Muammer Kaddafi'nin öldürülmesi
Muammer Kaddafi'nin öldürülmesi, 20 Ekim 2011'de Sirte Savaşı'nın ardından gerçekleşti. Libya'nın devrik lideri Muammer Kaddafi, Geçici Ulusal Konsey güçleri tarafından yakalandı ve kısa bir süre sonra idam edildi.[1]
| Muammer Kaddafi'nin öldürülmesi | |
|---|---|
 Muammer Kaddafi Afrika Birliği zirvesinde, 2009 | |
| Bölge | Sirte, Libya |
| Tarih | 20 Ekim 2011 |
| Hedef | Muammer Kaddafi |
Saldırı türü | Savaş suçu, yargısız infaz, suikast |
| İşleyenler |  Geçici Ulusal Konsey
|
GUK başlangıçta Kaddafi'nin, sadık güçler onu kurtarmaya çalıştığı sırada çıkan bir çatışmada aldığı yaralardan öldüğünü iddia etti, ancak son anlarının bir videosu isyancı savaşçıların onu dövdüğünü ve içlerinden birinin birkaç kez vurulmadan önce süngüyle ona tecavüz ettiğini gösteriyor.[2]
Kaddafi'nin öldürülmesi uluslararası hukukun ihlali olarak eleştirildi.[3][4] Uluslararası Af Örgütü ve İnsan Hakları İzleme Örgütü bağımsız bir otopsi yapılması ve Kaddafi'nin nasıl öldüğüne ilişkin soruşturma yapılması çağrısında bulundu.[5]
Olaylar
değiştirAğustos 2011'de Trablus'un muhalif Ulusal Geçiş Konseyi güçlerinin eline geçmesinin ardından Kaddafi ve ailesi Libya'nın başkentinden kaçtı. Ülkenin güneyine sığındığı yönünde yaygın söylentiler vardı. Aslında Kaddafi, Trablus'un düştüğü gün küçük bir konvoyla Sirte'ye kaçmıştı. Oğlu Mutassim Kaddafi de ikinci bir konvoyla onu takip etti.[6]
19 Ekim 2011'de Libya başbakanı Mahmud Cibril, Kaddafi'nin güney çölünde olduğuna ve bölgedeki Kaddafi yanlısı kabileler arasında hükûmetini yeniden kurduğuna inanıldığını söyledi. Bu noktada UGK, Kaddafi yanlısı Beni Velid kasabasının kontrolünü yeni ele geçirmişti ve Kaddafi'nin memleketi, Trablus'un doğusundaki kabilelerin merkezi olan Sirte'nin kontrolünü ele geçirmek üzereydi.[7] Anlatılanların çoğuna göre, UGK güçleri şehri ele geçirdiğinde Kaddafi birkaç ay boyunca Sirte'deki çeşitli binalarda ağır silahlı rejim yandaşlarıyla birlikteydi.[8] Kaddafi'nin yakın çevresinden ve rejimin Halk Muhafızları'nın lideri olan Mansour Dhao, Kaddafi'nin "çok hayalperest" olduğunu söyleyerek elektrik ve su eksikliğinden şikayetçi oldu. Onu ülkeden kaçmaya ve iktidardan vazgeçmeye ikna etme girişimlerini görmezden geldi.[6] Sirte'nin son sadık bölgesi düşerken Kaddafi ve diğer hükûmet üyeleri kaçmaya çalıştı.[9] Kaçmaya çalıştığı sırada konvoyu NATO güçleri tarafından bombalandı.[10]
Kaddafi, birkaç sadık korumayla birlikte büyük bir drenaj borusuna sığındı. Yakınlardaki bir grup UGK savaşçısı ateş açarak Kaddafi'yi bacağından ve sırtından yaraladı. İsmi açıklanmayan bir UGK savaşçısına göre, Kaddafi'ye sadık olanlardan biri de onu yakalanmaktan kurtarmak için onu vurmuştu.[11][12] Bir grup isyancı, Kaddafi'nin saklandığı boruya yaklaştı ve ona dışarı çıkmasını emretti, o da bunu yavaşça yaptı. Daha sonra isyancıların "Muammer, Muammer!" diye bağırmasıyla ayağa kalktı.[13] Mart 2012'de yayınlanan Birleşmiş Milletler raporunda Kaddafi'nin yakalanmasıyla ilgili farklı bir açıklama yapılıyordu. Kaddafi, kendi adamlarından biri tarafından atılan, duvardan seken ve Kaddafi'nin önüne düşen ve kurşun geçirmez yeleğini parçalayan el bombası parçalarıyla yaralandı. Sersemlemiş ve şok içinde yerde oturuyordu, sol şakaktaki bir yaradan kan akıyordu. Daha sonra grubundan biri beyaz bayrak salladı.[14]
