Vikipedi

Paranoid kişilik bozukluğu

Paranoid kişilik bozukluğu (PPD), paranoya ve başkalarına karşı yaygın, uzun süreli şüphecilik ve genel güvensizlik ile karakterize edilen bir ruhsal bozukluktur. Bu kişilik bozukluğuna sahip kişiler aşırı duyarlı olabilir, kolayca hakarete uğrayabilir ve korkularını veya önyargılarını doğrulayabilecek ipuçları veya öneriler için çevreyi dikkatli bir şekilde tarayarak dünyayla ilişki kurmayı alışkanlık haline getirebilirler. Hevesli gözlemcilerdir ve sıklıkla tehlikede olduklarını düşünürler ve bu tehlikenin işaretlerini ve tehditlerini ararlar, potansiyel olarak diğer yorumları veya kanıtları takdir etmezler.[2]

Paranoid kişilik bozukluğu
UzmanlıkPsikiyatri, Klinik psikoloji
BelirtilerParanoya, yaygın şüphecilik, başkalarına karşı genel güvensizlik, aşırı duyarlılık, korkuları veya önyargıları doğrulayabilecek ipuçları veya öneriler için çevreyi taramak
Ayırıcı tanıSanrısal bozukluk, Şizofreni, Şizoaffektif bozukluk, Borderline kişilik bozukluğu
SıklıkToplumun %0,5 ila %2,5'i kadarında görüldüğü tahmin edilmektedir.[1]

Tedbirli ve şüpheci olma eğilimindedirler ve oldukça kısıtlı duygusal yaşamları vardır. Anlamlı duygusal katılım kapasitelerinin azalması ve genel izole geri çekilme modeli, çoğu zaman yaşam deneyimlerine şizoid bir izolasyon kalitesi katar.[3] PPD'li kişiler kin besleme, şüphe duyma, başkalarının eylemlerini düşmanca yorumlama eğilimi, kendine referans verme konusunda ısrarcı eğilim veya inatçı bir kişisel hak duygusuna sahip olabilir.[4] Bu bozukluğa sahip hastalar aynı zamanda şizotipal, şizoid, narsistik, çekingen ve borderline gibi diğer kişilik bozukluklarıyla da önemli ölçüde eştanıya sahip olabilirler.

Paranoid kişilik bozukluğu diğer insanların hareketlerini küçültücü ve tehdit edici olarak algılayan aşırı duyarlılıktır.

Organik ve tedavi edilebilir bir beyin hastalığı olarak değerlendirilmektedir.[5] Paranoyalar sağlıklı insanların da zaman zaman şüpheci yaklaşımlarından kaynaklı sahip olabileceği düşünce kalıplarıyken, paranoid kişilik bozukluğu olan bireylerin paranoyaları, günlük hayatın işlevini ve kalitesini bozacak derecede yoğundur.

Nedenler

değiştir

Paranoid özelliklere genetik bir katkı ve bu kişilik bozukluğu ile şizofreni arasında olası bir genetik bağlantı mevcuttur. Norveç'te yapılan uzun vadeli büyük bir ikiz araştırması, paranoid kişilik bozukluğunun orta derecede kalıtsal olduğunu ve genetik ve çevresel risk faktörlerinin bir kısmını diğer A kümesi kişilik bozuklukları olan şizoid ve şizotipal ile paylaştığını buldu.[6]

Psikososyal teoriler, olumsuz içsel duyguların yansıtılmasını ve ebeveyn modellemesini içerir.[1] Bilişsel teorisyenler, bu bozukluğun, diğer insanların düşmanca olduğuna dair temel inancın ve öz farkındalık eksikliğinin birleşiminin bir sonucu olduğuna inanır.[7]

