Vikipedi

Birinci Bud Dajo Muharebesi

(Moro Krateri Katliamı sayfasından yönlendirildi)

Moro Krateri Katliamı olarak da bilinen Birinci Bud Dajo Muharebesi, Mart 1906'da Filipinler'in güneybatısındaki Moro İsyanı sırasında Birleşik Devletler Ordusu tarafından Morolara karşı yapılan bir kontrgerilla eylemiydi.[3][4][5] Bud Dajo sakinlerinin ABD kuvvetlerine düşman olup olmadıkları tartışmalıdır, zira Jolo Adası sakinleri daha önce kutsal saydıkları bu krateri İspanyol saldırıları sırasında sığınak olarak kullanmışlardır.[6] Olayın meydana geldiği Sulu Eyaleti Yöneticisi Binbaşı Hugh Scott, kratere kaçanların "savaşmak gibi bir niyetleri olmadığını beyan ettiklerini, oraya sadece korkudan kaçtıklarını, [ve] bazı ekinler ektiklerini ve onları yetiştirmek istediklerini (bundan burada bulunduklarını)" anlatmıştır.[7]

Birinci Bud Dajo Muharebesi
Moro İsyanı

Muharebe sonrası öldürdükleri Moro isyancıları ve sivillerin cesetleri önünde poz veren ABD askerleri
Tarih5- 8 Mart 1906
Bölge
Bud Dajo, Jolo adası, Filipinler
Sonuç

Amerikan zaferi

  • Moroların ABD ordusunca katliama uğratılması
Taraflar
Amerika Birleşik Devletleri ABD Morolar
Komutanlar ve liderler
General Leonard Wood
Albay Joseph W. Duncan		 Bilinmiyor
Güçler
750[1]:151 1000+ Moro Halkı (içlerinde önemli bir kısmı sivil)
Kayıplar
21 Ölü
70 Yaralı[1]		 800-900+ ölü[2]

Çatışmanın bir "muharebe (savaş)" olarak tanımlanması da, hem saldırganların ezici ateş gücü hem de orantısız kayıplar nedeniyle tartışmalıdır. Yazar Vic Hurley, "Hayal gücünün hiçbir zorlamasıyla Bud Dajo'ya 'muharebe' (savaş) denilemez" diye yazmıştır.[8] Mark Twain, "Nasıl bir muharebeydi? Bir muharebe ile benzerliği yoktur. . . Dört günlük işimizi bu aciz insanları katlederek temizledik ve tamamladık."[9] Wounded Knee Katliamı gibi artık katliam olarak kabul edilen diğer olaylara kıyasla daha yüksek oranda Moro (orada olanların yüzde 99'u ) ABD askerlerince öldürülmüştür. Öldürülenlerin bir kısmı kadın ve çocuktu. Kraterdeki Moro erkeklerinden silahı olanlar yakın dövüş silahlarına sahipti. Jolo'daki çatışmalar kara harekâtıyla sınırlı kalsa da, Morolara karşı kullanılan ezici ateş gücüne donanmanın top ateşi de önemli katkıda bulunmuştur.

Çatışma sırasında, Albay JW Duncan komutasındaki 750 asker ve subay, 800 ila 1.000 Tausug köylüsünün yaşadığı Bud Dajo'nun (Tausūg : Būd Dahu) volkanik kraterine saldırdı.[10] II. Dünya Savaşı'ndan önce yazan Herman Hagedorn'a göre Moroların tuttuğu mevzi "Filipinler'deki düşmanların Amerikan saldırısına karşı şimdiye kadar savundukları en güçlü mevzi" idi. Çatışma Amerikan kuvvetleri için bir zafer olmasına rağmen, aynı zamanda tam bir halkla ilişkiler felaketiydi. İster savaş ister katliam olsun, Moro İsyanı'nın en kanlı çarpışması olduğu kesindi; yüzlerce Moro'dan sadece altısı katliamdan sağ kurtulabilmişti. [kaynak güvenilir mi?]Amerikan kayıplarına ilişkin tahminler on beş ölü ile yirmi bir ölü[11] ve yetmiş beş yaralı arasında değişmektedir.[12]

