Oktay Sinanoğlu
Oktay Sinanoğlu (25 Şubat 1935, Bari - 19 Nisan 2015, Miami), Türk kimya mühendisi ve akademisyen. Kimya, moleküler biyofizik, biyokimya ve matematik alanlarında dersler vermiştir.[1] 1975 yılında özel kanunla Oktay Sinanoğlu'na ilk ve tek Türkiye Cumhuriyeti Profesörü ünvanı verilmiştir.[2] Türkiye'de akademik çalışmalarıyla olduğu kadar, Türkçe ile ilgili politik görüşleriyle de tanınmaktadır.
Oktay Sinanoğlu | |
|---|---|
 | |
| Doğum | 25 Şubat 1935 Bari, İtalya |
| Ölüm | 19 Nisan 2015 (80 yaşında) Miami, Florida, ABD |
| Defin yeri | Karacaahmet Mezarlığı, İstanbul |
| Ödüller | Alfred Sloan Ödülü TÜBİTAK Bilim Ödülü Alexander von Humboldt Bilim Ödülü Sedat Simavi Ödülü Bilgi Çağı Ödülü Uğur Mumcu Bilim Ödülü |
| Kariyeri | |
| Dalı | Kimya moleküler biyoloji |
| Çalıştığı kurumlar | Yale Üniversitesi Harvard Üniversitesi ODTÜ YTÜ Ahmet Yesevi Üniversitesi |
| Doktora danışmanı | Kenneth Pitzer |
Hayatı
değiştir25 Şubat 1935 yılında babası Nüzhet Haşim Sinanoğlu'nun başkonsolos olarak görev yaptığı İtalya'nın Bari şehrinde doğdu. II. Dünya Savaşı'nın başlamasının ardından 1939'da ailesiyle Türkiye'ye döndü.
Oktay Sinanoğlu, 1953 yılında TED Ankara Yenişehir Lisesi'nden birincilikle mezun oldu. 1953 yılında okul bursu ile ABD'ye gitti. 1956'da Amerika Birleşik Devletleri'nde, Berkeley'deki Kaliforniya Üniversitesi'nden kimya mühendisi olarak[3] mezun oldu. 1957'de Massachusetts Teknoloji Enstitüsünde yüksek lisansını tamamladı. Aynı yıl "Sloan Ödülü"nü kazandı.
Doçentlik tezini tamamlamasının (1958-1959) ardından Berkeley'de teorik kimya alanında doktorasını tamamladı (1959-1960). Doktora danışmanı Kenneth Pitzer'dı.[4]
21 Aralık 1963 tarihinde Yale Üniversitesinde öğrenci olan Paula Armbruster ile evlendi. Evlilik töreni The Branford College Chapel of Yale'de yapıldı.[5] Bu evliliğin ardından, Dilek Sinanoğlu ile evlendi ve bu evliliğinden ikiz çocukları oldu.
19 Nisan 2015 tarihinde Amerika'nın Florida eyaletinde hayatını kaybetti.[6] Ünlü sanatçı Esin Afşar'ın ağabeyidir. Karacaahmet Mezarlığı'nda annesi Rüveyde Sinanoğlu ve kız kardeşi Esin Afşar Aral'ın yanına defnedilmiştir.[7]
Akademik kariyeri
değiştir1960'ta Yale Üniversitesinde öğretim üyesi oldu. 1 Temmuz 1963 tarihinde kimya alanında tam profesörlük ünvanı alarak, 20. yüzyılda Yale Üniversitesinde "tam profesörlük" ünvanını en genç yaşta kazanan öğretim üyesi olduğu açıklandı.[8] İlerleyen zamanlarda, son yüzyılda tam profesörlük ünvanını alan en genç ikinci öğretim üyesi olduğu ortaya çıktı. Yale Üniversitesinin son 300 yıllık tarihinde tam profesörlük ünvanını alan üçüncü en genç öğretim üyesi olduğuna inanılmaktadır.[9]
1964 senesinde Yale Üniversitesinde teorik kimya bölümünü kurdu. Yale'deki görevi boyunca, atom ve moleküllerin çok-elektron teorisi (1961),[10] Çözgeniter teorisi (1964),[11] kimyasal tepkime mekanizmaları teorisi (1974),[12] mikrotermodinamik (1981) ve değerlik kabuğu etkileşim teorisi (1983)[13] çalışmalarını gerçekleştirdi. 1988 senesinde, laboratuvar ortamında birleştirilecek olan kimyasalların, birleştirmenin ardından nasıl tepki vereceklerini öngörebilmek amacıyla, kendi geliştirdiği matematik teorilerine dayanan devrimsel[9] bir yöntem olan ve Sinanoğlu indirgemesi[9] olarak adlandırılan yöntemini yayınladı. Yale'de 37 sene çalıştıktan sonra, 1997'de emekli oldu.
