Vikipedi

Palenque

Eski Maya Kenti

Palenque ya da Palenke (Yukatek Mayacası Baak), Meksika Federal Cumhuriyeti'nin Çiyapas eyaletinde Usumasinta ırmağı yakınındaki eski bir Maya kentidir. 1987 yılında UNESCO tarafından bir Dünya Mirası olarak ilan edilmiştir.[1]

Kolomb Öncesi Dönemin Palenke Şehri
UNESCO Dünya Mirası
Palenke harabelerinden Haç tapınağı
Konum Meksika
KriterKültürel: i, ii, iii, iv
Referans411
Tescil1987 (11. oturum)
BölgeLatin Amerika ve Karayipler

Sit alanı

değiştir
 
Saray
 
Yaprak Haçı Tapınağı'ndan Palenk meydanı görünüşü

Bu kültürün en etkileyici kentlerinden biridir. Kentin kurulma alanı pek büyük olmamasına karşın, içerdiği yapı ve yontular muhteşemdir. Kentin 2005'e kadar keşfedilen kısmı 2,5 km2’dir ; bu keşfedilmiş kısım kentin gün ışığına çıkarılamamış kısmının % 10’u bile değildir. Kentin keşfedilmemiş kısmı ormanla kaplıdır ve bu sık ağaçlı orman yüzünden kentin bini aşkın yapısına ulaşılamamaktadır. Palenke kenti Unesco tarafından 1987’de Dünya Mirası listesine alınmıştır. Eserleri bakımından Meksika'nın güneyindeki en zengin sitlerinden biri olan Palenke, Yucatan yarımadasının sınırında bulunur. Kentteki mimari tarz Maya mimari tarzının batı varyantı olarak nitelendirilebilir.

Adı ve tarihi

değiştir
 
Büyük Pakal kabartması

Kentin Maya dilindeki adı olan Lakam Ha "Büyük Sular" ya da "Yüce Sular" anlamına gelir. 16. yüzyıldaki İspanyol işgalinden çok daha önce terkedilmiş durumdaydı. Palenke'de bulunan ilk Avrupalı rahip Pedro Lorenzo de la Nada olmuştur (1567). O dönemde "güçlü evler toprağı" anlamına gelen Otolum adını taşıyan bölge Çol adındaki kavimce yurt tutulmuştu. De la Nada, bu adı İspanyolcadaki palenque (sağlamlaştırma) sözcüğüyle karşılamayı tercih etti. Palenke zamanla bölgedeki antik kentin adı haline geldi. Bir başka varsayıma göreyse, Palenke sözcüğünün kökeni Maya dilinde "jaguar güneş" anlamına gelen balam kin adıydı. Bu ad, Güneşin bir başka aleme daldığı yeri ifade etmek üzere kullanılıyordu. Kentin klasik dönemden önceki çağda (MÖ 2500-MS 300) kurulduğu sanılmaktadır. Palenke klasik dönemde Bakaal devletinin başkenti olmuştur. Bakaal hükümdarları soylarını çok eski bir geçmişe bağlarlar. Hatta bazılarının sözleri dikkate alınacak olursa bu köken tarih öncesi çağlara uzanır. Fakat arkeolojik varsayımlar ilk hükümdar sülalesini Olmekler'e dayandırır.