Arka plan

değiştir
 
Filipinler Haritası

1898'de ABD İspanya Savaşı'dan galip çıkıp Filipinleri aldı. Filipin halkı ABD'ye karşı kuzeyde isyan ederken ABD müslüman Morolarında isyana katılmaması için Osmanlı Sultanı halifesi II.Abdülhamid'ten bu yönde bir fetva bile almalarının yanında buradaki himaye altındaki Müslüman Moro (Tausug) devletlerinden biri olan Sulu Sultanlığı ile onları oyalamaya dönük Kiram- Bates Antlaşması'nı imzaladı. Kuzeyde isyan bastırılınca bu antlaşmanın geçersiz olduğu Sulu Sultanı'nın Abd topraklarına saldıran Moroları engellemediğini iddia edip Moro bölgelerini işgale başladı ve buraya bir bölge valisi atadı. Morolarda bu işgale direnmeye çalıştılar. Bud Dajo'daki ilk muharebe General Leonard Wood'un Moro Eyaleti valiliği döneminin son günlerinde meydana geldi. Wood'un dönemi büyük reformların yapıldığı bir dönemdi. Köleliğin kaldırılması ve cedula adı verilen cizye vergisinin uygulanması da dahil olmak üzere bu reformlardan bazıları Moro (Müslüman) tebaası arasında pek de popüler değildi. Morolar bunu bir tür haraç olarak yorumladıkları için cedula özellikle popüler değildi ve Vic Hurley'e göre Moroların cedulaya katılımı 30 yıllık Amerikan işgalinden sonra bile çok düşüktü. Bu reformlar, yabancı Hıristiyan işgalcilere duyulan genel kızgınlıkla birleşince Wood'un görev süresi boyunca gergin ve düşmanca bir atmosfer yarattı ve Mindanao ve Sulu Eyaletindeki Amerikan işgali sırasında en ağır ve en kanlı çatışmalar onun yönetimi altında gerçekleşti.

Wood'un valiliğinin son günlerinde Moro düşmanlıkları azalmış olsa da (Wood'un yerine geçen General Tasker H. Bliss'in görev süresi göreceli bir barış dönemiydi), Bud Dajo Savaşı'na yol açan olaylar Moro kızgınlığının bu gergin atmosferinde gerçekleşti. Hermann Hagedorn'a göre, Bud Dajo'da yaşayan Morolar "iki ya da üç isyanın ayak takımı ve serseri kalıntıları, bir düzine sürünün kara koyunu, cizye vergisine karşı isyancılar, Amerikan işgaline karşı ölümüne direnenler, hiçbir datu (yönetici) tanımayan ve Morolar arasındaki istikrarlı unsurlar tarafından kınanan kanun kaçaklarıydı."[10] Swish of the Kris kitabının yazarı Vic Hurley, "Bud Dajo savaşına katkıda bulunan nedenlerin, Sulu Morolarının köle ticareti, sığır hırsızlığı ve kadın çalma ayrıcalıklarının kısıtlanmasına duyulan kızgınlık olduğunu" ekliyor. Buna karşılık Binbaşı Hugh Scott, Bud Dajo sakinlerini, Amerikan güçlerinin eylemlerinin Jolo'da yol açtığı kargaşadan kaçıp sığınmak isteyen zararsız köylüler olarak tanımlamaktadır.[13]

