Nükleer silahlanmanın kronolojisi

20. yüzyıl, teknolojik ilerleme ve başarı bakımından aynı zamanda uygarlaşmış milletlerin birbirlerine sarf ettikleri şiddet içerici suçlamalar bakımından dikkate değerdir. Birkaç saat içerisinde, hatta bir anda bile insanoğlunun tümünü yok edebilecek nükleer silahların icadı ve nükleer enerjinin gelişmesi, medeniyet ve tehdit kavramlarını hiçbir yerde birbirine bu kadar yaklaştırmamıştı.

1930'lar

Nükleer fisyonda, bölünebilir atomun çekirdeği (bu vakada, zenginleştirilmiş uranyum) bir termal nötronu soğurur, kararsızlaşır ve iki yeni atoma bölünür, biraz enerji ve –süreci sürdürebilecek olan– bir ile üç arasında yeni nötron salıverir.

20. yüzyılın ilk on yıllarında, atomların doğasının anlaşılmasındaki gelişmelerle fizikte devrim yaşandı. 1898'de Pierre ve Marie Curie, bir uranyum cevheri olan uranyum maden filizinin –radyum olarak adlandırdıkları– büyük miktarlarda ışınım yayan bir madde içerdiğini keşfettiler. Ernest Rutherford ve Frederick Soddy, atomların parçalandığını ve farklı elementlere dönüştüğünü belirlediler. Bilim insanları ve meslekten olmayanlar arasında, elementlerin, kullanılmayı bekleyen çok büyük miktarda görünmeyen enerji içerebileceğine dair umutlar yükseldi.

1938

Enrico Fermi, doğal güçleri kullanarak, nükleer güç üretimindeki katkılarından dolayı Nobel Fizik Ödülü'nü kazanıyor. Ondan sonraki araştırmaları, nükleer enerji üretimi için öncülük oldu.

Aralık 1938'de Otto Hahn ve Fritz Strassmann, uranyumu nötronlarla bombaladıktan sonra baryum elementini tespit ettiklerini bildirdiler. Lise Meitner ve Otto Robert Frisch, bu sonuçları uranyum atomunun bölünmesinden kaynaklandığı şeklinde doğru bir şekilde yorumladılar. Frisch bunu 13 Ocak 1939'da deneysel olarak doğruladı.^[1] Bir hücrenin iki yeni hücreye bölünmesine benzerliği nedeniyle sürece "fisyon" adını verdiler. Daha yayımlanmadan önce, Meitner ve Frisch'in yorumlarıyla ilgili haberler Atlantik'i geçti.^[1]

1939

1939'da Alman fisyonunu öğrendikten sonra Szilard, 1933'te zincirleme nükleer reaksiyon hakkındaki fikrini gerçekleştirebilecek elementin uranyumun olacağı sonucuna vardı.^[2]

Ağustos 1939'da, Szilard'ın teşvikiyle, ünlü fizikçi Albert Einstein, ABD Başkanı Franklin D. Roosevelt'e bir mektup göndererek, Alman araştırmacılarının atom bombası üzerinde çalıştıkları uyarısını yaptı.^[3] Roosevelt, Lyman James Briggs yönetiminde Uranyum Komitesi'ni kurarak yanıt verdi, ancak başlangıçta çok az finansman (6.000 $) ile ilerleme yavaştı. ABD, Aralık 1941'de savaşa girene kadar, Washington gerekli kaynakları çok gizli, yüksek öncelikli bir bomba projesine ayırmaya karar vermedi.^[4]

1940'lar

1941

Aralık 1941 : Pearl Harbor

Japonya'nın Pearl Harbor saldırısından sonra, ABD II. Dünya Savaşına girer.

1942

UC Berkeley'de fizikçi olan J. Robert Oppenheimer, Los Alamos'taki Müttefik bilimsel denemelerini yönetti.