Yale'de çalıştığı süre boyunca, çeşitli Türk üniversitelerine, TÜBİTAK'a ve Japan Society for the Promotion of Science'a (JSPS)[9] danışmanlık yaptı. 1962 yılında Orta Doğu Teknik Üniversitesi mütevelli heyeti Oktay Sinanoğlu'na danışman profesör ünvanı verdi.[14] 1975 yılında çıkartılan özel kanunla devlet tarafından kendisine "cumhuriyet profesörü" ünvanı verildi. 1966'da kimya dalında "TÜBİTAK Bilim Ödülü"nü,[15] 1973'te kimya dalında "Alexander von Humboldt Research Award"ı ve 1975'te "International Outstanding Scientist Award of Japan"i kazandı. 1973'te "fahri büyükelçi" olarak Japonya'ya gönderildi. Sinanoğlu ayrıca Nobel ödülü için iki defa aday gösterildiğini söylemiştir.[16]
1997 yılında Yale'den emekli olmasının ardından Yıldız Teknik Üniversitesinde profesör olarak çalışmaya başladı ve 2002 senesine kadar Yıldız Teknik Üniversitesi kimya bölümünde çalışmaya devam etti.[16]
Sinanoğlu birçok bilimsel kitap ve makale yazdı ve birçoklarına da katkıda bulundu. Ayrıca Hedef Türkiye ve Bye Bye Türkçe (2005) gibi eserlere de imza attı.
Yaşamı boyunca kuantum mekaniğine birçok katkıda bulundu. Paul Dirac'ın da üzerinde uğraştığı ancak çözemediği kuantum mekaniğinde Hilbert uzayının topolojisi ve içerdiği yüksek simetrileri problemini çözdü.[17]
Türkçe ile ilgili görüşleri ve çalışmaları
değiştirTürkiye'de bulunduğu dönemde çalışmalarını daha çok toplumda bir Türkçe bilinci oluşturmaya adadı ve Türkçenin yabancı dillerin istilası altında olduğunu vurguladı. Eğitim dilinin Türkçe olması gerektiğini ve yabancı dilin takviyeli olarak öğretilmesinin gerektiğini savundu. Türkçede bulunan yabancı kökenli olduğunu söylediği bazı kelimelere çeşitli karşılıklar önerdi.[18]
| TÜRKÇE KARŞILIK ÖNERDİĞİ BAZI SÖZCÜKLER[18] | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Önerdiği | Mevcut | Önerdiği | Mevcut | Önerdiği | Mevcut | Önerdiği | Mevcut |
| Hızlı Katar | Tren | Yakıt yağ | Fuel oil | Dirilbilim | Biyoloji | Teknikbilim | Teknoloji |
| Tezyemek | Fast Food | Çay Evi-Kahvehane | Kafe | Neft | Petrol | Basın-yayın | Medya |
| Gezim | Turizm | Gezgin | Turist | Ruhbilim | Psikoloji | Hekim | Doktor |
| Bölümce | Fakülte | Orta Okul | Rüştiye | Örütbağ | İnternet | Evrenkent | Üniversite |
| Ekşit | Asit | İşlev | Fonksiyon | Özdem | Mol | Çekin | Nükleer |
| Erke | Enerji | Yükün | İyon | Öğecik | Atom | Yayınım | Difüzyon |
| Düzey | Level | Tepkime | Reaksiyon | Yörüngeç | Orbital | Özdecik | Molekül |
Ayrıca Türkçenin matematiksel yapısından dolayı en iyi bilim dili olduğunu söylemiştir.[19]
Ölümü
değiştirÖlümü hakkında eşi Dilek Sinanoğlu açıklamalarda bulunmuş. Hekimler Oktay Sinanoğlu'nun yeterince beslenemediği için beslenme tüpü takılmasının gerekli olduğunu söylediler. Beslenme tüpünün tıkanmasıyla besinlerin ciğere dolması sonucunda derin komaya girdi ve 19 Nisan 2015 tarihinde 80 yaşında öldü. Ölümü hakkında hiçbir tıbbi açıklama yapılmamış ve cenazesi Türkiye'ye gönderilmiştir.[kaynak belirtilmeli]
Kendi yazdığı kitaplar
değiştirAkademik
değiştir- Modern Quantum Chemistry: Istanbul Lectures (Academic Press, 1965)
- Sigma Molecular Orbital Theory (Yale Press, 1970)
- Three Approaches to Electron Correlation in Atoms and Molecules (with K.Brueckner, Yale Press, 1971)
- New Directions in Atomic Physics (with E.Condon, Yale Press, 1971)
Diğerleri
değiştir- Göçmen Hamamı (ISBN 9786054569014)
- 2050'ye 5 Kala Dünyanın 105 Yıllık Tarihi (ISBN 9944090674)
- İlerisi için (ISBN 9944090611, ISBN 9944090612)
- Türkçe Giderse Türkiye Gider (ISBN 9944090605)
- Bye Bye Türkçe / Bir Nev-York Rüyası (ISBN 9752977634, ISBN 9752977631)