Bud Dajo Öncesi Durum

değiştir

Bud Dajo'ya götüren olaylar zinciri, Pala adlı bir Moro'nun İngilizlerin kontrolündeki Borneo'da cinnet geçirip kişileri öldürmesi ile başladı. (Morolar, dini ayin olan juramentado şiddeti ile amok şiddeti arasında ayrım yapar; Pala'nın saldırısı ikincisiydi.) Pala daha sonra Jolo adasındaki Jolo şehri (Sulu Sultanının oturduğu yer) yakınlarındaki evinin olduğu yere gitti . Sulu İlçesi valisi Albay Hugh L. Scott, Pala'yı tutuklamaya çalıştı, ancak Pala'nın datusu bu harekete karşı çıktı. Ortaya çıkan kavga sırasında Pala kaçtı. Birkaç ay boyunca yakalanmaktan kaçındı, kendi cotta'sını kurdu ve kendi başına bir datu oldu. Wood, Pala'ya karşı bir sefer düzenledi, ancak Pala'nın yardımıyla Bud Dajo bölgesinden Morolar tarafından pusuya düşürüldü. Wood, pusudan kurtuldu ve birçoğu Bud Dajo'nun volkanik kraterine sığındı. Wood, Moroların eldeki güçlerle saldıramayacak kadar güçlü bir konuma sahip olduğuna karar verdi ve bu yüzden geri çekildi.[14]

Jolo şehrinden 6 mil (10 km) uzaklıkta yer alan Bud Dajo, deniz seviyesinden 2.100 feet (640 m) yükseklikte, dik, konik ve sık ormanlık yamaçlara sahip sönmüş bir volkandır. Dağa sadece üç ana patika çıkıyordu ve sık ağaçlar Amerikalıların yeni patikalar açmasını engelliyordu. Bununla birlikte, sadece Morolar tarafından bilinen ve ana yollar tıkansa bile ikmal yapmalarını sağlayacak birçok küçük yol vardı. Zirvedeki kraterin çevresi 1.800 yarda(1.600 m) dır. ve kolayca savunulabilir. Dağın çevresinin on bir mil (18 km) olması kuşatmayı zorlaştırmaktadır.

 
Jolo'nun yerini gösteren Sulu haritası

Takip eden aylarda Bud Dajo'nun sakinlerine daha fazla yerel Moro katıldı ve kraterin nüfusu birkaç yüze ulaştı. Su boldu ve pirinç ve patates yetiştirmeye başladılar. Scott, Bud Dajo sakinlerinden evlerine dönmelerini istemek için Sulu Sultanı ve diğer yüksek rütbeli datuları gönderdi ama onlar bunu reddetti. Wood, Şubat 1906'da bir saldırı emri verdi, ancak Scott, çevredeki datuların muhalefetinin Bud Dajo'yu izole tutacağını savunarak onu emri iptal etmeye ikna etti.[14] Scott, Bud Dajo'ya yapılacak bir saldırının buranın ne kadar kolay savunulduğunu ortaya çıkaracağından ve gelecekte çatışmanın tekrarlanmasını teşvik edeceğinden endişe ediyordu.[15] Ne yazık ki Bud Dajo sakinleri yakınlardaki Moro yerleşimlerine kadın ve sığır yağmalamaya başladı. Jolo datusları Bud Dajo işgalcilerini kınamaya devam etse de, Jolo'nun Moro halkı arasında genel bir ayaklanmaya yönelik halk desteği gelişmeye başladı.[10]

Bud Dajo'daki kriz Moro Eyaletinin liderliğinde bir geçiş döneminde meydana geldi. Wood 1 Şubat 1906'da Filipin Bölge Komutanlığına terfi etti ve General Tasker H. Bliss tarafından Mindanao-Jolo Departmanı komutanlığı görevinden alındı. Ancak Wood, Bud Dajo Muharebesi sonrasına kadar Moro Eyaletinin sivil valisi olarak görevine devam etti. Albay Scott krizin bir bölümünde yoktu ve Sulu Bölgesi Vali Yardımcısı Yüzbaşı Reeves onun yerine görev yaptı.[10]

Muharebe

değiştir
 
Kısa kılıç barung, Jolo Moroları'nın (yani Tausugların) ulusal silahıdır.
 
Jolo Morolarının tercih edilen diğer bıçağı kalilerdir (yani kris).