Kısa bir süre sonra Kaddafi öldürüldü. Cinayetinin ayrıntıları ve koşullarıyla ilgili çok sayıda çelişkili açıklama var. Misratanlı bir isyancı savaşçıya göre, Kaddafi'ye kendi güçlerinin Misrata'ya verdiği zararı sorduğunda, herhangi bir müdahaleyi reddetti ve sessizce onu kaçıranlardan onu öldürmemelerini istedi. Bir savaşçı Kaddafi'nin ayağa kalkmasını talep etti.[15][16] Kaddafi'nin bir videoda onu yakalayanlara "Tanrı bunu yasakladı" ve "Doğruyu yanlıştan ayırabilir misiniz?" dediği duyuluyor.[17][18] Tutuklandığı videoda isyancıların elinde bulunan bir arabanın kaportasında yattığı görülüyor.[19] Üst düzey bir UGK yetkilisi, Kaddafi'nin idam edilmesi emrinin verilmediğini söyledi.[19] Başka bir UGK kaynağına göre, "Onu canlı yakaladılar ve götürülürken önce dövdüler, sonra da öldürdüler".[19] Ancak Mahmud Cibril çelişkili bir açıklama yaparak, "araba hareket halindeyken devrimciler ile Kaddafi güçleri arasında çapraz ateşe yakalandı ve kafasına bir kurşunla vuruldu" dedi.[20] 25 Ekim 2011'de UGK temsilcileri, Kaddafi'nin cesedinin otopsi yapılmaksızın sabah erken saatlerde oğlu ve rejimin savunma bakanıyla birlikte çölde gizli bir mezara gömüldüğünü duyurdu.[21][22]
Uluslararası tepkiler
değiştirAvustralya, Kanada, Avrupa Birliği ve ABD'deki birçok Batılı lider ve dışişleri bakanı, Kaddafi'nin ölümünü Libya için olumlu bir gelişme olarak değerlendirdi. Vatikan olaya, Ulusal Geçiş Konseyi'ni Libya'nın meşru hükûmeti olarak tanıdığını ilan ederek yanıt verdi.[23] İtalya başbakanı Silvio Berlusconi [24] ve Avustralya başbakanı Julia Gillard [25] gibi dünya liderleri, Kaddafi'nin ölümünün Libya İç Savaşı'nın sona erdiği anlamına geldiğini ileri sürdü. İngiltere dışişleri bakanı William Hague gibi bazı yetkililer, Kaddafi'nin yargılanmasına izin verilmemesi konusundaki hayal kırıklığını dile getirdi.[26] Bir televizyon röportajını çekerken samimi bir anda, dönemin ABD Dışişleri Bakanı Hillary Clinton gülerek "Geldik. Gördük. Öldü" ifadesini kullandı.[27]
Küba,[28] Rusya,[29] Venezuela,[30] ve Nikaragua [31] gibi ülkelerin hükûmetlerinden gelen tepkiler olumsuzdu. Venezuela Devlet Başkanı Hugo Chávez, eski Libya liderinin ölümünü bir " suikast " ve "rezalet" olarak tanımladı,[32] ve Nikaragua Devlet Başkanı Daniel Ortega daha sonra 10 Ocak 2012'deki göreve başlaması sırasında Kaddafi'nin öldürülmesini "suç" olarak nitelendirdi.[33] İran'da hükûmet yetkilileri ve siyasetçiler, Cumhurbaşkanı Mahmud Ahmedinejad Batı'nın Libya'yı yağmaladığını söyledi.[34][35] Rusya devlet başkanı Vladimir Putin'in Kaddafi'nin öldürülmesi videosunu izlerken dehşete düştüğü ve aynı durumun Suriye'de gerçekleşmemesi için Beşşar Esad'a desteğinin yoğunlaştırdığı yorumları yapıldı.[36][36] Putin ayrıca Kaddafi'nin yasa dışı öldürülmesi olarak algıladığı olay nedeniyle ABD'ye sert çıkıştı ve şu soruyu sordu: "[Kaddafi'nin] nasıl öldürüldüğünü tüm dünyaya gösterdiler, her yer kan içindeydi. Demokrasi mi diyorlar buna?".[37]
Kaynakça
değiştir- ^ "Air strike hit 11 vehicles in Gaddafi convoy -NATO". Reuters. 21 Ekim 2011. 25 Haziran 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Haziran 2024.
- ^ Beaumont, Peter; Stephen, Chris (22 Ekim 2011). "Gaddafi's last words as he begged for mercy: 'What did I do to you?'". The Guardian. Londra. Erişim tarihi: 28 Ekim 2011.
- ^ "The Illegality of Military Support to Rebels in the Libyan War: Aspects of jus contra bellum and jus in bello". Oxford Academic. 2013. 23 Nisan 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Haziran 2024.
- ^ "The Rule of Law and the Extrajudicial Killing of Muammar Gaddafi". jurist.org (İngilizce). 5 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Kasım 2021.
- ^ Hounshell, Blake (21 Ekim 2011). "Does it really matter if Qaddafi was executed?". Foreign Policy. 23 Ekim 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ekim 2011.
- ^ a b Fahim, Kareem (22 Ekim 2011). "In his last days, Gadhafi survived on pasta and delusions". Star Tribune. 24 Ekim 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ekim 2011.
