Deniz seviyesi
Deniz seviyesi, atmosfer ile deniz yüzeyinin birleştiği yükseklik. Deniz seviyesi, Dünya'nın bir veya daha fazla su kütlesinin ortalama yüzey seviyesidir. Yeryüzündeki tüm yüksekliklerin ve denizaltındaki tüm derinliklerin tanımlanmasında kullanılan referans seviyedir. Deniz seviyeleri birçok faktörden etkilenebilir ve jeolojik zamanlar içerisinde büyük farklılıklar gösterdiği bilinmektedir. Dünya üzerindeki herhangi bir bölgenin deniz seviyesi; gel-git, atmosfer basıncı ve rüzgâr gibi nedenlerle kısa süreli değişiklikler gösterir. Kısa vadedeki değişimler ise Dünya'nın iklim değişikliklerine bağlıdır. Örneğin; 20. yüzyılda mevcut deniz seviyesindeki yükselmenin küresel ısınmadan kaynaklandığı varsayılmaktadır.[2] Deniz seviyesinin ölçülmesi; devam eden iklim değişikliğine ilişkin ön görüler sunabilir.[3] Bu değişimler nedeniyle deniz seviyesini, deniz yüzeyinin uzun vadedeki tüm hareketlerinin ortalaması alınarak hesaplanmış olan ortalama deniz seviyesi şeklinde tanımlamak daha doğru olur.[1] Ortalama deniz seviyesi, uluslararası şekilde MSL (mean sea level) kısaltması ile gösterilir. Türkçe yayınlarda zaman zaman ODS kısaltması kullanılır.[4]
Dünyanın ortalama deniz seviyesi sürekli değişim halindedir. Bazı dönemlerde deniz seviyesinde yükselme görüldü ve oldukça hızlı gerçekleşti. Örneğin 1946-1956 arasında yılda 5,5 mm yükseldi. Günümüzden yaklaşık 35 bin yıl önce ortalama deniz seviyesi bugünküne eşitti. Günümüzden 35 byö-15 byö arasındaki süreçte yaklaşık 130 metre alçaldı. 15 bin yıl öncesinden günümüze kadar olan süreçte ise sürekli yükselmektedir.[1]
Eşit büyüklükteki bu seviye dalgalanmaları muhtemelen Buzul Çağı'nda (2,6 myö - 11,7 byö) kıtasal buzulların erimesi ve yeniden oluşması esnasında gerçekleşti; zira buzulların en önemli su kaynağı okyanuslardır. Okyanus tabanındaki şekil değişimlerinin ODS üzerindeki etkisi ise azdır.[1]
Deniz seviyesi ölçümü
değiştir
Deniz seviyesini etkileyen birçok faktör nedeniyle, "ortalama deniz seviyesinin" kesin olarak belirlenmesi zordur.[5] Anlık deniz seviyesi, çeşitli zaman ve mekan ölçeklerinde oldukça değişkendir. Çünkü deniz gelgitleri, rüzgar, atmosferik basınç, yerel yerçekimi farklılıkları, sıcaklık, tuzluluk vb. etkenler deniz seviyesini sürekli değiştirir. Ortalama deniz seviyesindeki bir değişiklik, deniz seviyesindeki gerçek bir değişiklikten veya gelgitlerin görüldüğü arazinin yüksekliğindeki bir değişiklikten kaynaklanabilir.
Deniz seviyesindeki değişiklikleri ölçmek için kullanılan farklı teknikler tam olarak aynı şeyi ölçmez. Gelgit göstergeleri sadece bağıl deniz seviyesini ölçerken uydular da mutlak deniz seviyesi değişikliklerini ölçebilir.[6] Ortalama deniz seviyesinin belirlenmesinin en kolay yolu, bir konum seçmek ve o noktadaki ortalama deniz seviyesini hesaplamak ve bunu bir veri olarak kullanmaktır. Örneğin, belirli yılların seviyeleri gözlemlenip bir ortalaması alınabilir ve bazı ölçüm noktalarında ortalama deniz seviyesini belirlemek için kullanılabilir.
Bu tarz çalışmalar Türkiye'de, Fransa Ulusal Coğrafya Enstitüsü'nün İskenderun'a bir mareograf istasyonu kurması ile 1927'de başlamıştır. 1934'e kadar faaliyet gösteren bu istasyonun ardından, 1935'te Antalya'da ve 1936'da İzmir, Karşıyaka'da Harita Genel Müdürlüğü tarafından birer istasyon kurulmuştur. Daha sonra dönem dönem eklenen 6 istasyon ile 1970-80lere kadar veri alınmış, bu istasyonlar görevlerini 1984-1998 arasında ise iki kuyulu (dinlendirme ve ölçü) mareograf istasyonlarına bırakmışlardır. 1998'den sonra ise, sayısal ve otomatik ölçüm alan cihazların adım adım devreye alınmasıyla günümüzde de işletilmekte olan Türkiye Ulusal Deniz Seviyesi İzleme Sistemi oluşturulmuştur.[7] Bu sistemin verilerine Harita Genel Müdürlüğü'nden ulaşılabilmektedir.[8]
Ortalama deniz seviyesinden yükseklik
değiştirOrtalama deniz seviyesinin üzerindeki yükseklik, bir nesnenin ortalama deniz seviyesi verisine göre yüksekliği veya rakımıdır. Ortalama deniz seviyesi (MSL); havacılık, kartografi ve meteoroloji gibi disiplinlerde rakım ve irtifaları belirtmek için yaygın olarak kullanılan bir referans noktasıdır. Bu referans noktasına göre hesaplanan yüksekliğe ortalama deniz seviyesinden yükseklik (AMSL) denir.