2 Mart 1906'da Wood, 6. Piyade Alayı'ndan (eyalet başkenti Zamboanga'da konuşlanmış) Albay J.W Duncan'a Bud Dajo'ya karşı bir düzenlenecek sefere liderlik etmesini emretti. Duncan ile K ve M bölüklerini Wright adlı taşıma gemisiyle Jolo'ya götürdüler. Vali Scott, Bud Dajo Morolarından silahlarını teslim edip dağılmaları veya en azından kadınlarını ve çocuklarını vadiye göndermelerini istemek için dağa üç tane kendisine dost datuyu gönderdi.[10] Onlar bu istekleri reddettiler ve Scott, Albay Duncan'a saldırıya başlamasını emretti.

Saldırı gücü, 272 askerden ibaret 6. Piyade bölüğü'nden, 211 [yaya durumda] askerden oluşan 4. Süvari alayından, 68 askerden ibaret 28. Topçu Bataryasından, Yüzbaşı John R. White komutasında 51 polisten ibaret Filipin Polis Teşkilatı'ndan oluşuyordu.[16] Bu kuvvetlere ilave olarak 19. Piyade bölüğünden 110 asker ve Pampanga savaş gemisinden 6 denizci de bu gemi ile birlikte muharebeye katıldı." Muharebe, 5 Mart'ta 28.Topçu Bataryasından dağ toplarının kratere 40 mermi şarapnel atmasıyla başladı.[12] 6 Mart'ta Wood ve Bliss geldiler ancak Duncan'ı doğrudan komutada bıraktılar. Sulu Bölgesi'nin vali vekili Yüzbaşı Reeves, kraterin sakinleriyle pazarlık yapmak için son bir girişimde bulundu.[10] Başarısız oldu ve Amerikalılar üç kol halinde toplandılar ve dağ yolunda ilerlediler. Bu kollar Binbaşı Omar Bundy, Yüzbaşı Rivers ve Yüzbaşı Lawton'ın komutası altındaydı.[12] Askerler yolu temizlemek için palalar kullanarak %60'lık bir eğimli dağ yolunu çıkarken, yürümesi zordu.[10]

7 Mart saat 07:00'de Binbaşı Bundy'nin müfrezesi zirvenin 500 fit (150 fit) m) altında yolu kapatan bir barikatla karşılaştı. Keskin nişancılar Moroları vurdu ve barikat, tüfek bombalarıyla bombalandı. Barikata daha sonra süngü hücumuyla saldırıldı. Morolardan bazıları güçlü bir savunma yaptılar, ardından silahlı Morolar kris (Moroların geleneksel dalgalı kenarlı kılıcı) ve mızrakla hücum etti. Bu çatışmada yaklaşık 200 Moro öldü ve Binbaşı Bundy'nin müfrezesi ağır kayıplar verdi. Yüzbaşı Rivers'ın müfrezesi de bir barikatla karşılaştı ve birkaç saatlik çatışmanın ardından burayı ele geçirdi ve bu sırada Rivers bir mızrakla ağır şekilde yaralandı. Yüzbaşı Lawton'ın müfrezesi kötü bir yolda ilerledi, o kadar dikti ki Amerikalılar elleri ve dizleri üzerinde ilerledi. Kayalar fırlatan ve ara sıra bağırarak göğüs göğüse saldırmak için koşan Morolar tarafından taciz edildiler. Lawton nihayet krater kenarındaki savunma siperlerini ani saldırı ile ele geçirdi.

