Naukan Yupikleri

Naukan Yupikleri
(*Нывуӄаӷмит*)
Önemli nüfusa sahip bölgeler
Diller
	Naukan Yupikçesi, Çukçice, Rusça
Din
	Hristiyanlık (Ortodoks), Şamanizm
	;

Naukan Yupikleri (kendilerince Нывуӄаӷмит Nıvuḳaġmit), Rusya'ya bağlı Çukotka Özerk Okrugunda Naukan (Посёлок Наукан) ile Dejnyov (Посёлок Дежнёв) adlı iki köyde yaşayan ve soyu tükenmek üzere olan Yupik kolundan bir Eskimo halkıdır.

Çukotka Özerk Okrugunda Yupik Eskimo coğrafyası
6 = Çukçi Rayonu (*Чукотский район*) ve Lavrentiya (*Лаврентия*; Eskimoca *Ӄышы*) kasabası. Rayonun kuzeydoğusundaki uzantı Naukan köyüdür
4 = Provideniya Rayonu (*Провиденский район*) ve Provideniya (*Провидения* ) kasabası. Bu rayonun kıyılarında Sirenik Yupikleri ile Sibirya (Çaplino) Yupikleri bulunur

Eskimo halkları içindeki yeri

Eskimo - Aleut halkları
- Aleutlar
- Eskimolar
  - Yupik halkları
    - Sirenik Yupikleri
    - Öz Yupik halkları
      - Sibirya Yupikleri
      - Naukan Yupikleri
      - Alaska Yupikleri (Yupikler & Çupikler)
      - Supikler
  - İnuit halkları

Tarih

Çukotski ilçesinde kapatılıp ahalisi tehcir edilen köyler ve kökenleri

Naukan Yupiklerinin bilinen tek yerleşimi koordinatları 66° 1′ 38″ N, 169° 42′ 8″ W olan Naukan (Rusça Наукан) köyüdür (Rusça посёлок) ve köyün adı Naukan Yupikçesinde нывукак ('çimenlik' ; Rusça дернистое) kelimesinden gelir. Naukan köyü 1958 yılında taşınana kadar Avrasya'nın en doğudaki yerleşimi idi. Naukan köyü yaklaşık olarak 14. yüzyılda kurulmuştur. 1958 yılında tahliyesinden önce yaklaşık 400 kişinin yaşadığı bir yerdi. ABD ile Sovyetler arasında olası bir savaş tehlikesine karşı stratejik konumda olduğu için 1954 yılında perde arkasında cereyan eden gelişmelere göre köyün taşınması kararlaştırılmış. Resmi olarak 20 Kasım 1958 tarihinde Çukçi rayonu Sovyeti tarafından köyün tahliyesine ve Naukan Yupiklerinin tehcirine karar verildi. Tehcir edilen Naukan aileleri, Çukotka Özerk Okrugunun değişik yörelerine, Uelen (Уэлен), Lavrentiya (Лаврентия), Lorino (Лорино) köy ve kasabalarına yerleştirildiler. Bugün, Novoye Çaplino (Новое Чаплино), Sireniki (Сиреники) ve Uelkal (Уэлькаль) yerleşimlerinde de Naukan Yupiği bulunmaktadır. Bu tahliye ve tehcir, Naukan Yupiklerinin kültürlerinin yok olması sürecini hızlandırmıştır.^[1]

Dil ve eğitim

Konuşanları 2005 rakamlarına göre 50^[2] kişiyi geçmez.

Sosyal yaşam

Ren geyiği kızağı, Arhangelsk, 1890-1900; Resimdekiler Yupik olmasa da, Çukçilerden öğrendikleri bu kızaklardan (Qamawk) Yupikler de kullanır

Aile

Köy odası

Eskimo köy odası (Naukan Yupikçesi Qaygi) : Sibirya'daki Eskimolar arasında yalnızca Naukan yupiklerinde görülür. Alaska'daki İnyupikler ile Yupiklerde de yaygın olan geleneksel yapı ve yapılanmadır. Yalnızca erkeklerce kullanılan, genelde yarı yarıya toprağa gömülü tek odalı geniş ve büyük evdir.

Şenlik ve Törenler

Avcılık ve Toplayıcılık

Mors (Somateria mollissima) ; Ayveq

Erkek ve dişi Somateria mollissima, Amaghullek, Tegmiapik ; erkek: Qengallek

Bütün Eskimo halkları gibi Naukan Yupikleri de avcı ve toplayıcıdır. Bu avcı ve toplayıcılığın izleri ay adlarında bariz biçimde görülür: Ocak ayı için Nayyughaghhsiq ('fokların beyaz görünümlü oldukları ay'), Haziran ayı için Kigyughvik (' Rumex cinsinden kuzukulağı toplama ayı') gibi. Deniz memelileri içinde mors (Ayveq), fok (Neghhsaq), kutup ayısı (Nanuq) avladıkları hayvanlar arasındadır. Çukçilerden öğrendikleri evcil ren geyiği (Quyngiq tekil Quyngit çoğul) ile yabani ren geyiği (Tuntu), hem av hem de kızak (Qamawk) hayvanı olarak kullanılır. Kutup tilkisi (Ulagaq) de kara avları arasında idealdir.

Din

Şamanizm

Tunghaq kötü ruh, şeytan

Hıristiyanlık

Giyim Kuşam

Giyecek

Parka (Atekuk), pantolon (Qulliik), başlık (Nasaghaq, Nasaq) ve ayakkabı olarak bot tipli (kamgek ikil kamget çoğul) ile uzun çizme (Ivghusiq) deniz ve kara memelileri ile kuş derilerinden yapılır. Qitaq ya da Sillaghaq adı verilen yağmurluklar kadınlarca kullanılır. El giyecekleri arasında eldiven (Ayggaq) ile kolçak (Ayepghhaataq) vardır.

Takı ve beden süslemesi

Mutfak

Genelde avcılıkla beslenen bir uygarlikdir. Tarımın olmadığı bir yerdir. Tavşan keklik ceylan etleri yemektedirler.

Dipnotlar

^ Rusça Vikipedinin Наукан 28 Ağustos 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. maddesi
^ Steven A. Jacobson (2005), History of the Naukan Yupik Eskimo dictionary with implications for a future Siberian Yupik dictionary 7 Haziran 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Études/Inuit/Studies 29 (1–2):149-161

Kaynakça

М. Членов, Уэленский язык – проблема идентификации^{[ölü/kırık bağlantı]} (Yupikçe terimler için ana kaynak)

Dış bağlantılar

www.kunstkamera.ru Поселок Наукан (Naukan köyü ve yerlileri üzerine İnternet'teki en geniş fotoğraf albümü)

[1] Rusça Vikipedinin Наукан 28 Ağustos 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. maddesi

[2] Steven A. Jacobson (2005), History of the Naukan Yupik Eskimo dictionary with implications for a future Siberian Yupik dictionary 7 Haziran 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Études/Inuit/Studies 29 (1–2):149-161

[1]

[2]