- ^ "Gaddafi 'is recruiting fighters from other African countries'". The Guardian. Londra. Associated Press. 20 Ekim 2011. 9 Ocak 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ekim 2011.
- ^ "Libya's Moammar Gadhafi killed in hometown battle". NBC News. Associated Press. 18 Ekim 2011. 4 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ekim 2011.
- ^ Fahim, Kareem; Gladstone, Rick; Shadid, Anthony (20 Ekim 2011). "Violent End to an Era as Qaddafi Dies in Libya". The New York Times. Misrata. 5 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ekim 2011.
- ^ James Blitz and Hugh Carnegy. "Confusion over Nato role in Gaddafi death 24 Ocak 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi." (20 October 2011). Financial Times.
- ^ Gabbatt, Adam (20 Ekim 2011). "Gaddafi killed as Sirte falls". The Guardian. Birleşik Krallık. 10 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ekim 2011.
- ^ David Martin. "Who shot Qaddafi? Was it his own bodyguards?" 19 Ekim 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. CBS News, 20 October 2011. Retrieved 21 October 2011.
- ^ Chulov, Martin (20 Ekim 2012). "Gaddafi's last moments: 'I saw the hand holding the gun and I saw it fire'". The Guardian. 22 Haziran 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Haziran 2024.
- ^ "Gaddafi wanted to stage last stand in desert – U.N. report". Reuters. 2 Mart 2012. 9 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Haziran 2024.
- ^ "Libyan fighter: I spoke to Gaddafi before he died". BBC News. 28 Kasım 2011. 13 Mart 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Aralık 2011.
- ^ ""Don't shoot": Qaddafi's last moments". CBS News. 20 Ekim 2011. 22 Ekim 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ekim 2011.
- ^ "Clues to Gaddafi's death concealed from public view". Reuters. 23 Ekim 2011. 14 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Haziran 2024.
- ^ Raymond A. Schroth (27 Ekim 2011). "Readings: Any Hope for Libya?". America Magazine. 12 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Aralık 2012.
- ^ a b c Gaynor, Tim; Zargoun, Taha (20 Ekim 2011). "Gaddafi's death – who pulled the trigger?". Reuters. 2 Şubat 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ekim 2011.
- ^ "Muammar Gaddafi killed in Libya". BBC. 20 Ekim 2011. 20 Ekim 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Haziran 2024.
- ^ "Gaddafi buried in unknown location, reports say". The Guardian. Londra. 25 Ekim 2011. 27 Eylül 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ekim 2011.
- ^ "Gaddafi buried in secret location at dawn". ABC News. 25 Ekim 2011. 30 Ekim 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ekim 2011.
- ^ Satter, Raphael (20 Ekim 2011). "World looks warily to Libya's future post-Gadhafi". The Atlanta Journal-Constitution. 3 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ekim 2011.
- ^ "News of Gadhafi's Death Met With Relief". VOA News. Associated Press Reuters. 20 Ekim 2011. 12 Mayıs 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ekim 2011.
- ^ "Gaddafi death brings 'relief' to Libya: Gillard". Australian Broadcasting Corporation. 21 Ekim 2011. 10 Temmuz 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ekim 2011.
- ^ Cloud, David S. (20 Ekim 2022). "NATO commander expected to recommend ending Libya airstrikes". Los Angeles Times. 1 Eylül 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Eylül 2022.
- ^ Hillary Clinton."We Came, We Saw, He Died 24 Haziran 2024 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi."
- ^ "Fidel Castro calls NATO "brutal" for Libya role". Reuters. 24 Ekim 2011. 2 Şubat 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Aralık 2012.
- ^ "Putin 'disgusted' at Gaddafi coverage". Australia: ABC News. 27 Ekim 2011. 24 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Aralık 2012.
- ^ "Gadhafi's friend to the death, Chavez calls Libyan leader 'a martyr'". CNN. 20 Ekim 2011.[ölü/kırık bağlantı]
- ^ "Nicaragua's Ortega condemned killing of Gaddafi and offered a prayer for Hussein". MercoPress. 12 Ocak 2012. 2 Ekim 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Aralık 2012.
- ^ "As it happened: Libya's Col Gaddafi killed". BBC. 20 Ekim 2011. 9 Ocak 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ekim 2011.
- ^ "Ortega urges Israel to destroy 'nuclear arms'". The Jerusalem Post – JPost.com. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mart 2016.
- ^ "Iran's Ahmadinejad says West set to plunder Libya". Reuters. 25 Ekim 2011. 19 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Haziran 2024.
- ^ "Иран похвалил ливийцев за устранение Каддафи". lenta.ru. 8 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mart 2016.
- ^ a b Seymour Hersh, 'Military to Military,' 29 Kasım 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. London Review of Books, Vol. 38 No. 1,7 January 2016 pp.11–14. Retrieved 13 May 2016.
- ^ Deng Shasha (15 Aralık 2011). "Putin slams U.S. on Gaddafi killing". Xinhua. 8 Aralık 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Aralık 2012.