Yükseltgen madde

(Oksidant sayfasından yönlendirildi)

Yükseltgen madde (diğer bir adla oksitleyici madde, oksitleyen veya oksidan) bir yükseltgenme-indirgenme (redoks) reaksiyonunda başka bir türden bir elektron alan element ya da bileşiktir. Yükseltgen maddelerin elektron kazandıklarından dolayı indirgendikleri söylenebilir.

Yükseltgen maddeler için Avrupa Birliği kimyasal tehlike sembolü
Yükseltgen maddeler için tehlikeli madde etiketi

Yükseltgen madde elektron alırken kendisi de indirgenir. Ancak, kimyasal tepkimeye katılan maddenin de elektronları oksitleyici madde tarafından alındığından dolayı yükseltgenmiş olur. Oksijen çeşitli yükseltgen maddelerin arasında ilk (ve isim babası) örnektir.

Genel açıklama

değiştir
  • Yükseltgen madde başka bir türden elektron aldığından dolayı kendisi indirgenir.
  • İndirgen madde başka bir türe elektron verdiğinden dolayı, kendisi yükseltgenir.
  • Bir moleküldeki bütün atomlar bir yükseltgenme sayısına atanabilir. Bir yükseltgen alt katmanı etkilediğinde bu sayı değişir.
  • Reaksiyona giren maddenin yükseltgenme basamağı değiştiğinde, redoks reaksiyonları meydana gelir.

Yükseltgenme örneği

değiştir

Demirin yükseltgenmesiyle demir(III) oksit (pas) oluşumu;

4Fe + 3O2 → 2Fe2O3

Yukarıdaki denklemde, demir (Fe) reaksiyondan önce 0 reaksiyondan sonra ise +3 yükseltgenme sayısına sahiptir. Oksijen (O) ise yükseltgenme sayısı reaksiyondan önce 0 iken reaksiyondan sonra −2’ye inmiştir. Bu değişiklikler aynı anda oluşan iki (dengeli) "yarı reaksiyon" olarak görülebilir:

  1. Yükseltgenme yarı reaksiyonu: 4Fe → 4Fe3+ + 12e
  2. İndirgenme yarı reaksiyonu: 3O2 + 12e → 6O2−

Demir’in (Fe)’in yükseltgenme sayısı arttığından dolayı yükseltgenmiş ve elektronlarını oksijen (O)’e verdiği için de indirgen madde olmuştur. Oksijen (O)’in yükseltgenme sayısı azaldığından dolayı indirgenmiş ve elektronlarını demir (Fe)’den aldığı için de yükseltgen madde olmuştur.

Genel yükseltgen maddeler

değiştir

Genel yükseltgen maddeler ve ürünleri

değiştir
Madde ürün(ler)
O2 oksijen Değişik, içerikli oksitler H2O ve CO2
O3 ozon Değişik, içerikli ketonlar, aldehitler ve H2O; bkz. ozonoliz
F2 flor F
Cl2 klor Cl
Br2 brom Br
I2 iyot I, I3
ClO hipoklorit Cl, H2O
ClO3 klorat Cl, H2O
HNO3 nitrik asit NO azot monoksit
NO2 azot dioksit
Altı değerlikli krom
CrO3 krom trioksit
CrO42− kromat
Cr2O72− dikromat
Cr3+, H2O
MnO4 permanganat
MnO42− manganat
Mn2+ (asidik) veya MnO2 (bazik)
H2O2, diğer peroksitler Değişik, içerikli oksitler ve H2O

Ayrıca bakınız

değiştir

Kaynakça

değiştir