Mollakent Medresesi
Mollakent Medresesi,[a] Mollakent'teki bir medreseydi. 14. yüzyıl başlarında kurulan medrese, zaman içinde binasının yıkılmasıyla birlikte faaliyetlerini durdursa da 1818 ya da 1819 yılında yeniden inşa edilerek tekrar hizmete girdi. 18. yüzyılın ikinci yarısında Sühreverdilik etkisine girerken I. Dünya Savaşı'ndaki Rus işgali sonrasında faaliyetleri sonlandı. 1925'te tekrar faaliyete geçen medrese, 1950'lerde Hâlidîlik etkisindeydi. 1988'de binası, Erzurum Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Müdürlüğü tarafından kültür varlığı olarak tescil edildi. 1990'larda ise medresenin faaliyetleri tekrar sona erdi. Yapı günümüzde, Bitlis Vakıflar Bölge Müdürlüğü mülkiyetindedir.
 Medresenin planı | |
 | |
| Diğer ad(lar) | Mellekend Medresesi · Mellekent Medresesi · Melekent Medresesi · Melekend Medresesi |
|---|---|
| Genel bilgiler | |
| Durum | Kullanılmıyor |
| Tür | Medrese |
| Konum | Mollakent, Bulanık, Muş, Türkiye |
| Koordinatlar | 38°57′09″K 42°04′09″D / 38.95250°K 42.06917°D |
| Tamamlanma | 14. yüzyıl başları (ilk yapı) 1818 ya da 1819 (mevcut yapı) |
| Yenileme | 1985 |
| Sahip | Bitlis Vakıflar Bölge Müdürlüğü |
| Yükseklik | 5,91 m (ilk yapı) 4,45 m (günümüzdeki yapı) |
| Teknik ayrıntılar | |
| Yapı sistemi | Kâgir |
| Malzeme | Ahlat taşı |
| Kat sayısı | 1 |
| Zemin alanı | 7,71 × 18,69 m (ilk yapı) 12,28 × 8,20 m (günümüzdeki yapı) |
| Diğer bilgiler | |
| Oda sayısı | 2 (günümüzdeki yapı) |
Önceki medrese binasından günümüze yalnızca taçkapısının bulunduğu kuzey beden duvarının bir parçası ulaşmıştır. Bu duvarın batı cephesine inşa edilen günümüzdeki yapı, doğu-batı doğrultusunda uzanan, dikdörtgen planlı, kâgir bir yapıdır. Günümüzde hazîreye açılan taçkapının giriş açıklığı; dış cephede basık, iç cephede ise sivri kemerlidir. Bu açıklık, sivri kemerli bir nişin içine alınmıştır. Kavsarada, onarımına dair bir metnin işlendiği mermer kitâbesi yer alır. Yapının kuzeyi yola bakarken diğer cepheleri mezarlıkla çevrelenir. Yapıyı örten düz toprak çatıda yer yer çökmeler vardır. Kuzeye cephesinin ortasındaki girişin ekseninde dikdörtgen bir koridor uzanırken her iki yanında birer oda bulunur. Giriş kapısının yukarısı ile odaların kuzey cephelerinde birer pencere vardır. Koridor ile odaların duvarlarında birkaç adet niş yer alır.
Tarihi
değiştir13. yüzyıl sonlarında bölgeye gelerek buradaki ilk yerleşimi kuran Kara Abdal, ilk olarak günümüzde harap durumda olan camiyi, ardından ise 14. yüzyıl başlarında bir medrese inşa ettirdi.[3] Kara Abdal'ın soyundan gelenlerin 16. yüzyılda kurduğu Seyyid Molla Muhammed el-Mühri el-Bağdadi Vakfına bağlı kurumlar arasında medrese de vardı.[4] Zamanla yıkılan medrese binasının ayakta kalan tek kısmı, taçkapısının yer aldığı kuzey cephesi beden duvarının bir bölümüydü. Girişindeki kitâbesine göre yapı, Şeyh Abdurrahman tarafından 1818 ya da 1819 yılında onarılarak tekrar hizmete girdi.[5][1] Bu kapsamda, ayakta kalan duvarın batı cephesine bitişik olacak şekilde yeni bir yapı inşa edilmişti. Taçkapının arkasında kalan arazi ise zaman içinde hazîre olarak kullanılmaya başlandı.[6]
Medrese, 18. yüzyılın ikinci yarısından itibaren Sühreverdilik etkisine girdi.[7] I. Dünya Savaşı esnasında bölgenin Rus işgaline uğramasından ötürü buradaki yerleşik Müslüman halkın bölgeden ayrılması sonucunda ara verilen medresedeki eğitim, Seyyid Molla İbrahim-i Mellekendî ile Seyyid Şeyh Abdullah-ı Mellekendî'nin girişimleri sonucunda 1925 itibarıyla tekrar başladı.[4] 1950'lerde, Seyyid Şeyh İhsan-ı Mellekendî ile birlikte Hâlidîlik etkisine girdi.[1][8]