Atmosferik basınç farklarına göre yüksekliği belirleyen altimetre vb. cihazlarda deniz seviyesinden yüksekliği görebilmek için ayar penceresine QNH değeri girilir. QNH değeri, o bölgede deniz seviyesinde ölçülen ve gün içerisinde belirli aralıklarla güncellenen atmosfer basıncı değeridir.
Bir konumun deniz seviyesinin altında olması ise nadir durumlarda görülür. Deniz seviyesi yüksekliği negatiftir. Böyle bir durum için bkz. Amsterdam Schiphol Havalimanı.
Deniz seviyesi ve karalar
değiştirDeniz seviyesi ve kara arasındaki değişen ilişkileri tanımlamak için çeşitli terimler kullanılmaktadır. "Bağıl" terimi kullanıldığında, tortu yığınındaki sabit bir noktaya göre değişiklik anlamına gelir. "Östatik" terimi, örneğin, buzulların erimesinin bir sonucu olarak, dünyanın merkezi gibi sabit bir noktaya göre deniz seviyesindeki küresel değişimleri ifade eder. "Sterik" terimi, termal genleşme ve tuzluluk değişimleri nedeniyle deniz seviyesindeki küresel değişiklikleri ifade eder. "İzostatik" terimi, muhtemelen termal kaldırma kuvveti veya tektonik etkiler nedeniyle yeryüzündeki sabit bir noktaya göre arazi seviyesindeki değişiklikleri ifade eder; okyanuslardaki su hacminde değişiklik olmadığı anlamına gelir. Buzul çağlarının sonunda buzulların erimesi östatik deniz seviyesindeki yükselişin bir örneğidir. Yeraltı suyunun çekilmesi nedeniyle arazinin çökmesi, deniz seviyesinin göreceli olarak yükselmesinin izostatik bir nedenidir. Paleoklimatologlar, Kuzey Amerika'nın doğu kıyısı gibi, tektonik olarak çok kararlı kıyılarda biriken kayaları inceleyerek deniz seviyesini takip edebilirler. Volkanik adalar gibi alanlar, toprağın batmasına neden olan kayanın izostatik soğutulması sonucu deniz seviyesinde yükselme yaşamaktadır.
Deniz seviyesi değişimi
değiştirOrtalama deniz seviyesi Dünya tarihi boyunca önemli ölçüde farklılıklara uğradı. Deniz seviyesini etkileyen ana faktörler, mevcut suyun miktarı, hacmi ile okyanus havzalarının şekli ve hacmidir. Su hacmi üzerindeki birincil etkiler, yoğunluğu etkileyen deniz suyunun sıcaklığı ve nehirler, akiferler, göller, buzullar, kutup buz kapakları ve deniz buzu gibi diğer rezervuarlarda tutulan su miktarlarıdır. Jeolojik zaman ölçekleri, okyanus havzalarının ve arazi / deniz dağılımındaki şeklinde değişiklikler deniz seviyesini etkiler. Etastatik değişikliklere ek olarak, deniz seviyesindeki yerel değişikliklere tektonik yükselme ve çökme neden olur. Deniz seviyesindeki değişiklikler okyanusun hacmi ya da deniz yüzeyine kıyasla karadaki değişimlerden kaynaklanabilir.
Yerel ve Östatik Değişiklik
değiştirYerel ortalama deniz seviyesi, dalgaların ve dalgaların neden olduğu dalgalanmaların yumuşatılmasına yetecek kadar uzun bir süre (bir ay veya bir yıl gibi) ortalama bir arazi ölçütüne göre deniz yüksekliği olarak tanımlanır. Deniz seviyesinin değişmesiyle aynı düzende (mm / yıl) olabilen, karadaki dikey hareketleri hesaba katmak için yerel deniz seviyesinde algılanan değişiklikler ayarlanmalıdır. Son buzul çağının sonunda, buz tabakasının ağırlığı, alttaki araziyi bastırır ve buz eridiğinde arazi yavaşça geri döner. Yere dayalı buz hacmindeki değişiklikler, jeoid ve gerçek kutup dolaşımının yeniden ayarlanmasıyla yerel ve bölgesel deniz seviyelerini de etkiler. Atmosferik basınç, okyanus akıntıları ve yerel okyanus sıcaklık değişiklikleri de yerel ortalama deniz seviyesini etkileyebilir.