Teşhis

değiştir

ICD-10

değiştir

Dünya Sağlık Örgütü (DSO)'nün ICD-10 'u paranoid kişilik bozukluğu'nu (F60.0) altında listelemektedir. Herhangi bir özel kişilik bozukluğu tanısının aynı zamanda bir dizi genel kişilik bozukluğu kriterini de karşılaması ICD-10'un bir gereğidir. Ayrıca farklı kültürler için sosyal normlar, kurallar ve diğer yükümlülüklere ilişkin spesifik kriterler geliştirmenin gerekli olabileceğine de dikkat çekilmektedir.[8]

Dünya Sağlık Örgütü'nün, 2019'daki ICD-10 sürümüne göre belirtileri şunlardır:[9]

  1. Aksiliklere ve reddedilmelere karşı aşırı hassasiyet
  2. Hakaretleri affedememe. Israrla kin besleme eğilimi (yani hakaretleri, yaralanmaları veya küçümsemeleri affetmeyi reddetme)
  3. Şüphecilik ve başkalarının tarafsız veya dostane davranışlarını düşmanca veya aşağılayıcı olarak yanlış yorumlayarak deneyimi çarpıtma yönünde yaygın eğilim
  4. Gerçek durumla bağdaşmayan, kavgacı ve inatçı bir kendini beğenmişlik duygusu
  5. Eşin veya cinsel partnerin cinsel sadakatine ilişkin herhangi bir gerekçe olmaksızın tekrarlayan şüpheler
  6. İnatçı şekilde kendine gönderme tutumuyla kendini gösteren, kendini aşırı derecede yüceltme eğilimi
  7. Hem hastanın yaşadığı hem de genel olarak dünyadaki olaylara ilişkin asılsız "komplocu" açıklamalarla meşgul olma
  8. Kendine aşırı önem verme ve kendini dünyanın merkezine koymak

Paranoid kişilik bozukluğunda, aşırı paranoyak, fanatik, sorgulayıcı ve hassas paranoid kişilik bozukluğu görülür ama sanrısal bozukluk ve şizofreni görülmez.

DSM-5

değiştir

Amerikan Psikiyatri Birliği'nin (APA) DSM-5'i paranoid kişilik bozukluğu için benzer kriterleri vardır. Genel olarak, erken yetişkinlik çağından itibaren, çeşitli durumlarda oluşan, başkalarına karşı kalıcı bir güvensizliğin ve şüphenin varlığını gerektirirler, güdülerini kötü niyetli olarak yorumlarlar. Bazı durumlarda genel olarak başkalarıyla veya özel olarak arkadaşlar veya partnerlerle ilgili ve bazı durumlarda kin tutma veya öfkeyle tepki verme şeklinde bir tepkiye atıfta bulunan, farklı şüphe veya şüphe türlerini (sömürülmek gibi veya sözlerin ince bir tehdit anlamı taşıdığı) içeren yedi özel sorundan dördünün mevcut olması gerekir.[10]

Genel olarak, erken yetişkinlik çağından itibaren, çeşitli durumlarda ortaya çıkan, başkalarına karşı kalıcı bir güvensizliğin ve şüphenin varlığını gerektirirler, motivasyonlarını kötü niyetli olarak yorumlarlar. DMS-5'e göre belirtiler şu şekildedir:[10]

  1. Yeterli dayanak olmaksızın başkalarının kendilerini istismar ettiğinden, zarar verdiğinden veya aldattığından şüphelenirler.
  2. Arkadaşlarının veya iş arkadaşlarının sadakati veya güvenilirliği hakkında haksız şüphelerle meşguldür.
  3. Bilginin kendilerine karşı kötü niyetli olarak kullanılacağına dair yersiz korku nedeniyle başkalarına güvenme konusunda isteksizdir.
  4. İyi niyetli sözlerin veya olayların gizli alçaltıcı veya tehditkar anlamlarını çıkarırır.
  5. Sürekli olarak kin besler (yani hakaretleri, yaralanmaları veya küçümsemeleri affetmez).
  6. Karakterlerine veya itibarlarına yönelik, başkaları tarafından görülmeyen saldırılar algılar ve öfkeyle tepki verir veya karşı saldırıda bulunur.
  7. Eşinin veya cinsel partnerinin sadakatine ilişkin, gerekçesiz, tekrarlayan şüpheler vardır.