Yapının kuzey cephesinde yer alan pencereleri, 1985 yılında köylüler tarafından yapılan bir onarım esnasında birleştirilerek büyütüldü.[9][10] Erzurum Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Müdürlüğünün 27-28 Nisan 1988 tarih ve 146 sayılı kararıyla yapı, "anıt niteliğinde kültür varlığı" olarak tescil edildi.[11] Medrese, 1990'larda faaliyetlerini sonlandırdı.[1] Günümüzde kullanılmayan yapının mülkiyeti Bitlis Vakıflar Bölge Müdürlüğündedir.[11]
Konumu ve mimarisi
değiştirMuş ilinin Bulanık ilçesine bağlı Mollakent'te, Mollakent Mezarlığı'nın kuzey sınırında yer alır.[10] Günümüzde varlığını sürdürmeyen yapı, doğu-batı doğrultusunda uzanan ve 7,71 × 18,69 m dış ölçülerindeki dikdörtgen planlı bir yapıydı. Günümüze yalnızca taçkapısının olduğu kuzey beden duvarının bir bölümü kalmış, günümüzdeki medrese binası ise bu duvarın batı cephesine bitişik olarak inşa edilmiştir.[12]
5,91 m yüksekliğindeki dikdörtgen şeklindeki taçkapı, dört basamaklı bir merdivenle hazireye açılır. Taçkapının saçaklığı, ön yüzleri silmeli ve profilli konsollara biner. Dış cephede basık, iç cephede ise sivri kemerli olan giriş açıklığı, sivri kemerli bir nişin içinde konumlanır. Bu sivri kemerin üst kısmı, mukarnas benzeri kemerciklerden meydana gelen bir bordürle çevrelenir. Aynı bordür, sivri kemerin her iki yandan oturduğu sütun başlığı görünümü verilen üzengitaşlarının iki yanı ile giriş açıklığının üst kısmında da bulunur. Sivri kemerin her iki yanındaki birer yuvarlak rozette, birer Davud Yıldızı yer alır.[13][10] Kavsarada konumlanan, 60 × 44 cm ölçülerindeki enine dikdörtgen şeklindeki beyaz mermer kitâbedeki metin, kabartma tekniğiyle celî sülüs üslubunda işlenmiştir. Dört satır hâlinde düzenlenen ve her biri dikdörtgen bir kartuşta bulunan sekiz dizeden oluşan Farsça metin şu şekildedir:[14][15]
حضرت شیخ عبدالرحمن دل سایم |
Hazret-i Şeyh Abdurrahmân dil-i sâyim |
Hazreti Şeyh Abdurrahman gönlü [kötülükten] uzak [zat] |
Günümüzdeki medrese, ahlat taşından inşa edilmiş kâgir bir yapıdır. Batı-doğu doğrultusunda uzanan ve 12,28 × 8,20 m ölçülerindeki dikdörtgen planlı yapının kot seviyesi diğer cephelerden 1 m kadar aşağıda olan kuzey cephesi yola bakarken diğer cepheleri mezarlıkla çevrelenir. Yapının yüksekliği ise 4,45 m'dir. Medreseye giriş, kuzey cephesindeki altı basamaklı merdivenin ardından ulaşılan 1,21 × 2,21 m ölçülerindeki giriş sahanlığının ortasındaki kapıdan sağlanır. 0,77 m genişliğindeki tek kanatlı kapı, düz lentoludur. Duvarlarının dış cephelerinde saçak bulunmaz. Yapıyı örten ve yer yer çökmelerin olduğu düz toprak çatı, yapının iç kısmından enine hatıllarla desteklenir. Çatıda; batı, doğu ve güney yönlerine eğimli, yekpare taştan yapılan üç adet çörtenin yanı sıra iki adet taş baca bulunur.[17][18]
Yapıya girişin yapıldığı kapının ekseninde, 7,13 × 2,10 m ölçülerindeki koridor yer alır. Giriş kapının yukarısındaki pencere, içeriden dikdörtgen bir niş içerisindedir. Koridorun batı ve doğu duvarlarının güneylerinde, her iki yandaki dikdörtgen planlı odaya açılan düz lentolu birer kapı bulunur. Batı duvarının orta ekseninde mukarnas kavsaralı, güney duvarında ise daha büyük boyuttaki sade bir niş vardır.[19][12]
