, Tayvan ve Venezuela tarafından kullanılan versiyonu gibi bir fren paraşütüyle donatılmıştır.[26]

Hizmet Geçmişi

değiştir

7 Şubat 2013'te, iki Rus Hava Kuvvetleri Sukhoi Su-27 savaş uçağı, kuzeye dönmeden önce Japonya Denizi üzerinden güneye uçarak Hokkaido yakınlarındaki Rishiri Adası açıklarındaki Japon hava sahasına kısa bir süre girdi.[32] Dört F-2 savaş uçağı, Rus uçaklarını görsel olarak doğrulamak için havalandı ve onları hava sahalarını terk etmeleri için ikaz etti.[33][34]

İki Su-27'den birinin JASDF pilotu tarafından çekilen fotoğrafı Japonya Savunma Bakanlığı tarafından yayımlandı.[35] Rusya, jetlerin Kuril Adalarındaki anlaşmazlığının rutin uçuş olduğunu söyleyerek saldırıyı yalanladı.[32]

22 Ağustos 2013 tarihinde, iki Rus Tupolev Tu-142 Bear-F deniz devriye uçağı, iki dakikadan kısa bir süreliğine Kyüshü yakınındaki Japon hava sahasına girdi. Buna bir cevap olarak F-2 savaş uçakları kaldırıldı.[36]

Kazalar ve olaylar

değiştir
  • 31 Ekim 2007'de bir F-2B Japonya'nın merkezindeki Nagoya Havaalanında kalkış yaparken düştü ve alev aldı. Bu jet, büyük bir bakımın sonrası JSDF'ye teslim edilmeden önce Mitsubishi çalışanları tarafından test uçuşuna alınıyordu. Her iki test pilotu da olayı hafif sıyrıklarla atlattı.[37] Nihai raporda ise kazaya yanlış kablolamanın neden olduğu belirlenmiştir.[38][39]
  • 2011 Tōhoku depremi ve tsunamisi neticesinde Matsushima Hava Üssü'ndeki 21. Savaş Filosuna ait 18 F-2B hasar gördü.[40][41] Bunlardan 5'i tamir edilemeyecek durumdaydı ve hurdaya çıkarıldı. Geriye kalan 13 F-2'nin tamiri ise tahmini 84.33 milyar Yen (2011)'e mal oldu. Bu arada 21'inci Savaş Filosu'nun yürüttüğü eğitim görevleri de diğer hava üslerine devredildi. Onarım çalışmaları, 21. Filonun Matsushima'ya döndüğü 2016 yılında tamamlandı.[42]
  • 20 Şubat 2019'da bir F-2B, Japonya Denizi üzerinde eğitim uçuşu sırasında düştü. Kazadan hem uçuş eğitmeni hem de pilot sağ kurtuldu.[43]
  • Nisan 2021'de, formasyonda uçan iki F-2 jeti (bir F-2A ve bir F-2B), Yamaguchi Eyaleti üzerinde havada küçük bir çarpışma yaşadı. Herhangi bir yaralanma olmadan, az hasarlı uçaklar güvenli bir şekilde indiler.[44]

Özellikler (F2A)

değiştir
 
Mitsubishi F-2A

Veri kaynağı Jane's all the World's Aircraft 2010–11,[45] Combat Aircraft since 1945[46]

Genel özellikler

  • Mürettebat: 1 (F-2B: 2)
  • Açıklık oranı: 3.3
  • Yakıt kapasitesi: 4.637 L (1.225 US gal; 1.020 imp gal) azami iç yakıt deposu 4.588 L (1.212 US gal; 1.009 imp gal)
F-2B 3.948 L (1.043 US gal; 868 imp gal) azami iç yakıt deposu 3.903 L (1.031 US gal; 859 imp gal)
  • Dış yakıt deposu kapasitesi: 5.678 L (1.500 US gal; 1.249 imp gal) azami – (1x 11.355 L (3.000 US gal; 2.498 imp gal) + 2x 227.125 L (60.000 US gal; 49.961 imp gal) bırakılabilir yakıt tankı) * Azami iniş ağırlığı: 18.300 kg (40.300 lb)

Performans

  • Maksimum sürat: Mach yüksek irtifada Mach 2.0, alçak irtifada Mach 1.1

Mühimmat

Aviyonik
Mitsubishi J/APG-2 AESA radar sistemi

Raytheon Technologies AN/ARC-164 Have UHF alıcı-vericisi

Varyantlar

değiştir
 
2009 Cope North tatbikatı sırasında taksi yaparken bir F-2.

Kullanan ülkeler

değiştir

Mart 2022'de JHÖSK'te 91 adet F-2 hizmetteydi.[49]

Hava Savunma Komutanlığı:

Hava Eğitim Komutanlığı:

Hava Geliştirme ve Test Komutanlığı:

Ayrıca bakınız

değiştir
 
Wikimedia Commons'ta Mitsubishi F-2 ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.