DSM-5, paranoid kişilik bozukluğunu DSM-IV-TR[11] versiyonundan esasen değişmeden listeler ve onu daha gündelik bir şekilde tanımlayan ilişkili özellikleri listeler. Şüphecilik, yakınlıktan kaçınma, düşmanlık ve olağandışı inançlar/deneyimler bu özellikler arasındadır.

Diğer

değiştir

Çeşitli araştırmacılar ve klinisyenler, resmi teşhislerle ilgili kişiliğin çeşitleri, alt kümeleri veya boyutları önerebilir. Psikolog Theodore Millon paranoyak kişiliğin beş alt tipini öne sürdü:[12]

Alt tür Özellikler
İnatçı paranoyak (kompulsif özellikler dahil) Kendinden emin, boyun eğmez, inatçı, çelik gibi, amansız, sert, hazımsız, huysuz ve titiz bir duruş; yasalcı ve kendini beğenmiş; önceden bastırılmış düşmanlığı ortadan kaldırır; kendi-öteki çatışmasından vazgeçer.
Fanatik paranoyak (narsisistik özellikler dahil) Görkemli inançlar mantıksız ve sudandır. Başkalarına karşı gösterişli, pahalı kibirli aşağılama ve kibir vardır. Abartılı iddialar ve fantezilerle kaybedilen gurur yeniden tesis edilir.
Şikayetçi paranoyak (negativist dahil (olumsuz özellikler dahil)) Kavgacı, çekişen, sızlanan, huysuz, tartışmacı, kusur bulan, uzlaşmaz, küskün, asabi, kıskanç, hırçın, somurtkan, sonsuz dalaşan, mızmız, aksi, gıcık, alaycı, ukalâ.
Dar görüşlü paranoyak (kaçınma özellikleri dahil) Münzevi, kendi kendine kapanmış, münzevi; her yerde mevcut tehditlerden ve yıkıcı güçlerden kendini koruyacak şekilde tecrit edilmiş; hayali tehlikelere karşı aşırı tetikte ve savunmacıdır.
Habis paranoyak (sadist özellikler dahil) Kavgacı, huysuz, korkutucu, intikamcı, duygusuz ve zalimdir. Düşmanlık öncelikle fantezide ortaya çıkar; kendi zehirli bakış açısını başkalarına yansıtır; zulüm inançları vardır.

Ayırıcı tanı

değiştir

Paranoid kişinin majör depresif bozukluk, agorafobi, sosyal anksiyete bozukluğu, obsesif kompulsif bozukluk ve maddeyle ilişkili bozukluklar yaşama riski ortalamanın üzerinde olabilir. Şizoid, şizotipal, narsistik, çekingen, borderline ve negativistik kişilik bozukluğu gibi diğer kişilik bozukluğu tanılarına ilişkin ölçütler de genellikle karşılanır.[13]

Tedavi

değiştir

Kısmen başkalarına güvenmeme eğiliminin bir sonucu olarak, paranoid kişilik bozukluğunun tedavisi üzerine çok az çalışma yapılmıştır. Halen, PPD'nin tedavisinde FDA tarafından onaylanmış herhangi bir ilaç bulunmamaktadır, ancak bazı semptomların tedavisi için antidepresanlar, antipsikotikler ve duygudurum dengeleyiciler yanlış varsayımlarla reçete edilebilmektedir.[14]

PPD'nin başka bir tedavi şekli, normalde hem PPD'nin hem de BKB'nin mevcut olduğu durumlarda kullanılan psikanalizdir. Bununla birlikte, yayınlanmış hiçbir çalışma, bu tedavi biçiminin BPD üzerindeki etkilerinin aksine, özellikle PPD üzerindeki etkinliğini doğrudan belirtmemektedir. BDT (Bilişsel davranışçı terapi) de paranoid kişilik bozukluğunun olası bir tedavisi olarak önerilmiştir, ancak vaka çalışmaları bozukluğun belirtilerinde iyileşme gösterse de bunu destekleyecek hiçbir sistematik/yaygın veri toplanmamıştır.[15][16] PPD'li bireyler yardım bulma konusunda isteksiz olduklarından ve başkalarına güvenmekte zorluk çektiklerinden, PPD tedavileri zorlayıcı olabilir.