Moro savunucuları kratere çekildi ve çatışma akşama kadar devam etti. Gece boyunca Amerikalılar, palanga sistemi ile dağ toplarını kraterin kenarına çıkardılar. Gün doğarken, Amerikan silahları (hem dağ topları hem de Pampanga gemisinin topları) Moroların kraterdeki tahkimatlarına ateşe başladı.Amerikan kuvvetleri daha sonra "Makineli Tüfekleri... kendileri ile kotta arasındaki dağın tepesinden tarayabilecekleri bir konuma" yerleştirerek kraterdeki tüm Moroları tarayarak öldürdü.[13] Bir kısım gözlemciler, krisler ve mızraklarla donanmış Moroların teslim olmayı reddettiğini ve mevzilerini koruduğunu iddia etmektedir. Savunmacılardan bazıları Amerikalılara koştu ancak öldürüldüler. Amerikalılar, hayatta kalan yaralı,sağ Moroları sabit süngülerini de saplayarak öldürdüler. Morolar tüm bu yapılanlara iddialara göre kara barut ve deniz kabuklarından yapılmış kalis, barung, doğaçlama el bombalarıyla karşılık vermeye çalıştılar. Savaşla ilgili çeşitli anlatımlar arasındaki tutarsızlıklara rağmen (birinde Bud Dajo'nun tüm sakinleri vurulurken diğerinde savunmacılar göğüs göğüse çarpışarak direnmişlerdir), tüm anlatımlar Morolardan çok azının hayatta kaldığı konusunda hemfikirdir.

Bud Dajo'daki tahmini 800 ila 1.000 Moro'dan sadece 6'sı hayatta kaldı. Cesetler beş fit (1,5 metre) derinliğinde yığıldı ve cesetlerin çoğunun üzerine birçok kez ateş edildi, süngülendi. Hurley'e göre Amerikan kayıpları 21 kişi ölü, 75 kişi yaralıdır. Lane ise ABD ordusunun kayıplarını 18 ölü, 52 yaralı olarak belirtmektedir.[14] Hagedorn, basitçe "aktif olarak savaşan birliklerin dörtte birinin öldürüldüğünü veya yaralandığını" söylüyor.[10] Herhangi bir tahmine göre Bud Dajo, Moro İsyanı'nın en kanlı mücadelesiydi.

Muharebe Sonrası

değiştir
 
ABD 4. Süvari Alayı'nın arması, Bud Dajo harekatına bir gönderme içeriyor: Zirvede Moroların yenilgisini simgeleyen ters çevrilmiş bir kris ile yeşil bir volkan görülüyor. Alayın zaferi, hücumda sarı bir kılıçla sembolize edilir.

Amerikan zaferinin ardından, Başkan Theodore Roosevelt Wood'a bir tebrik telgrafı gönderdi, ancak Manila'da görevli muhabirler kendi hesaplarında basına telgrafla durumu bildirmişlerdi. 11 Mart 1906 tarihli New York Times "MORO SAVAŞINDA KADINLAR VE ÇOCUKLAR ÖLDÜRÜLDÜ; SAVAŞÇILARIN ARASINA KARIŞTILAR VE KURŞUN YAĞMURUNA TUTULDULAR. DÖRT GÜN SÜREN ÇATIŞMALARDA DOKUZ YÜZ KİŞİ ÖLDÜRÜLDÜ VEYA YARALANDI-Başkan Birliklere Tebriklerini İletti" manşeti ile durumu haberleştirdi.[17]

Basının "Moro Krateri Katliamı" açıklaması kamuoyuna ulaştı. Amerikan halkı arasında, Amerika'nın İspanya-Amerikan Savaşı sırasındaki rolü ve Filipin-Amerikan Savaşı sırasında gerçekleştirilen zulüm yolunda anlatılan hikâyeler ile hâlâ derin şüpheler içindeydi. Halk yine Moro Eyaletinde devam eden şiddet olaylarından büyük ölçüde habersizdi ve cinayetlerin devam ettiğini öğrenince şok oldu.[14] Kongre'nin baskısı altında, Savaş Bakanı William Howard Taft, Wood'a kadın ve çocukların "ahlaksız katliamını" açıklaması için bir telgraf çekti. Saldırının komutanı olmamasına rağmen (mevcut kıdemli subay olmasına rağmen), Wood tüm sorumluluğu kabul etti. Skandal sona erdiğinde, Wood Filipin Tümeni Komutanlığı görevini üstlenmişti ve General Tasker H. Bliss, Moro Eyaleti valisi olarak onun yerini almıştı.