7,07 × 3,47 m ölçülerindeki batıdaki odanın kuzey duvarının orta ekseninde yer alan kare pencere ile doğu duvarının güneyindeki kapı düz lentoludur. Güney duvarının batı kenarındaki sade niş, odadaki nişlerin en büyüğüdür. Batı duvarının orta ekseni ile bunun kuzeyindeki birer özdeş kare niş, sadedir. Duvarın güney kısmındaki üç nişten ortadaki, sade bir kaide ile başlıklara sahip bir pilastere dayanan ikiz sivri kemerle sonlanır. Bu nişin her iki yanındaki daha küçük boyutlu birer niş ise dört dilimli kaş kemerli bir düzene sahiptir. Kaş kemerlerin yukarısına birer lale motifi kazılıdır. Doğu duvarının orta eksenindeki sivri kemerli niş ile bunun her iki yanındaki görece daha küçük boyutlu, dört dilimli kaş kemerlere sahip birer niş, odadaki diğer nişlere göre daha yukarıdadır. 7,26 × 3,45 m ölçülerindeki doğudaki oda; aynı kapı, pencere ve güney duvarı nişi düzenine sahiptir. Odanın doğu duvarının kuzey ve güneyinde yer alan birer üçlü niş grubu ise, batıdaki odanın doğu duvarındaki üçlü niş grubuyla aynı düzendedir.[13]
Notlar
değiştirKaynakça
değiştir- Özel
- ^ a b c d Arğun, Şaban; Yuca, İrşah Sami (Nisan 2019). "Muş Bulanık Mollakent/Mellekend Medresesi'nden bir âlim portresi: Şeyh İhsan-ı Mellekendî'nin hayatı ve icâzatnâmesi". e-Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi. 11 (1): 150-170. ISSN 1308-9633. 24 Nisan 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Nisan 2024.
- ^ Asna 2018, s. 135.
- ^ Arğun & Yuca 2018, ss. 189-190.
- ^ a b Arğun 2018, s. 191.
- ^ Yuca 2018, s. 65.
- ^ Öztürk 2018, ss. 111-112.
- ^ Asna 2018, s. 138.
- ^ Arğun 2018, s. 196.
- ^ Kulağuz 1997, s. 61.
- ^ a b c Evren, Adil (1997). "Bulanık, Abri (Esenlik) ve Mollakent köylerinde bir araştırma". Türk Etnografya Dergisi (70): 1-24. 25 Nisan 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Nisan 2024.
- ^ a b Öztürk 2018, s. 111.
- ^ a b Öztürk 2018, s. 112.
- ^ a b Kulağuz 1997, ss. 62-63.
- ^ Kulağuz 1997, ss. 60-61.
- ^ Güneş, Burhanettin (2003). Van Gölü Havzası Türk Mimarisinde Yazı Sanatı (doktora). Van: Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Anabilim Dalı. ss. 211-212.
- ^ Kulağuz 1997, s. 60.
- ^ Kulağuz 1997, ss. 61, 63.
- ^ Öztürk 2018, ss. 111-114.
- ^ Kulağuz 1997, s. 62.
- Genel
- Arğun, Şaban; Yuca, İrşad Sami (Aralık 2018). "Doğu Anadolu'nun Kadim Bir Beldesi Mollakent'te Medrese ve Nakşibendilik Geleneği". Gürer, Dilaver; Şimşek, Murat (Ed.). Buhara'dan Konya'ya İrfan Mirası ve XIII. YY. Medeniyet Merkezi Konya. Konya: Konya Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları. ISBN 978-605-389-344-8.
- Asna, İbrahim Burçin (Ağustos 2018). "Mollakent Medresesinde Kültürel ve Sosyal Yaşam". Orçan, Mustafa; Arıcan, Musa Kâzım; Kala, Muhammed Enes; Tuğrul, Mehmet (Ed.). 4. Milletlerarası Şehir Tarihi Yazarları Kongresi - 13-15 Ekim 2007. İstanbul: Türkiye Yazarlar Birliği Yayınları. ISBN 978-605-83277-9-5.
- Kulağuz, Bülent Nuri (1997). Muş ve Çevresindeki Türk Mimari Eserleri (yüksek lisans). Van: Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Arkeoloji ve Sanat Tarihi Anabilim Dalı.
- Yuca, İrşad Sami, (Ed.) (Nisan 2018). Mollakent (1. bas.). Ankara: Gece Kitaplığı. ISBN 978-605-288-365-5.
- Öztürk, Şahabettin (Nisan 2018). "Muş Bulanık Mollakent'teki Mimari Yapılara Genel Bir Bakış". Mollakent.