Östatik deniz seviyesi değişikliği (yerel değişimin aksine) ya dünya okyanuslarındaki su hacmindeki değişiklikler ya da okyanus havzalarının hacmindeki net değişiklikler nedeniyle küresel deniz seviyelerinde değişikliklere neden olur.[9]
Deniz seviyesinin yükselmesi
değiştirKüresel ısınma yüzünden kuvaterner'de deniz seviyesi değişmeler ya da Östatik hareketler, karaların hareket etmemesi şartıyla, denizin alçalma ve yükselme hareketlerine denir. Östatik hareketler 2 nedenle oluşurlar. Bunlar;
- Tektonik nedenler
- Klimatik nedenler
Deniz seviyesi değişimleri, yer kabuğu veya okyanus hareketlerinden oluşmaktadır. seviyenin yükselmesine pozitif östatik hareket, alçalmasına ise negatif östatik hareket adı verilir. Pozitif hareketler trangresyona, negatif hareketler ise regresyona neden olmaktadır.[10] Deniz seviyesi ile ilgili ilk gözlemler 17. yüzyıl sonlarında başlamıştır. Amsterdam, Venedik gibi göreli deniz seviyesi değişiminden etkilenen kentlerle ilgili veriler toplanmıştır. Yakın zamana kadar deniz seviyesinin sabit olduğu, ancak karalarda yerel veya bölgesel olarak meydana gelen tektonik hareketler kıyı çizgisinin dikey-düşey doğrultuda değiştirdiği üzerinde durulmuştur. Deniz seviyesindeki dikey-düşey değişim ifade eden 'östatik' kavramı ilk olarak Suess tarafından kullanılmıştır.[10]
Son deniz seviyesi değişiklikleri
değiştir20. yüzyılın başından bu yana, ortalama küresel deniz seviyesi yükseliyor. 1900-2016 yılları arasında deniz seviyesi 16–21 cm arttı.[11] Uydu radar ölçümlerinden elde edilen daha kesin veriler, 1993'ten 2017'ye 7,5 cm'lik hızlanan bir artış olduğunu ortaya koymaktadır.[11] 1554, yüzyılda yaklaşık 30 cm bir eğilimdir. Bu ivme çoğunlukla deniz suyunun termal genişlemesini ve karadaki buz tabakalarının ve buzulların erimesini sağlayan insan kaynaklı küresel ısınmadan kaynaklanmaktadır. 1993-2018 yılları arasında okyanusların termal genişlemesi deniz seviyesinin yükselmesine% 42 katkıda bulundu; ılıman buzulların erimesi,% 21; Grönland,% 15; ve Antarktika,% 8.[12] 1576 iklim bilimcileri bu oranın 21. yüzyılda daha da hızlanmasını beklemektedir.
Ayrıca bakınız
değiştirKaynakça
değiştir- ^ a b c d e "sea level." Encyclopædia Britannica Ultimate Reference Suite. Chicago: Encyclopædia Britannica, 2011.
- ^ USGCRP (2017). "Climate Science Special Report. Chapter 12: Sea Level Rise. Key finding 2". science2017.globalchange.gov. Retrieved 27 December 2018.
- ^ "The strange science of melting ice sheets: three things you didn't know". The Guardian. 12 September 2018.
- ^ Doğu Akdeniz'de Uydu Altimetre Verileri ile Deniz Seviyesi Değişimlerinin Araştırılması 3 Şubat 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Simav, Mehmet. Hasan Yıldız. Ersoy Arslan. Harita Dergisi. sayı 139. sf. 1-31. 2008
- ^ US National Research Council, Bulletin of the National Research Council 1932 page 270
- ^ Rovere, Alessio; Stocchi, Paolo; Vacchi, Matteo (1 Aralık 2016). "Eustatic and Relative Sea Level Changes". Current Climate Change Reports (İngilizce). 2 (4): 221-231. doi:10.1007/s40641-016-0045-7. ISSN 2198-6061.
- ^ Hasan Yıldız vd. (Haziran 2003). "Antalya-II, Bodrum-II, Erdek ve Menteş Mareograf İstasyonlarına Ait 1984-2002 Yılları Arası Deniz Seviyesi ve Jeodezik Ölçülerin Değerlendirilmesi" (PDF). Harita Dergisi (Özel Sayı: 17). 16 Ocak 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 16 Ocak 2024.
- ^ "Türkiye Ulusal Deniz Seviyesi İzleme Sistemi". 30 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ocak 2024.
- ^ Eustatic sea level". Oilfield Glossary. Schlumberger Limited. Retrieved 10 June 2011.
- ^ a b Güney, Prof. Dr. Emrullah (2010). Yer Bilimi-1. Ankara: Literatür Yayınları.
- ^ a b USGCRP. "Climate Science Special Report" (İngilizce): 1-470. 8 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mayıs 2020.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 13 Şubat 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mayıs 2020.