Kaynakça

değiştir
  1. ^ Roblin, Sebastien.
  2. ^ a b Spar, Debora (1991–1992). "Co-Developing the FSX Fighter: The Domestic Calculus of International Co-Operation". International Journal. 47 (2): 265-292. doi:10.1177/002070209204700204. 12 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ekim 2017 – HeinOnline vasıtasıyla. 
  3. ^ Yates, Ronald E. (17 Mayıs 1987). "U.S., Japan Wrestle Over Who Will Build Jet". Chicago Tribune (İngilizce). 11 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ekim 2017. 
  4. ^ a b c Hiatt, Fred (23 Mart 1989). "Japan Calls on U.S. to Honor FSX Jet Pact". Washington Post (İngilizce). ISSN 0190-8286. 11 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ekim 2017. 
  5. ^ a b c Ishihara, Shintaro (14 Ocak 1990). "FSX – Japan's Last Bad Deal". The New York Times (İngilizce). ISSN 0362-4331. 11 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ekim 2017. 
  6. ^ a b "Restricting The Japanese Fighter Deal". Chicago Tribune (İngilizce). 24 Mart 1989. 11 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ekim 2017. 
  7. ^ a b Sanger, David E. (20 Şubat 1989). "Technology Pact for Fighter Creates Dispute With Japan". The New York Times (İngilizce). ISSN 0362-4331. 11 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ekim 2017. 
  8. ^ a b "Bush Clears Way for FSX Fighter Deal With Japan". Los Angeles Times (İngilizce). 30 Nisan 1989. ISSN 0458-3035. 12 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ekim 2017. 
  9. ^ Lauter, David; Pine, Aart (29 Nisan 1989). "U.S., Japan Agree on FSX Jet Fighter : Bush Announces Accord on $8-Billion Joint Project; Critics Vow Opposition". Los Angeles Times (İngilizce). ISSN 0458-3035. 9 Aralık 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ekim 2017. 
  10. ^ Spar, Debora (1991–1992). "Co-Developing the FSX Fighter: The Domestic Calculus of International Co-Operation". International Journal. 47 (2): 265-292. CiteSeerX live $2 |citeseerx= değerini kontrol edin (yardım). doi:10.1177/002070209204700204. 12 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ekim 2017 – HeinOnline vasıtasıyla. 
  11. ^ John W.R. Taylor, (Ed.) (1988). Jane's All the World's Aircraft 1988–89. Londra: Jane's Information Group. ISBN 0-7106-0867-5.  r eksik |soyadı1= (yardım)
  12. ^ a b c d e "F-2 Attack Fighter, Japan". Airforce-technology.com. 30 Eylül 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Nisan 2012. 
  13. ^ Breen, Tom (21 Ekim 1996). "Lockheed Martin starts beefing up work force for Japan's F-2". Defense Daily. 24 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Mayıs 2015. 
  14. ^ "Lockheed Martin Gets $250M F-2 Contract". Forbes. 2008. 29 Ocak 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Nisan 2008. 
  15. ^ "Lockheed Martin continues work for Japan's F-2 fighter". Defense Daily. 23 Nisan 1998. 24 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Mayıs 2015. 
  16. ^ Jiji Press, "Final F-2 fighter delivered to ASDF", Japan Times, 29 September 2011, p. 2.
  17. ^ "Mitsubishi Heavy Industries end production of F-2 fighter". AirForceWorld.com. 2 Ekim 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ekim 2011. 
  18. ^ "Big in Japan: Tokyo's Top 10 aircraft projects", Flightglobal, Reed Business Information, 24 Ekim 2014, 24 Ekim 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 24 Ekim 2014  Birden fazla yazar-name-list parameters kullanıldı (yardım); Yazar |ad1= eksik |soyadı1= (yardım)
  19. ^ "Mitsubishi F-2 Fighter Japan Technology Transfer Agreement". AirForceWorld.com. 2 Ekim 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Temmuz 2011. 
  20. ^ Lockheed Martin Press Release April 8, 2008
  21. ^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; Airforce-technology.com2 isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
  22. ^ a b Lorell, Mark (1995). Troubled Partnership: History of US-Japan Collaboration on the FS-X Fighter (PDF). RAND. s. 383. ISBN 1560008911. 12 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Kasım 2020. 
  23. ^ "Lockheed & Mitsubishi's F-2 Fighter Partnership". Defenseindustrydaily.com. 21 Mayıs 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Nisan 2012. 
  24. ^ Lorell, Mark (1995). Troubled Partnership: History of US-Japan Collaboration on the FS-X Fighter (PDF). RAND. s. 380. ISBN 1560008911. 12 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Kasım 2020. 
  25. ^ Kanda, Kuniichi (2018). 主任設計者が明かすF-2戦闘機開発 [F-2 fighter development explained by the chief designer] (Japonca). Tokyo, Japan: Namiki shobo. s. 201. ISBN 978-4890633791. 