Epidemiyoloji

değiştir

PPD genel popülasyonun yaklaşık %0,5-4,4'ünde görülür.[1][13][17] Klinik örneklerde erkeklerde daha yüksek oranlar bulunurken, epidemiyolojik olarak kadınların daha yüksek oranda olduğu rapor edilmiştir.[18]

Tarihçe

değiştir
Ayrıca bakınız: Paranoya § Tarihçe

Paranoid kişilik bozukluğu DSM-V'de listelenmiştir ve DSM'nin önceki tüm versiyonlarına dahil edilmiştir. Paranoid kişiliğin en eski tanımlarından biri Fransız psikiyatrist Valentin Magnan'a aittir. Magnan kendine özgü düşünme, hipokondriyazis, aşırı hassasiyet, göndergesel düşünme ve şüphecilik gösteren "kırılgan bir kişilik" tanımlamıştır.[19]

Bu tanımla yakından ilgili olan, Emil Kraepelin'in 1905'teki "şikayet bulmak için her zaman tetikte olan, ancak sanrıları olmayan", kendini beğenmiş, bencil, hassas, asabi, kavgacı, inatçı ve dünyayla çekişme içinde yaşayan sahte şikayetçi bir kişilik tanımıdır. 1921'de bu durumu paranoyak kişilik olarak yeniden adlandırdı ve bu kişileri güvensiz, haksızlığa uğradığını ve düşmanlığa, müdahaleye ve baskıya maruz kaldığını hisseden kişiler olarak tanımladı. Ayrıca bu kişiliklerde bir çelişki gözlemledi: Bir yandan alışılmadık fikirlerine inatla tutunurlar, diğer yandan çoğu zaman her dedikoduyu gerçek olarak kabul ederler.[19] Kraepelin ayrıca, daha sonra paranoid psikoz geliştiren kişilerde paranoid kişiliklerin sıklıkla mevcut olduğunu da belirtti. Daha sonraki yazarlar ayrıca şüphecilik ve düşmanlık gibi özelliklerin insanları sanrısal hastalıklara, özellikle de yaşlılığın "geç dönem parafrenilerine" yatkın hale getirdiğini düşündüler.[20]

Kraepelin'i takip ederek, Eugen Bleuler "tartışmalı psikopatiyi" veya "paranoid yapıyı" şüphecilik, büyüklenmecilik ve zulüm duygularının karakteristik üçlüsünü sergileyen bir şey olarak tanımladı. Ayrıca bu kişilerin yanlış varsayımlarının gerçek bir yanılgı biçimine ulaşmadığını da vurguladı.[19]

Ernst Kretschmer, paranoyaya yatkın kişiliğin hassas iç çekirdeğini vurguladı: kendilerini utangaç ve yetersiz hissediyorlar ama aynı zamanda yetki sahibi tutumları da vardır. Başarısızlıklarını başkalarının entrikalarına ama gizlice kendi yetersizliklerine bağlarlar. Kendilerine önem verme duygusu ile çevreyi takdirsiz ve aşağılayıcı olarak deneyimlemek arasında sürekli bir gerilim yaşarlar.[19]

Alman fenomenolog Karl Jaspers, paranoyak kişiliğe benzeyen "kendine güvensiz" kişilikleri tanımladı. Jaspers'e göre bu tür insanlar, dış deneyimlerin ve onların bu deneyimlere ilişkin yorumlarının getirdiği içsel aşağılanmayı deneyimlerler. Kendilerini küçümsediklerine dair dışarıdan onay alma dürtüsü vardır ve bu da diğer insanların davranışlarında hakaret görmelerine neden olur. Her ufak tefek acıyı çekerler çünkü asıl sebebi kendilerinde ararlar. Bu tür güvensizlik, zorlayıcı resmiyet, katı sosyal yükümlülükler ve abartılı güvence gösterileri gibi aşırı tavize yol açar.[19]