- Büyük Uyanış (ISBN 975841027X, ISBN 9752977669)
- Hedef Türkiye (ISBN 9758410229, ISBN 9752977648)
- Ne Yapmalı / Yeniden Diriliş ve Kurtuluş İçin (ISBN 9752977626)
- Yeni Bilim Ufukları I (ISBN 9789944090)
- Yeni Bilim Ufukları 2 Yeni bir matematik kuramı ve onunla bazı fizik kimya ilkelerinin bulunması (ISBN 9789789944095)
- Yeni Bilim Ufukları 3 Hayatın Örgüsü Elli Yıllık Biyolojinin Temellerini Sarsan Sorular (ISBN 9944090681)
- Açıklamalı Fizik, Kimya, Matematik Ana Terimleri Sözlüğü (ISBN 9789751619679)
Hakkında yazılan kitaplar
değiştir- Türk Aynştaynı, Oktay Sinanoğlu (hazırlayan: Emine Çaykara) (ISBN 975-297-765-0)
- Oktay Sinanoğlu, Bir Türk Dehası (yazan: Ahmet Hakan) (ISBN 9758618342)
Kaynakça
değiştir- ^ "Former Fellows". Yale Üniversitesi. 18 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ekim 2015.
- ^ "Oktay Sinanoğlu hayatını kaybetti". Anadolu Ajansı. 23 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Mayıs 2021.
- ^ "Scholars: Precocious Prof". TIME. 7 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ekim 2015.
- ^ "Oktay Sinanoglu". physicstoday. Erişim tarihi: 29 Ekim 2015.
- ^ "Paula Armbruster Is Married at Yale". The New York Times. 22 Aralık 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ekim 2015.
- ^ "Prof. Dr. Oktay Sinanoğlu hayatını kaybetti!". Habertürk.com. 20 Nisan 2015. 6 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Nisan 2015.
- ^ "Oktay Sinanoğlu son yolculuğuna uğurlandı". Hürriyet. 26 Nisan 2015. 23 Ağustos 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Nisan 2015.
- ^ "Yale Bulletin and Calendar News Stories". Yale Üniversitesi. 1 Eylül 1997. 30 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ekim 2015.
- ^ a b c d "In memoriam: Oktay Sinanoğlu, renowned theoretical chemist". Yale News. 20 Nisan 2015. 6 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ekim 2015.
- ^ "MANY-ELECTRON THEORY OF ATOMS AND MOLECULES". National Center for Biotechnology Information. Ağustos 1961. 1 Ağustos 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ekim 2015.
- ^ "The solvophobic theory for the prediction of molecular conformations and biopolymer bindings in solutions with recent direct experimental tests". Wiley Online Library. 19 Ekim 2004. 27 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ekim 2015.
- ^ "Oktay Sinanoglu, List of Publications". quantum-chemistry-history.com. 21 Temmuz 2002. 26 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ekim 2015.
- ^ Sinanoğlu, O, “On the algebraic construction of chemistry from quantum mechanics. A fundamental valency vector field defined on the Euclidean 3-space and its relation to Hilbert space”,Theoret. Chim. Acta (Berl.), 1984, 65, 243-248.
- ^ "Oktay Sinanoglu Kimdir?". sabah.com. 20 Nisan 2015. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ekim 2015.
- ^ "Geçmiş yıllarda bilim ödülü alanlar". tubitak.gov.tr. 18 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ekim 2015.
- ^ a b "Prominent Turkish scholar Oktay Sinanoğlu dies at age 80". hurriyetdailynews.com. 20 Nisan 2015. 6 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ekim 2015.
- ^ Computational Chemistry Yazar: Jerzy Leszczynski
- ^ a b Türk Aynştaynı. 2001. 22 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Haziran 2023.
- ^ Atatürk ve Türk Bilim Dili - Prof.Dr.Oktay SİNANOĞLU -1971
Dış bağlantılar
değiştir- Oktay Sinanoğlu'nun Resmi Web Sitesi
- Atomların ve Moleküllerin Çok-Elektron teorisi 7 Şubat 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.