  26. ^ a b c d Eric, Hehs (12 Kasım 2015). "Japan's F-2 Support Fighter". CodeOneMagazine.com. 4 Aralık 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ağustos 2020. 
  27. ^ "Boeing Delivers Final AESA-Equipped F-15 Aircraft to U.S. Air Force". 17 Temmuz 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Temmuz 2022. 
  28. ^ "Japan Upgrading 60 F-2s With AAM-4, J/APG-2 | Aviation Week Network". aviationweek.com. 30 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Mart 2020. 
  29. ^ Eric, Hehs (12 Kasım 2015). "Japan's F-2 Support Fighter". CodeOneMagazine.com. 4 Aralık 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ağustos 2020. 
  30. ^ Kenji, Fujimura; Yuasa, Hiroshi; Konishi, Tomoyuki; Nishi, Hiroshi; Fujisaki, takumi (5 Nisan 2000). [XF-2 Avionics Design] |çeviri-başlık= kullanmak için |başlık= gerekiyor (yardım). The Japan Society for Aeronautical and Space Sciences. 555 (Japonca). Aerospace Technology Japan. 48 (555): 256. CiteSeerX live $2 |citeseerx= değerini kontrol edin (yardım). doi:10.14822/kjsass.48.555_252 https://web.archive.org/web/20220512143150/https://www.jstage.jst.go.jp/article/kjsass/48/555/48_252/_pdf/-char/ja |arşivurl= eksik başlık (yardım). 12 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Eylül 2020. 
  31. ^ Ide, Masaki; Horie, Kazuhiro; Katayanagi, Ryoji; Yamamoto, Masaki; Hashimoto, Kazunori; Satake, Nobumasa (5 Nisan 2000). [XF-2 Flight Control System Design] |çeviri-başlık= kullanmak için |başlık= gerekiyor (yardım). The Japan Society for Aeronautical and Space Sciences. 555 (Japonca). Aerospace Technology Japan. 48 (555): 233-240. CiteSeerX live $2 |citeseerx= değerini kontrol edin (yardım). doi:10.14822/kjsass.48.555_233 https://web.archive.org/web/20210702131211/https://www.jstage.jst.go.jp/article/kjsass/48/555/48_233/_pdf/-char/ja |arşivurl= eksik başlık (yardım). 2 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Eylül 2020. 
  32. ^ a b "Russian fighter jets 'breach Japan airspace'", BBC News, 7 Şubat 2013, 6 Ağustos 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 20 Haziran 2018 
  33. ^ Japan scrambles fighter jets as Russian warplanes intrude into airspace, Kuwait News Agency (KUNA), 7 Şubat 2013, 16 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 10 Şubat 2013 
  34. ^ Japan accuses Russian jets of violating airspace, Dawn.com, 7 Şubat 2013, 8 Şubat 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 9 Şubat 2013 
  35. ^ Japan says 2 Russian fighters entered its airspace, Yahoo! News, 7 Şubat 2013, 11 Şubat 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 9 Şubat 2013 
  36. ^ Japan scrambles jets, accusing Russian bombers of intrusion 7 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..
  37. ^ "ASDF F-2 crashes on takeoff; pilots hurt". The Japan Times. 1 Kasım 2007. 1 Aralık 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Kasım 2007. 
  38. ^ "そうなのかな". 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Şubat 2016. 
  39. ^ "JASDF F-2 Update – General F-16 forum". 8 Ağustos 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Şubat 2016. 
  40. ^ a b "About the Flightglobal Group – Blogs Announcement". Flightglobal.com. 19 Ekim 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Şubat 2016. 
  41. ^ "Ｆ２戦闘機１８機など水没 松島基地、１機１２０億円". Asahi Shimbun. 12 Mart 2011. 29 Haziran 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Mart 2011. 
  42. ^ "JASDF – Order of Battle". J-Hangerspace. 9 Şubat 2019. 12 Şubat 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Şubat 2019. 
  43. ^ Takahashi, Kosuke (21 Şubat 2019). "JASDF F-2 fighter crashes into Sea of Japan". Jane's 360. 21 Şubat 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2019. 
  44. ^ "F-2 fighters collide in midair above west Japan". Mainichi Daily News. 23 Nisan 2021. 31 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Temmuz 2021. 
  45. ^ Jackson, Paul, FRAeS, (Ed.) (2009). Jane's all the World's Aircraft 2010–11. 101st. Londra: Jane's Information Group. ss. 422-424. ISBN 978-0-7106-29166. 
  46. ^ Wilson, Stewart (2000). Combat aircraft since 1945. 1st. Fyshwick, Australia: Aerospace Publications. s. 106. ISBN 1-875671-50-1. 
  47. ^ a b c "ODIN - OE Data Integration Network". odin.tradoc.army.mil. 10 Mart 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Mart 2024. 
  48. ^ a b "MITSUBISHI F-2". janes.migavia.com. 10 Mart 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Mart 2024. 
  49. ^ Defence of Japan 2022 (Annual White Paper).
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Mitsubishi_F-2&oldid=33998220" sayfasından alınmıştır