Eylül 1942 : Manhattan Projesi

Almanlardan önce atomik silah üretmek amaçlı, Manhattan projesi kurulur.^[5]

1945

16 Temmuz 1945: Üçlü Deneme (Trinity Test)

"Trinity"'deki nükleer patlama, atom çağının çanlarını çalar

ABD, New Mexico yakınlarında Alamogordo'da ilk atom bombasını patlatır.

Ağustos 1945 : Hiroşima / Nagasaki

ABD üç günlük bir ara ile Japon şehirleri olan Hiroşima ve Nagasaki'ye atom bombalarını atar. Hesaplamalara göre,110.000 kişi meydana gelen şiddetli patlamadan ve oluşan esintiden sonra hemen ölürler. Radyasyon zehirlenmesinden aylar ve yıllar sonra da on binlerce insan hayatını kaybeder. Atom bombasının atılmasından birkaç gün sonra Japonya teslim olur böylelikle II. Dünya Savaşı sona ermiş olur.

1946

Temmuz 1946 : Crossroad Harekâtı (Bikini Atölü)

Baker denemesi, su sütununun sağ tarafındaki siyah kısmında USS Arkansas (BB-33)

ABD Pasifik kıyılarındaki Bikini Atolü'nde Crossroad Harekâtı adı altında 1 Temmuz'da Able ve 25 Temmuz'da Baker atomik silah denemeleri yapıldı. Denemeden dört gün sonra Paris Moda Gösteriminde kadın mayosu defilesi düzenlenir.

1949

Ağustos 1949 : Sovyet Bombası

Amerika'nın nükleer tekelini bitiren Sovyetler Birliği, ilk atom bombası denemesini gerçekleştirir.

1950'ler

1950

Haziran 1950 : Kore Savaşı

Sovyetler Birliği destekli Kuzey Kore'nin Güney Kore'yi istilası ile Kore Savaşı başlar.

1952

1952: "Mike", ilk hidrojen bombasının denemesi

Kasım 1952 : H Bombası

Amerika Birleşik Devletleri ilk hidrojen bombasının denemesini gerçekleştirir. ABD ilk hidrojen bombasını 1 Kasım 1952'de Büyük Okyanus'taki Enewetak Mercan Adaları'nda patlatır.^[6] "Ivy Mike" kod adlı projenin başında Macar kökenli Amerikan nükleer fizikçi Edward Teller vardı. Bomba, 160 km genişliğinde ve 40 km yüksekliğinde bir mantar bulutu oluşturarak civar adalardaki tüm canlıları öldürdü.^[7]

1954

Ocak 1954 : Büyük Misilleme

ABD Devlet Bakanı John Foster Dulles ABD'nin Komünist meydan okumasına karşılık vermesinin gerektiğini bildirir. Bu çıkışı da " büyük misilleme " olarak adlandırır. Olası bir Büyük Sovyet saldırısının büyük nükleer sorumluluğu meydana çıkaracağını açıklar.

Mart 1954

1 Mart 1954'te ABD, Bikini Atolü'nde Castle Bravo denemesiyle başka bir hidrojen bombasını patlatır.^[8]

1955

Mart 1955

SSCB, 1,6 megaton gücündeki ilk "gerçek" hidrojen bombasını 22 Kasım 1955'te patlatır.^[9]

1957

Eylül 1957 : Yer altı denemeleri

ABD, Las Vegas çölü yanında ilk yeraltı nükleer denemesini gerçekleştirir.

Ekim 1957 : Sputnik

Sovyetler Birliği dünyanın ilk uzay aracı olan Sputnik'i uzaya fırlattırır. Aynı anda Britanya da bulunan Windscale nükleer reaktörde yangın çıkar ve akabinde radyasyon sızıntısı başlar.

1960'lar

1961

Eylül 1961 : Nükleer saldırılardan korunmak için sığınaklar yapılır

Life Magazine adlı dergide yayınlanan bir mektupta Başkan Kennedy Amerikan halkına sığınaklar yapmalarını önerir.