Mark Twain, makalelerinde olayı şiddetle kınadı.[18][19] Eleştirilere verilen yanıt Wood'un öldürülen çok sayıda kadın ve çocukla ilgili Bud Dajo'daki kadınların erkek kılığına girerek çatışmaya katıldığını ve erkeklerin çocukları canlı kalkan olarak kullandıkları yönünde açıklamasıdır.[14][20] Hagedorn, bir kadın savaşçı tarafından ağır şekilde yaralanan, Teğmen Gordon Johnston'ı anlatarak bu açıklamayı desteklemektedir.[10] Filipinler Genel Valisi Henry Clay Ide tarafından ikinci bir açıklama yapıldı ve kadın ve çocukların topçu ateşi sırasında öldürüldükleri için tali hasar olduğunu bildirdi.[14] Çok sayıda kadın ve çocuk ölümüne ilişkin bu çelişkili açıklamalar, eleştirilerle artan örtbas suçlamalarını da beraberinde getirdi.[14] Dahası, Wood ve Ide'nin açıklamaları Albay J.W. Duncan'ın 12 Mart 1906 tarihli harekât sonrası raporunda kraterin kenarına bir makineli tüfek yerleştirilerek içeridekilere ateş açıldığını anlatmasıyla çelişmektedir.[13] Duncan'ın raporlarını takiben, öldürülen muharip olmayanların sayısının yüksek olması, ayrım gözetmeyen makineli tüfek ateşinin sonucu olarak açıklanabilir.

Wood'u eleştirenlerden bazıları onu isyancıları kuşatmak yerine kratere saldırarak şan şöhret peşinde koşmakla suçladı. Wood, Moro Eyaleti valiliği görevinin başlarında da zafer avcılığı peşinde koştuğuna dair bazı işaretler göstermiştir, valilere bırakılması daha iyi olacak küçük suçlar yüzünden, Eyalet Ordusunu cezalandırıcı baskınlara çıkarmıştı. Bu sertlik, ordunun tecavüzünü bir meydan okuma olarak gören dost Datularla ilişkileri tehlikeye attı.[14] Wood'un askeri şöhrete çok ihtiyacı vardı, zira tümgeneralliğe atanması için Birleşik Devletler Senatosu'nda çetin bir mücadele vermiş ve sonunda Mart 1904'te onaylanmıştı. Wood, Küba'da yönetici olarak görev yapmış olmasına rağmen, İspanya-Amerika Savaşı sırasında sadece yüz gün sahada görev yapmıştı.[14] Wood'un kendisinden daha kıdemli birçok subayın önüne geçerek terfi ettirilmesi, Başkan ve diğer Rough Rider Teddy Roosevelt'e karşı iltimas suçlamalarına yol açmıştı. Terfisi onaylanmış olsa da Wood'un itibarı yine de zarar gördü. Wood'un Bud Dajo'nun sorumluluğunu üstlenmeye istekli olması, ordu içindeki itibarını arttırdı.

Wood, Bud Dajo'yu kuşatmanın, isyancıların bol miktarda erzakı, dağın 11 mil (18 km) çevresi, sık ormanlık arazi ve dağın yamacındaki gizli patikaların varlığı göz önüne alındığında imkansız olacağını savunmuştur. Aralık 1911'deki İkinci Bud Dajo Muharebesi sırasında General "Black Jack" Pershing (Moro Eyaleti'nin üçüncü ve son askeri valisi) krater kenarından 300 yd (270 m) aşağıya doğru dağı çevreleyen bir yan yol açarak Bud Dajo'yu kuşatmayı başardı. Bu sayede kraterdeki Moroların dağın yamacındaki gizli yollarla bağlantısı kesilmiş oldu.[15] Ancak Pershing'in 1911'de karşı karşıya kaldığı taktiksel durum, Wood'un 1906'da karşı karşıya kaldığı durumdan çok farklıydı. Bud Dajo onlar için kutsal bir yer olarak kabul edildiğinden, olay yerli halk arasında öfkeye neden oldu.[21] Bu vahşet daha sonra Amerikan karşıtı duyguların ortaya çıkmasına neden olacaktı. Daha sonraki yıllarda başka Moro İsyanları da meydana gelecek ve bunlar 21. yüzyıla kadar bağımsız bir Filipinler'de devam edecektir.[22][23]

