Pereja Kolonya Fabrikası
Bu maddede kaynak listesi bulunmasına karşın metin içi kaynakların yetersizliği nedeniyle bazı bilgilerin hangi kaynaktan alındığı belirsizdir. (Temmuz 2020) (Bu şablonun nasıl ve ne zaman kaldırılması gerektiğini öğrenin) |
Pereja Kolonya Fabrikası, Seyfi Arkan tarafından tasarlanmış fabrika yapısıdır. Yapımına 4 Mart 1966 tarihinde Bahçelievler'de başlanılan yapı, 9 Temmuz 1967 tarihinde dönemin başbakanı Süleyman Demirel'in de katılımıyla açılmıştır.
Modern Türkiye Mimarlığındaki Önemi
değiştirSeyfi Arkan’ın son dönem yapılarından olan Pereja Kolonya Fabrikası; mimarın, erken Cumhuriyet modernist mimarı olarak anıldığı hayatının son dönemlerinde modernist çizgilerle ürettiği ve Türkiye’nin modern mimarlık safhasının gelişmesine büyük katkı sağladığı fabrika yapısı olarak literatürde yerini bulmuştur. O zamanki adıyla Londra Asfaltı (D-100) üzerinde konumlanan yapı, İstanbul'un makroformunun oluşumuna katkı sağlamış ve yol üzerinde konumlanan diğer sanayi yapıları ile birlikte sanayinin desantralizasyonuna etki etmiştir.
İlk olarak Bomonti semtini kendine ev olarak kullanan Pereja markası, sermayenin ve ekonominin politikalarını takip ederek bu yöntemleri izlemiş ve fabrika yapısını Bahçelievler semtine E-5 aksı üzerine taşımıştır. Mal sahipleri bu taşınmayı titizlikle yürütmüş ve tasarım aşamasında da rol almışlardır. Arkan'ın çalışmalarını yaptığı günlerde mimarın ofisine uğramayı ve mimarla birlikte saha çalışmalarını katılmayı gündelik bir titizlikle alışkanlık haline getiren Pereja markasının kurucusu Yılmaz Cenkel (Peppo), Arkan'ı tasarım aşamasında yalnız bırakmamış ve tasarımın şekillenmesinde etkili olmuştur. Cenkel dönemin fabrika yapılarını iyi bilen bir mal sahibi olarak Arkan'a bu konudaki direktiflerini vermiştir.
Fabrika içerisinde alışılagelmişin dışında tasarımlar yapılmıştır. Geçmiş dönemlerde yapılan fabrikalarda opak bölme elemanları kullanılırken Pereja Kolonya Fabrikasında şeffaf bölücü elemanlar ve duvarlar kullanılmıştır. Yapılan tasarımlar mimari kararlar olarak görülse de bu kararların alınmasındaki en önemli etkenlerden biri kapalı ofis sisteminden açık ofis sistemine geçişin ara evrelerinin yaşanmasıdır. Pereja Kolonya Fabrikası, bu sebeplerden dolayı Fordist üretim biçiminden post-Fordist üretim biçimine geçildiğinin göstergelerini taşımaktadır.
1968 yılında yayımlanan Cumhuriyet gazetesinde; Pereja Kolonya Fabrikası, "lüks bir dağ villası" ve "sanat eseri" gibi isimlerle betimlenmiştir. Bu betimlenen arka planında Seyfi Arkan'ın modernist çizgileri yer almaktadır. Dışarıdan bakıldığında üretim bandına sahip bir fabrika olarak görülmeyen yapı, Türkiye'nin modern mimarlık dönemine büyük katkılar sağlamıştır.
Tarihsel Değişim
değiştirSeyfi Arkan'ın son dönem yapılarından biri olan fabrika yapısı, mimar tarafından 1963-66 yılları arasından tasarlanmıştır. 4 Mart 1966 yılında, su yerine kolonya ile temeli atılarak yapımına başlanan yapının inşaatı 9 Temmuz 1967 yılında bitmiştir. Fabrikanın açılışına dönemin başbakanı Süleyman Demirel tarafından açılan fabrikanın açılışına dönemin İstanbul Valisi Vefa Poyraz ve İstanbul Belediye Başkanı Haşim İşcan da katılmıştır. Fabrikanın açılışında kalabalık bir topluluk bulunmuştur.
Fabrika, 2000 yılı sonrasında üretimini durdurmuş ve 2010 yılı sonrasına yaklaşırken spor malzemeleri satılan Sportive mağazasına dönüştürülmüştür. 2011 yılında markanın logosuna referans veren altıgen formlu satış kiosku yıkılmıştır. 2016 yılında yapılan cephe kaplamaları nedeniyle özgün cephe kaplaması tamamen bozulmuştur.
Yapı, 2018 yazında, aynı dönem yapılan modern fabrika yapılarının kaderini paylaşmış ve yıkılmıştır. Yapının yerine 04.01.2019 tarihli ruhsatla Hacıbozanoğlu İş Merkezi inşaatı için temel atma çalışmaları başlatılmıştır.
Kaynakça
değiştir- Erdem Üngür, Pe-Re-Ja Kolonya Fabrikası: İstanbul’da Sanayinin Desantralizasyonu ve Emek Gücünün Örgütlenmesi, Betonart, 2019
- Pereja, Hikayemiz24 Temmuz 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.