Ekim 1961 : Sovyet Çar Bombası

Sovyetler Birliği o güne dek insanoğlunun gördüğü en büyük nükleer araç denemesini patlatır. 57 megaton tnt gücünde olan bomba II. Dünya Savaşı sırasında kullanılan tüm patlayıcılardan daha fazla bir patlama gücüne sahiptir.^[9]

Ekim 1961 : Küba Çıkarması Krizi

U-2 fotoğrafları, Sovyetler Birliği'nin 1962'de Küba adasına nükleer füzeler yerleştirdiğini ve Küba Füze Krizini başlattığını ortaya çıkardı.

Sovyetler Birliği Küba'ya nükleer çıkartmalar yapar. Çıkartmaların fark edilmesinden sonra ABD nükleer başlıkların çıkarılması beyanından bahseder. İki hafta süresince Dünya nükleer savaşın eşiğine gelir. Daha sonra Moskova nükleer füzeleri çekme kararı alır.

Ekim 1962

14 Ekim 1962'de bir Amerikan casus uçağı Küba'daki inşaatı devam eden nükleer füze rampalarını tespit etti.^[10]

1963

Ağustos 1963 : Deneme Yasaklama Antlaşması

ABD, Britanya ve Sovyetler Birliği atmosferde, sualtında ve karada yasaklanan Sınırlandırılmış Nükleer Deneme Antlaşmasını imzalarlar. 1963 yılından bu yana 100 ülkeden fazla ülke de bu antlaşmaya imza atmıştır.

1964

Ekim 1964 : Çin'in Bomba Sınavı

Çin ilk nükleer bombasını patlatır.

1966

Ocak 1966 : Yön Değişimi

ABD B-52 tipi bomba uçağı taşıdığı üç hidrojen bombası ile birlikte İspanya körfezinde yere çakılır. Bombalardan biri Akdeniz'e düşer, bombalardan şans eseri hiçbiri patlamaz fakat radyasyon İspanya toprakları üzerine dağılır bunun sonucunda da Amerikalı askeri yetkililer ve askerler tarafından büyük oranda temizleme çalışmaları yürütülür. Bu olay ABD tarafından itiraf edilen tek olaydır. Ve yön değişimi olarak adlandırılır.

1968

Temmuz 1968 : Nükleer Silahların Yayılmasını Önleme Antlaşması (NPT)

Büyük Britanya, ABD ve Sovyetler Birliği, Nükleer Silahların Yayılmasını Önleme Antlaşması'nı imzalarlar. Antlaşmada bulundurdukları nükleer güçleri başka devletlere nakletmeme ve başka devletlere nükleer program gelişiminde yardım sağlamama şartını getirirler. Antlaşma 1970 yılında yürürlüğe girer ve 1986 yılında ise 186 ülkeden fazla ülkenin imzası atılır.

1969

Ekim 1969 : SALT

SALT (Strategic Arms Limitation Treaty) Stratejik Silahların Sınırlandırılması Antlaşması, görüşmelerinin ilki Finlandiya'nın başkenti Helsinki'de düzenlendi. Bu görüşmelerin nihayetinde 1972 Mayıs'ında SALT I Antlaşması imzalandı.

1970'ler

1974

Mayıs 1974 : Hindistan'ın Bomba Denemesi

Hindistan ilk 10-15 tonluk nükleer bombası olan bombayı Rajastan çölü altında patlatır.

Ekim 1974 : Nükleer Silah Kısıtlaması

ABD ve Sovyetler Birliği, Vladivostok görüşmelerinde, nükleer silah cephanelerinin sınırlandırılmalarında mutabakata varırlar. Her iki taraf da anlaşmada 2.400'den fazla stratejik füzelerinin (örn: saldırı füzeleri ve bombalar) ve 1.300 den fazla savaş başlığının bulundurulmaması yönünde anlaşırlar.