1950'de Kurt Schneider "fanatik psikopatları" tanımladı ve onları yanlış fikirlerinde ısrarcı ve aktif kavgacı olan kavgacı tip ile pasif, gizemli, ezoterik mezheplere karşı savunmasız, ancak yine de başkalarına karşı şüpheci eksantrik tip olarak iki kategoriye ayırdı.[19]

Leonhard ve Sheperd'ın altmışlı yıllardaki tanımlamaları, paranoyak insanların, yeteneklerine aşırı değer verdiklerini ve başarısızlıklarını başkalarının kötü niyetine atfettiklerini anlatır; kişiler arası ilişkilerinin bozulduğunu ve başkalarıyla sürekli çatışma halinde olduklarını da belirtirler.[19]

1975'te Polatin, paranoyak kişiliği katı, şüpheci, dikkatli, benmerkezci ve bencil, içe aşırı duyarlı, ancak duygusal açıdan ifadesiz olarak tanımladı. Ancak fikir ayrılığı olduğunda altta yatan güvensizlik, otoriterlik ve öfke patlaması ortaya çıkar.[19]

1980'lerde paranoid kişilik bozukluğu çok az ilgi gördü ve ilgi gördüğünde de paranoid şizofreni ile olan potansiyel ilişkisine odaklanıldı. Bu on yılın en önemli katkısı, paranoid kişilik bozukluğunun özelliklerini dört kategoriye ayıran Theodore Millon'dan gelir:[19]

1) Tetikte olma, aşırı sinirlilik ve karşı saldırı gibi davranışsal özellikler

2) Aşırı hassasiyet, sosyal izolasyon ve güvensizliği gösteren şikayetler

3) Kişisel güvensizlikleri inkâr etme, bunları başkalarına atfetme ve büyüklenme fantezileri yoluyla kendini şişirme dinamikleri

4) Bağımlılıktan nefret etme ve başkalarından düşmanca uzaklaşma gibi başa çıkma tarzı

Tartışma

değiştir

PPD'nin geçerliliğine ilişkin tekrarlanan endişeler ve zayıf ampirik kanıtlar nedeniyle, PPD'nin DSM'den çıkarılması önerildi.[21] Bunun PPD ile ilgili düşük araştırma çıktısına katkıda bulunduğuna inanılmaktadır.[22]