Bulunuşu

değiştir

Kentin ilk planları 1807'de Luciano Castañeda tarafından yapılmıştır. Bernasconi ve Castañeda'nın bilgilerinden yararlanılarak, Palenke üzerine ilk kkitap 1822'de Londra'da yayımlandı. 20. yüzyıl başlarına dek Palenke'deki heykel ve kabartmaların Mısırlılar'ı, Polinezyalılar'ı ya İsrail kabilelerini temsil etikleri sanılıyordu. Askeri kâşif Juan Galindo bunların mahalli halkları temsil ettiğini ortaya atan ilk kişi oldu. 1832'de aynı zamanda haritacı ve antikacı olan Fransız kâşif Jean Frédéric Waldeck bölgede iki yıl kaldı ve incelemelerini 1866'da yayımladı. Palenke üzerinde ilk bilimsel çalışmalar 1840'ta başladı, 1858'de Fransız Désiré Charnay tarafından ilk fotoğrafları çekildi. Nihayet 1942 ile 1949 yılları arasında Meksika hükûmeti Ulusal Antropoloji ve Tarih Enstitüsü aracılığıyla siteye Meksikalı arkeolog Alberto Ruz L'Huillier başkanlığında bir kazı ekibi gönderdi.Bu ekip birçok keşifte bulunmuştur. 1970'li yıllarda aynı Enstitü'den Jorge Acosta başkanlığında bir başka ekip sit alanında çalışmalar yapmıştır. Bu ekip sit alanında mahalli bir müze açmıştır (Dr. Alberto Ruz L'Huillier Müzesi). 1973'te Merle Green Robertson'ın keşifleri olmuştur. 1983'te Juan Lorenzo del castillo ve Sergio Juarez Biñol'un çalışmaları Burña (Burnya) denilen heykeldeki ünlü sembolleri çözmeleriyle tamamlandı. Sit alanındaki son çalışmalar 1995'te yapılmıştır.

Yapılar

değiştir
 
1787'de Del Rio keşif seferine katılan Ricardo Almendáriz tarafından çizilen Palenke'nin sarayındaki Stucco (Sutuko) kabartmasının taslağı
 
Arslan Tapınağı'nın bir kabartmasını betimleyen bir Waldeck çizimi

Günümüzde ulaşılabilir anıtları olarak şunlar sıralanabilir:

  • Yazıtlar Piramidi ya da Tapınağı: Piramidal yapı adını doğu yönünde bulunan bir tapınaktan ve bu tapınağın içindeki hiyeroglifik yazıtlar içeren üç kayadan almıştır. Tapınakta piramidin içine inen bir merdiven bulunur. Merdiven piramidin kalbinde bulunan lahit odasına açılır. Pakal'ın lahit odası duvarları ve lahit Pak al'ın öte aleme göçünü, atalarını, ilahları betimleyen kabartmalarla süslüdür.
  • Saray: Yapay bir teras üzerine kondurulmuş, birbirine bağlı binalardan oluşan bir komplekstir.
  • Haç tapınakları grubu: Üzerinde tapınaklar bulunan basamak piramitlerinden oluşan bir kompleks söz konusudur. Bu grup adını haça benzetilen, Maya mitolojisindeki yaşam ağacı tasvirinden alır. Maya mitolojisine göre de bu ağaç Asya şamanizminde olduğu gibi yerin göbeğindedir. Bu gruptaki tapınaklar Haç Tapınağı, Yaprak Haçı Tapınağı, Güneş Tapınağı olarak adlandırılmıştır.
  • Arslan Tapınağı: Ana grubun 200 m. güneyinde yer alır. Tapınak adını iki başlı jaguar biçimindeki bir tahta oturmuş kral kabartmasından almıştır.
  • Kont tapınağı: Tapınağa bu adı Waldeck vermiştir. Tapınak beş basamaklı bir teras üzerinde yükselir. Üst kısımdaki tapınak özgün mimari unsurları halen tümüyle korumaktadır.
  • Top oyunu sahası: Birbirine paralel iki platformdan oluşur. Tam anlamıyla görülebilmesi için kazı ve onarım çalışmalarına ihtiyaç vardır.

Palenke hükümdarları

değiştir
 
Kiniç Kaan Balam
 
Upakal Kiniç kabartması

Palenke hükümdarlarından bazıları, hükümdarlık yıllarıyla, şunlardır:

  • 2. Kiniç Kaan Balam
  • 1. Kuk Balam (11 Mart 431 - 435)
  • Butz Ah Sak Çiik (29 Temmuz 487 - 501)
  • 1. Akal Mo Naab (5 Haziran 501 – 1 Aralık 524)
  • 1. Kaan Hoy Çitam (25 Şubat 529 - 8 Şubat 565)
  • 2. Akal Mo Naab (4 Mayıs 565 - 23 Temmuz 570)
  • 1. Kaan Balam (8 Nisan 572 - 3 Şubat 583)
  • Yol İknal (kadın) (583-604)
  • Ah Ne Ol Mat (605-612)
  • 1. Pakal (612)
  • Sak Kuk (kadın) (612-615)
  • Kiniç Hanaab Pakal (ya da 2. Pakal ya da Büyük Pakal, 615-683)
  • 2. Kiniç Kaan Balam (ya da 2. Çan Balam, 683-702)
  • 2. Kiniç Kaan Hoy Çitam (702-711)
  • Ksok (711?- 722)
  • 3. Kiniç Akal Mo Naab (3. Çaakal, 3 Ocak 722 - 729)
  • Kiniç Hanaab Pakal (ya da 3. Pakal, 742)
  • 2. Kiniç Kuk Balam (8 Mart 765 - ?)
  • Vak Kimi Hanb Pakal (ya da 4. Pakal, 17 Kasım 799-?)

Ayrıca bakınız

değiştir

Kaynakça

değiştir
  1. ^ "Arşivlenmiş kopya". 24 Aralık 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Mayıs 2017. 

