Peter Artedi
Peter Artedi veya Petrus Arctaedius (27 Şubat 1705 - 28 Eylül 1735) " ihtiyolojinin babası" olarak bilinen İsveçli doğa bilimci.
Artedi, Ångermanland eyaletinin Anundsjö şehrinde doğdu. Din adamı olmak niyetiyle, 1724 yılında Harnosand'da okuduktan sonra Uppsala Üniversitesi'ne teoloji okumak için gitti, ancak dikkatini tıp ve doğa tarihine, özellikle de büyük ölçüde etkilediği bir bilim olan ihtiyolojiye çevirdi. 1728'de yine İsveçli olan Carl Linnaeus Uppsala'ya geldi ve 1729'dan aralarında kalıcı bir dostluk kuruldu.1732'de Arterdi İngiltere'ye,Linnaeus Lappland'a gitmek üzere Uppsala'yı terk ettiler;ayrılmadan önce,ölüm durumunda el yazmaları ve kitaplarını karşılıklı olarak birbirine miras bıraktılar.
1734'te Artedi İngiltere'yi ziyaret ettiğinde Hans Sloane buluştuğundan ve Londra'da Londra Köprüsü'de nehrin aşağı akıntısı yönünde bir balinadan bahsetti. Artedi 1735 yazında Londra'dan ayrıldı ve Leiden'de Linnaeus ile buluştu. Artedi parasızdı ve Linnaeus onu Amsterdam'daki zamanının belki de en zengin müzesini oluşturan zengin bir Hollandalı olan Albertus Seba ile tanıştırdı. Seba, Theasaurus'ta balık tanımları yazmak için Artedi'yi çalıştırdı. 27 Eylül gecesi Seba'nın evinden pansiyonlarına dönerken yanlışlıkla düştü ve bir kanalda boğuldu. Ertesi gün cesedi bulundu. Linnaeus, iki gün sonra Claudius Sohlberg'den Artedi'nin ölümünü duydu ve iki gün sonra aceleyle Amsterdam'a gitti. Anlaşmaya göre, el yazmaları Linnaeus'un eline geçti ve yazarın hayattayken yazdığı Bibliotheca Ichthyologica ve Philosophia Ichthyologica,1738'de Leiden'de[1] "Ichthyologia sive opera omnia de piscibus" adı altında yayınlandı.
Artedi, 2 Ekim 1735'te Amsterdam'daki St Anthony kilisesinde bir fakir mezarına gömüldü. Mezarı asla işaretlenmedi ve kilise avlu alanı o zamandan beri başka amaçlar için tahsis edildi. Anders Celsius tarafından Latince yazılmış ve George Shaw tarafından İngilizceye çevrilmiş olan bir kitabenin bilinmesi, Linnaeus'un kendi "Ichthyologia" kopyasının arka uç kısmında yazılı olduğu için bilinmektedir:
- Burada fakir Artedi yatıyor, yabancı topraklarda
- Bir insan ya da balık değil, daha iyi bir şey,
- Bir adam değil,çünkü hayatını geçirdi balıklar arasında
- Balık da değil, çünkü ölümü oldu sonunda suda
Amsterdam Hayvanat Bahçeleri'nde Peter Artedi'ye bir anıt taş dikildi ve 28 Haziran 1905'te açıldı;anıt Latince yazılmıştır. Diğer taş anıtlar İsveç'te Anundsjö ve Nordmaling'de bulunmaktadır.
Linnaeus Doğu Akdeniz'de bulunan monotipik bir tür olan Artedia(Apiacea)'ya arkadaşının ismini verdi.
Kaynakça
değiştir- ^ Önceki cümlelerden bir veya daha fazlası artık kamu malı olan bir yayından alınan metni içeriyor: Chisholm, Hugh, (Ed.) (1911). "Artedi, Peter". Encyclopædia Britannica. 2 (11. bas.). Cambridge University Press. s. 663.
Dış bağlantılar
değiştir- Engel, H (1970). "Artedi, Peter". Dictionary of Scientific Biography. 1. New York: Charles Scribner's Sons. ss. 305-306. ISBN 0-684-10114-9.
- Pietsch, Theodore W. (2010). The curious death of Peter Artedi. A mystery in the history of science. Scott & Nix Inc., New York. ISBN 978-0-9825102-8-5.
- Broberg, Gunnar (1987). "Petrus Artedi in his Swedish Context" (PDF). Proc. V Congr. europ. Ichthyol., Stockholm, 1985. ss. 11-15. 19 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 13 Ağustos 2012.
- The Petrus Artedi Tricentennial Symposium on Systematic Ichthyology, 200529 Temmuz 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.