Ayrıca Bakınız

değiştir

Dış bağlantılar

değiştir
Sınıflandırma
Dış kaynaklar


Kaynakça

değiştir
  1. ^ a b c eMedicine'de Personality Disorders
  2. ^ Waldinger, Robert J. (1 Ağustos 1997). Psychiatry for Medical Students. American Psychiatric. ISBN 978-0-88048-789-4. 
  3. ^ Meissner & Kuper, 2008
  4. ^ MacManus, Deirdre; Fahy, Tom (Ağustos 2008). "Personality disorders". Medicine. 36 (8). ss. 436-441. doi:10.1016/j.mpmed.2008.06.001. 31 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Mayıs 2024. 
  5. ^ "Arşivlenmiş kopya". 18 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ekim 2020. 
  6. ^ Kendler KS; Czajkowski N; Tambs K; ve diğerleri. (2006). "Dimensional representations of DSM-IV cluster A personality disorders in a population-based sample of Norwegian twins: a multivariate study". Psychological Medicine. 36 (11). ss. 1583-91. doi:10.1017/S0033291706008609. PMID 16893481. 
  7. ^ Aaron T. Beck, Arthur Freeman (1990). Cognitive Therapy of Personality Disorders (1ci bas.). The Guilford Press. ISBN 9780898624342. OCLC 906420553. 
  8. ^ The Classification of Mental and Behavioural Disorders (ICD-10) by WHO: "Diagnostic guidelines 23 Mart 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., p.158
  9. ^ "ICD-10 Version:2019". icd.who.int. 31 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Eylül 2023. 
  10. ^ a b "Schizoid Personality Disorder (pp. 652–655)". Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, Fifth Edition (2013). American Psychiatric Association. 2013. ISBN 978-0-89042-555-8. 
  11. ^ American Psychiatric Association (2000). Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, Fourth Edition Text Revision (DSM-IV-TR). Washington, DC: American Psychiatric Association.
  12. ^ Millon, Théodore; Grossman, Seth (6 Ağustos 2004). Personality disorders in modern life. Wiley. ISBN 978-0-471-23734-1. 
  13. ^ a b "Internet Mental Health—paranoid personality disorder". 31 Ocak 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Haziran 2004. 
  14. ^ Lee, Royce J. (1 Haziran 2017). "Mistrustful and Misunderstood: a Review of Paranoid Personality Disorder". Current Behavioral Neuroscience Reports (İngilizce). 4 (2). ss. 151-165. doi:10.1007/s40473-017-0116-7. ISSN 2196-2979. PMC 5793931 $2. PMID 29399432. 
  15. ^ Lee, Royce J. (1 Haziran 2017). "Mistrustful and Misunderstood: a Review of Paranoid Personality Disorder". Current Behavioral Neuroscience Reports (İngilizce). 4 (2). ss. 151-165. doi:10.1007/s40473-017-0116-7. ISSN 2196-2979. PMC 5793931 $2. PMID 29399432. 
  16. ^ Williams, Janice G. (1988). "Cognitive intervention for a paranoid personality disorder". Psychotherapy: Theory, Research, Practice, Training (İngilizce). 25 (4). ss. 570-575. doi:10.1037/h0085383. ISSN 1939-1536. 
  17. ^ Schulte Holthausen, Barbara; Habel, Ute (11 Ekim 2018). "Sex Differences in Personality Disorders". Current Psychiatry Reports (İngilizce). 20 (12). s. 107. doi:10.1007/s11920-018-0975-y. ISSN 1535-1645. PMID 30306417. 
  18. ^ Grant, Bridget F.; Hasin, Deborah S.; Stinson, Frederick S.; Dawson, Deborah A.; Chou, S. Patricia; Ruan, W. June; Pickering, Roger P. (1 Temmuz 2004). "Prevalence, Correlates, and Disability of Personality Disorders in the United States: Results From the National Epidemiologic Survey on Alcohol and Related Conditions". The Journal of Clinical Psychiatry. 65 (7). ss. 948-958. doi:10.4088/JCP.v65n0711. ISSN 0160-6689. PMID 15291684. 15 Haziran 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Nisan 2022. 
  19. ^ a b c d e f g h i Salman Akhtar (1990). Paranoid Personality Disorder: A Synthesis of Developmental, Dynamic, and Descriptive Features 1 Nisan 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. American Journal of Psychotherapy, 44, 5–25.
  20. ^ Bernstein, D. P., Useda, D., Siever, L. J. (1995). Paranoid Personality Disorder. In: J. W. Livesley (Ed.). The DSM-IV Personality Disorders. (pp. 45-57). New York: Guilford.
  21. ^ Schulte Holthausen, Barbara; Habel, Ute (11 Ekim 2018). "Sex Differences in Personality Disorders". Current Psychiatry Reports. 20 (12). s. 107. doi:10.1007/s11920-018-0975-y. ISSN 1523-3812. PMID 30306417. 
  22. ^ Triebwasser, Joseph; Chemerinski, Eran; Roussos, Panos; Siever, Larry J. (Aralık 2013). "Paranoid Personality Disorder". Journal of Personality Disorders. 27 (6). ss. 795-805. doi:10.1521/pedi_2012_26_055. ISSN 0885-579X. PMID 22928850. 
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Paranoid_kişilik_bozukluğu&oldid=33436826" sayfasından alınmıştır