Miras

değiştir
 
Başkan Rodrigo Duterte, 12 Eylül 2016'da Malacañan'ın Rizal Salonu'nda yaptığı bir konuşma sırasında Bud Dajo katliamının görüntülerini gösteriyor.

Olay, Başkan Duterte tarafından 2016'da Amerika'yı ve Başkan Obama'yı eleştirmek için gündeme getirildi,[24] ABD Başkanı Obama ile planlanan bir görüşmenin iptal edilmesine yol açtı; Duterte ertesi gün özür diledi.[25] Duterte, Amerikan birliklerinin çekilmesi çağrısında bulunurken Amerika'yı eleştirirken olayı ikinci kez aktardı.[26]

2015 yılında Moro Ulusal Kurtuluş Cephesi, ABD Başkanı Barack Obama'ya, Amerika'nın Moro Müslüman halkına karşı Filipin sömürgeciliğini, Filipin "soykırım savaşını" ve Morolara karşı zulmü neden desteklediğini öğrenmek isteyen bir açık mektup yayınladı. Mektup, Moro halkının Amerikalılar tarafından işlenen Bud Dajo'daki Moro Krateri katliamı da dahil olmak üzere Filipinli, Japon, Amerikalı ve İspanyol işgalcilerin zulmüne karşı direndiğini ve savaştığını belirtiyordu.[27]