1979

Mart 1979 : Üç Mil Adaları

Harrisburg, Pensilvanya yakınlığında bulunan üç mil adalarında yer alan nükleer fabrikada, kısmi nükleer çekirdek erimesi fark edilir. Söylenenlere göre minimum seviyede radyoaktif maddeler sızmaktadır.

Mart 1979 : Yıldız Savaşları

ABD Başkanı Ronald Reagan genelde yıldız Savaşları olarak da bilinen stratejik savunma üstünlüğünü açıklar: uzaydan gelebilecek olan saldırılara karşı, uydu yardımı ile savaş başlıkları hedefini uzayda imha etme sistemi.

1980'ler

1985

Ağustos 1985 : Deneme Moratoryumu

Sovyetler Birliği nükleer deneme moratoryumunu açıklar.

1986

Nisan 1986 : Çernobil Faciası

Sovyetler Birliği devletlerinden biri olan Ukrayna'da bulunan Çernobil nükleer reaktöründe yangın oluşur ve radyoaktif sızıntı meydana gelir. Bu olayda Avrupa'nın birçok bölgesi ciddi anlamda hasar görür.

1987

Aralık 1987 : Orta Menzilli Nükleer Kuvvetler Antlaşması

Sovyetler Birliği Cumhurbaşkanı Mikhael Gorbachov ve ABD Başkanı Reagan tarafından Orta Menzilli Nükleer Kuvvetler Antlaşması imzalanır, anlaşma aynı zamanda Moskova ve Washington arasında gerçekleştirilen ilk askeri mutabakatı teşkil eder.

1990'lar

1991

Temmuz 1991 : START

1982 yılında başlayan Stratejik Silahların Azaltılması Görüşmeleri Antlaşması, ABD ve Sovyetler Birliği devlet başkanları tarafından 1991 yılında imzalanır. İleriye dönük nükleer silahların azaltılmasını öngörmektedir. Eski Sovyetler birliği devletlerinden olan, Belarus, Kazakistan ve Ukrayna'da antlaşmanın prensiplerine katılarak bir yıl sonra imza atarlar.

1992

1992 : Kuzey Kore

Nükleer genişleme programı yürüttüğünden şüphe duyulan Kuzey Kore,1993 yılında Nükleer Silahları sınırlandırma antlaşması görüşmelerinden çekildiklerini duyururlar, fakat daha sonra söylediklerinden vazgeçen Kuzey Kore yetkilileri görüşmelere tekrar katılma kararı alırlar ve ABD'yle görüşmelere otururlar.

1994 ABD çerçeve antlaşması altında nükleer silah geliştirme programından vazgeçen Kuzey Kore, ABD, Japonya ve Güney Kore'den yardım sözü alır. Bu arada uluslararası Piyongyang için, eski Sovyet Santralinin yerine geçmesi için toplum iki adet nükleer hidrosantral inşa etme kararına varır.

1995

Mayıs 1995 : Çin'in denemeleri

Çin iki yeraltı denemesinin ilki olan denemesini gerçekleştirir.

Ağustos 1995 : ABD Deneme Yasağı

ABD nükleer silah denemelerine tamamıyla son verdiğini açıklar

Eylül 1995 : Fransız Denemesi

Uluslararası protesto ve tepkilere rağmen, Fransa Güney Pasifik'te nükleer silah denemelerini sürdürür.

1996

Eylül 1996 : Kapsamlı Deneme Yasağı Antlaşması

Birleşmiş Milletler, laboratuvar denemeleri dışındaki nükleer deneme patlamalarını yasaklayan Kapsamlı Deneme Yasağı Antlaşması'nı onaylar. Hindistan kusurlu olarak Antlaşmayı reddeder. Pakistan da Hindistan imzalamadıkça antlaşmayı imzalamayacağını beyan eder.

1998

Mayıs 1998 : Hindistan / Pakistan Denemeleri

Hindistan beş adet yeraltı nükleer denemesi gerçekleştirir. Birkaç gün sonra Pakistan yönetimi de kendine has nükleer dizini ile birkaç gün sonra Hindistan denemelerine kendi denemeleriyle cevap verir.