Başvurular

değiştir
Berlin, Heinrich (1963) The Palenque Triad. Journal de la Société des Américanistes, n.s. 5(52):91-99. Paris.
Carrasco, Michael D. (2005). The Mask Flange Iconographic Complex [electronic resource]: The Art, Ritual, and History of a Maya Sacred Image. Doctoral dissertation, The University of Texas at Austin. Available electronically from http://hdl.handle.net/2152/1027.
Carrasco, Michael D. and Kerry Hull (2002) The Cosmogonic Symbolism of the Corbeled Vault in Maya Architecture. Mexicon Volume XXIV, No. 2, April.
Fields, Virginia M. (1991) Iconographic heritage of the Maya Jester God. In Sixth Palenque Round Table, 1986. Virginia M. Fields, ed. pp. 167 - 174 Palenque Round Table (6 session, 1986) University of Oklahoma Press Norman.
Freidel, David and Barbara Macleod (2000) Creation Redux: new thoughts on Maya cosmology from epigraphy, iconography, and archaeology. PARI Journal 1(2):1-8,18.
Guenter, Stanley (n.d.). "The Tomb of K'inich Janaab Pakal: The Temple of the Inscriptions at Palenque" (PDF). Mesoweb Articles. Mesoweb. 9 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Şubat 2008. 
Houston, Stephen (1996) Symbolic Sweatbaths of the Maya: Architectural Meaning in the Cross Group at Palenque, Mexico. Latin American Antiquity, 7(2), pp. 132-151.
Kelley, David (1965) The Birth of the Gods at Palenque. In Estudios de Cultura Maya 5, 93-134. México: Universidad Nacional AutÛnoma de Mexico.
Lounsbury, Floyd G. (1976) A Rationale for the Initial Date of the Temple of the Cross at Palenque. In The Art, Iconography, and Dynastic History of Palenque, Part III: Proceedings of the Segunda Mesa Redonda de Palenque, ed. Merle Greene Robertson, 211-224.Pebble Beach, Ca.: Robert Louis Stevenson School.
Lounsbury, Floyd G. (1980) Some Problems in the Interpretation of the Mythological Portion of the Hieroglyphic Text of the temple of the Cross at Palenque. In The Third Palenque Round Table, 1978, Part 2, ed. Merle Greene Robertson, 99-115. Palenque Round Table Series Vol. 5. Austin: University of Texas Press.
Lounsbury, Floyd G. (1985) The Identities of the Mythological Figures in the "Cross Group" of Inscriptions at Palenque. In Fourth Round Table of Palenque, 1980, vol. 6, gen. ed. Merle Greene Robertson; vol. ed., Elizabeth P. Benson, 45-58. San Francisco: Pre-Columbian Art Research Institute.
Martin, Simon; Nikolai Grube (2000). Chronicle of the Maya Kings and Queens: Deciphering the Dynasties of the Ancient Maya. Londra and New York: Thames & Hudson. ISBN 0-500-05103-8. OCLC 47358325. 
Martin, Simon; Nikolai Grube (2008). Chronicle of the Maya Kings and Queens: Deciphering the Dynasties of the Ancient Maya (2.2isbn=9780500287262 bas.). Londra and New York: Thames & Hudson. OCLC 191753193. 
Mesoweb. "Muwaan Mat". Mesoweb Encyclopedia. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Nisan 2009. 
Rands, Robert L. and Barbara C. Rands (1959) The Incensario Complex of Palenque, Chiapas. American Antiquity, 25 (2):225-236.
Rands, Robert L., Ronald L. Bishop, and Garman Harbottle (1979) Thematic and Compositional Variation in Palenque Region Incensarios. In Tercera Mesa Redonda de Palenque, Vol. IV, edited Merle Greene Robertson and Donnan C. Jeffers, 19-30. Palenque: Pre-Columbian Art Research, and Monterey: Herald Printers.
Ringle, William M.; Thomas C. Smith-Stark (1996). A Concordance to the Inscriptions of Palenque, Chiapas, Mexico. MARI Publications, no. 62. New Orleans, Louisiana: Middle American Research Institute, Tulane University. ISBN 0-939238-93-4. OCLC 25630088. 
Robertson, Merle Greene (1991) The Sculpture of Palenque Vol. IV. Princeton University Press, Princeton.
Ruz, Alberto Lhuillier (1958) Exploraciones arqueológicas en Palenque: 1953. Anales del Instituto Nacional de AntropologÌa e Historia. Vol. 10(39):69-116. Mexico.
Sáenz, César A. (1956) Exploraciones en la Pirámide de la Cruz Foliada. Informe 5. Dirección de Monumentos Prehispánicos. Instituto Nacional de AntropologÌa e Historia, Mexico.
Scarre, Chris (1999) The Seventy Wonders of the Ancient World. Thames and Hudson.
Schele, Linda (1976) Accession Iconography of Chan-Bahlum in the Group of the Cross at Palenque. In The Art, Iconography, and Dynastic History of Palenque, Part III. Proceedings of the Segunda Mesa Redonda de Palenque, ed. Merle Greene Robertson, 9-34. Pebble Beach, Ca.: Robert Luis Stevenson School.
Schele, Linda (1979) Genealogical Documentation in the Tri-Figure Panels at Palenque. In Tercera Mesa Redonda de Palenque, Vol. IV, edited Merle Greene Robertson, 41-70. Palenque: Pre-Columbian Art Research, and Monterey: Herald Printers.
Schele, Linda (1985) "Some Suggested Readings of the Event and Office of Heir-Designate at Palenque". In Phoneticism in Mayan Hieroglyphic Writing, 287-307. Albany: Institute of Mesoamerican Studies, State University of New York at Albany.
Schele, Linda (1986) "Architectural Development and Political History at Palenque". In City-States of the Maya: Art and Architecture, edited Elizabeth P. Benson, 110-138. Denver: Rocky Mountain Institute for Pre-Columbian Studies.
Schele, Linda (1992) Notebook for the XVIth Maya Hieroglyphic Writing Workshop at Texas. Austin, Texas: University of Texas at Austin.
Schele, Linda; David Freidel (1990). A Forest of Kings: The Untold Story of the Ancient Maya. New York: William Morrow. ISBN 0-688-07456-1. OCLC 21295769. 
Skidmore, Joel (2010). The Rulers of Palenque (PDF) (Fifth bas.). Mesoweb Publications. 5 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 12 Ekim 2015. 
Stuart, David (2005) The Inscriptions from Temple XIX at Palenque. Pre-Columbian Art Research Institute. ISBN 0-934051-10-0
Stuart, David and Stephen Houston (1994) Classic Maya Place Names Studies. Pre-Columbian Art and Archaeology, 33. Washington, D.C.: Dumbarton Oaks Research Library and Collection.

Archaeology of Native North America, 2010, Dean R. Snow, Prentice-Hall, New York. pp.

Robert Sharer (1983) "The Ancient Maya" Stanford, California: Stanford University

Dış bağlantılar

değiştir
 
Wikimedia Commons'ta Palenque ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.
 
Vikikaynak has the text of the 1911 Encyclopædia Britannica article Palenque.
 
Vikigezgin'de Palenque ile ilgili gezi rehberi bulunmaktadır.


"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Palenque&oldid=33949523" sayfasından alınmıştır