Ayrıca bakınız

değiştir

Diğer Kaynaklar

değiştir

Dış bağlantılar

değiştir

Kaynakça

değiştir
  1. ^ a b Arnold, J.R., 2011, The Moro War, New York: Bloomsbury Press, 9781608190249
  2. ^ Catherine Ceniza Choy; Judy Tzu-Chun Wu (13 Mart 2017). Gendering the Trans-Pacific World. BRILL. s. 184. ISBN 978-90-04-33610-0. Savaş sırasında kadınlar ve çocuklar da dahil olmak üzere köydeki neredeyse herkes öldürüldü, tahminen 800-900 Moro. 
  3. ^ Benjamin R. Beede (21 Ağustos 2013). The War of 1898 and U.S. Interventions, 1898T1934: An Encyclopedia. Routledge. s. 74. ISBN 978-1-136-74691-8. By the end of the operation, the estimated 600 Muslims in Bud Daju were wiped out. 
  4. ^ John J. Pershing (25 Haziran 2013). My Life before the World War, 1860--1917: A Memoir. University Press of Kentucky. s. 386. ISBN 978-0-8131-4198-5. These are merely estimates, because no firm number of Moro dead was ever established. 
  5. ^ "The Right Sort of White Men": General Leonard Wood and the U.S. Army in the Southern Philippines, 1898-1906 (doctoral dissertation tez). 6 Mayıs 2013. s. 8. 4 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ağustos 2015. 
  6. ^ Pershing and the Disarmament of the Moros. Donald Smythe. Pacific Historical Review. Vol. 31, No. 3 (Aug., 1962), pp. 241-256. University of California Press.
  7. ^ The statement from Scott comes from: Gedacht, Joshua. "Mohammedan Religion Made It Necessary to Fire:" Massacres on the American Imperial Frontier from South Dakota to the Southern Philippines". In Colonial Crucible: Empire in the Making of the Modern American State. Edited by Alfred W. McCoy and Francisco A. Scarano. Madison, WI: University of Wisconsin Press, 2009, pp. 397-409. Information on the use of craters as sites of refuge during Spanish attacks can be found in: Warren, James Francis. The Sulu Zone, 1768-1898: The Dynamics of External Trade, Slavery, and Ethnicity in the Transformation of a Southeast Asian Maritime State, 2nd ed. Singapore: NUS Press, 2007.
  8. ^ Swish of the Kris, the Story of the Moros. October 2010. ISBN 9780615382425. 
  9. ^ Comments on the Moro Massacre. 20 Temmuz 2017. ISBN 9788026878148. 
  10. ^ a b c d e f g h i Hagedorn 1931
  11. ^ Pacifying the Moros: American Military Government in the Southern Philippines, 1899–1913 12 Nisan 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Charles Byler, Ph.D
  12. ^ a b c The Battle of Bud Dajo (archived from the original 9 Mayıs 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. on 2008-05-09), chapter 19 of Swish of the Kris (archived from the original 2 Şubat 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. on 2008-02-02), by Vic Hurley.
  13. ^ a b c Gedacht, Joshua. "Mohammedan Religion Made It Necessary to Fire:" Massacres on the American Imperial Frontier from South Dakota to the Southern Philippines," in Colonial Crucible: Empire in the Making of the Modern American State. Edited by Alfred W. McCoy and Francisco A. Scarano. Madison, WI: University of Wisconsin Press, 2009, pp. 397-409.
  14. ^ a b c d e f g h i Lane 1978
  15. ^ a b Smythe 1973
  16. ^ Bullets and Bolos: Fifteen Years in the Philippine Islands. New York: The Century Co. 1928. ss. 299-313. 
  17. ^ "WOMEN and CHILDREN Killed in MORO BATTLE" (PDF). The New York Times. 11 Mart 1906. 4 Ekim 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 24 Eylül 2013. 
  18. ^ Mark Twain (17 Kasım 2013). Delphi Complete Works of Mark Twain (Illustrated). Delphi Classics. s. 3819. ISBN 978-1-908909-12-1. 
  19. ^ Mark Twain (17 Kasım 2013). Delphi Complete Works of Mark Twain (Illustrated). Delphi Classics. ss. 3777-. ISBN 978-1-908909-12-1. 
  20. ^ Jones, Gregg (2013). Honor in the Dust: Theodore Roosevelt, War in the Philippines, and the Rise and Fall of America's Imperial Dream. New American Library. ss. 353-354, 420. ISBN 978-0-451-23918-1. 
  21. ^ Pershing and the Disarmament of the Moros. Pacific Historical Review. Vol. 31, No. 3 (Aug., 1962), pp. 241-256. University of California Press.
  22. ^ Managing a Massacre Savagery, Civility, and Gender in Moro Province in the Wake of Bud Dajo. Philippine Studies. Vol. 59, No. 1, Ilustrado (march 2011), pp. 83-105. Ateneo de Manila University
  23. ^ BARMM to observe March 6 as Bud Dajo Day in new proposed BTA bill
  24. ^ Phil Star (5 Eylül 2016). "President Duterte reminds us of 1906 Bud Dajo massacre by the US troops". The Daily News. 10 Kasım 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  25. ^ Stephen Collinson, CNN (7 Eylül 2016). "Duterte's tongue the least of Obama's Philippine problem". cnn.com. 30 Eylül 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ekim 2016. 
  26. ^ Placido, Dharel (12 Eylül 2016). "Duterte: US forces in Mindanao must go". ABS-CBN News. 12 Eylül 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ocak 2023. 
  27. ^ "MEMORANDUM To: President Barack Hussein Obama From: Mindanao Tri-People (Muslim, Animist Lumad and Christian)". mnlfnet.com. Moro National Liberation Front (Misuari faction). 3 Mart 2015. 8 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mart 2015. 
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Birinci_Bud_Dajo_Muharebesi&oldid=33856311" sayfasından alınmıştır