2000'ler

2002

Ekim 2002 : Kuzey Kore

Kuzey Kore, Ekim 2002'de Amerika'yla mutabakatını gölgeleyecek biçimde, Amerika'yı şüpheye düşürerek gizli nükleer silah programının varlığını açığa vurdu. Kıdemli ABD yetkilisi de yaptığı açıklamada, Kuzey Kore itirafını ancak en son iki silahının yapımında kullandığı uranyum esaslı program ve yeterince plütonyum'un varlığıyla yüzleştirildikten sonra açıklamak zorunda kaldığını söyledi.

2004

Kasım 2004 : Rusya

Rusya devlet başkanı Putin kimsenin yapmadığı ve yapamayacağı bir bomba yaptıklarını iddia etti. Oksijen bombası olduğundan şüphe ediliyor.

2010'lar

2010

Nisan 2010

8 Nisan 2010'da Amerikan Başkanı Barack Obama ve Rusya Başkanı Dmitry Medvedev stratejik nükleer füzelerin ve yerleşik savaş başlıklarının sayısını %50 azaltan bir antlaşma imzalar^[11] ABD Senatosu, Aralık 2010'da anlaşmayı üç çeyrek çoğunluk ile onaylar.

Ayrıca bakınız

Kaynakça

^ ^a ^b Richard Rhodes, The Making of the Atomic Bomb, ss. 263-268 (Simon and Schuster, 1986).
^ "Leo Szilard | Biographies". www.atomicarchive.com. 19 Eylül 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Eylül 2022.
^ Rhodes, The Making of the Atomic Bomb (1986), ss. 305-312.
^ Herrera, Geoffrey L. (1 Haziran 2007). Technology and International Transformation: The Railroad, the Atom Bomb, and the Politics of Technological Change (İngilizce). SUNY Press. ss. 179-80. ISBN 978-0-7914-6868-5.
^ "Key Issues: Nuclear Weapons: History: Pre Cold War: Manhattan Project". nuclearfiles.org. 30 Ekim 2005 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Mayıs 2020.
^ "The Mike Test". 25 Haziran 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Kasım 2012.
^ "The Soviet Atomic Bomb". 25 Haziran 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Kasım 2012.
^ "The Bravo Test". 26 Haziran 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Mayıs 2020.
^ ^a ^b "The Soviet Response". 26 Haziran 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Mayıs 2020.
^ "Cuban Missile Crisis". 15 Haziran 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Mayıs 2020. (İngilizce)
^ "What's the arms race? A short history". 23 Aralık 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Mayıs 2020.

[:0-1] Richard Rhodes, The Making of the Atomic Bomb, ss. 263-268 (Simon and Schuster, 1986).

[2] "Leo Szilard | Biographies". www.atomicarchive.com. 19 Eylül 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Eylül 2022.

[3] Rhodes, The Making of the Atomic Bomb (1986), ss. 305-312.

[4] Herrera, Geoffrey L. (1 Haziran 2007). Technology and International Transformation: The Railroad, the Atom Bomb, and the Politics of Technological Change (İngilizce). SUNY Press. ss. 179-80. ISBN 978-0-7914-6868-5.

[5] "Key Issues: Nuclear Weapons: History: Pre Cold War: Manhattan Project". nuclearfiles.org. 30 Ekim 2005 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Mayıs 2020.

[6] "The Mike Test". 25 Haziran 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Kasım 2012.

[7] "The Soviet Atomic Bomb". 25 Haziran 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Kasım 2012.

[8] "The Bravo Test". 26 Haziran 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Mayıs 2020.

[atomicarchive.com-9] "The Soviet Response". 26 Haziran 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Mayıs 2020.

[10] "Cuban Missile Crisis". 15 Haziran 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Mayıs 2020. (İngilizce)

[11] "What's the arms race? A short history". 23 Aralık 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Mayıs 2020.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]