Vikipedi

Peter Wessel Zapffe

Peter Wessel Zapffe (18 Aralık 1899- 12 Ekim 1990) Norveçli bir metafizikçi, yazar, sanatçı, avukat ve alpinist. İnsan varoluşuna dair pesimist ve kaderci görüşleriyle dikkat çeker.[1] Felsefi görüşleri konusunda, Alman filozof Arthur Schopenhauer ve onun antinatalist görüşlerinden büyük ölçüde ilham aldı.[2] İnsan yaşamının hatalı oluşu ile ilgili görüşlerini, "The Last Messiah" (Norveççe: Den sisdste Messias, 1933) adlı makalesinde konu almıştır; bu makale, onun en çok bilinen felsefi incelemesi ve çevrilmemiş "Trajedi Üzerine" (Om det tragiske, 1941) eserinin daha kısa bir versiyonudur.[1]

Peter Wessel Zapffe
Zapffe, 1949.
Tam adıPeter Wessel Zapffe
Doğumu18 Aralık 1899
Tromsø, Norveç
ÖlümüAsker, Norveç
EvliliklerBergliot Espolin Johnson (1935-1941) Berit Riis Christensen (1952)
Alma materKıta felsefesi, Biyosofi, Pesimizm
ÖdüllerFritt Ord Ödülü
Çağı20. yüzyıl felsefesi
BölgesiBatı felsefesi
İlgi alanlarıMetafizik, Nihilizm
Önemli fikirleriBiyosofi, Antinatalizm, "The Last Messiah".
Etkilendikleri
Etkiledikleri

Felsefi ve edebi çalışmaları

değiştir

Zapffe, insanların, doğanın işleyişine uymayan aşırı gelişmiş bir beceriyle (kavrama, kendini bilme, bilinç) doğduğu görüşündedir. İnsanın yaşam ve ölüm gibi konularda çözümleyip meşrulaştırma arzusu giderilemez; insanlık, doğanın karşılayamayacağı bir arayış içerisindedir; kozmik bir yalnızlık.[3] Bu teori ile ortaya çıkan trajedi ise insanların, tüm zamanlarını insan olmamaya çalışarak geçirmesidir. Dolayısıyla insan varoluşu bir paradokstur.

Zapffe, The Last Messiah'ta ortaya attığı fikirleri "Om det tragiske" eserinde genişletse de, ana hatlarıyla, insanın bu paradoks ile yüzleşmekten kaçınması adına dört adet savunma mekanizması tanımlar:

  • İzolasyon; rahatsız edici ve yıkıcı tüm düşünce ve duyguların bilincinden tamamen keyfi bir şekilde uzaklaşma.[4]
  • Sabitleme veya demir atma; sıvı bilincin içindeki noktaların değişmez hale getirilmesi veya etrafına duvarların inşa edilmesi.[5] Sabitleme mekanizması, bireylerin dikkatlerini sürekli bir noktaya vererek uzaklaşmasını sağlar. Zapffe, bu mekanizmayı "Tanrı, kilise, ahlak, kader, yaşamın kuralları, insanlık, gelecek" kavramları ile topluma uyarlar; "birincil kolektif demirleme kubbeleri" olarak bahseder.[6]
  • Dikkat dağıtma; bireyin dikkatini, sürekli olarak izlenimler ile etkileyerek kritik sınırlar içine çekmesi. Bu ilke, aklın kendi içine dönmesini engellemek amacıyla bireyin enerjisini tek bir fikre veya göreve odaklamak ile alakalıdır.
  • Yüceltme veya süblimasyon; enerjinin negatif çıkışlardan pozitif olanlara doğru yeniden odaklanması. Birey, kendini uzaklaştırır; varoluşuna estetik bir bakış açısıyla (yazarlık, şairlik, ressamlık) bakar. Zapffe, kendi denemelerinin de bu amacı güttüğünden bahseder.[7]

Zapffe, bu tanımları yaptıktan sonra insanın bu aldatmacayı bırakması gerektiğini söyler. Ona göre insanlık üremeyi bırakmalı ve türünün sonunu getirmelidir. Bunu, Musa'nın çoğalıp yayılma nutku ile kıyaslar; "Kendinizi bilin; üremeyi bırakın; dünya sizden sonra huzura kavuşsun."[8]

Zapffe; felsefi görüşlerini oluştururken, Schopenhauer ve Jakob Johann von Uexküll ve Henrik Ibsen başta olmak üzere pek çok filozoftan etkilenmişti.[2][9] Norveçli-Kanadalı filozof Herman Tønnessen'in 65. doğum günü dolayısıyla, 1983 yılında, "I Choose the Truth. A Dialogue Between Peter Wessel Zapffe and Herman Tønnessen" kitabı yayınlandı. İkili, kitaptai insanın varoluşu üzerine tartışır.[10] İkisi birbirini uzun yıllardır tanıyordu. Tønnessen, Oslo Üniversitesi'nde, Arne Næss ile birlikte eğitim görmüştü.

Bunların yanında Zapffe bir dağcıydı. Norveç'in en erken eko-felsefecisidir;[11] çevreciliğe oldukça ilgiliydi. Zapffe'nin ana eko-felsefi önerisi; insan eğer var olmasaydı, doğanın çok daha iyi bir halde olacağını bilecek bilişsel kapasiteye sahipliğinden dolayı insanın en yüksek trajedi olduğuydu.[12] Doğaya karşı korumacı tavrı, aslen doğayı koruma niyetinden değil, doğanın insan tarafından kültürelleştirilmesinden kaçınma isteğinden ötürüydü; dağların, insan eli değmemiş bir halde kalmasını istiyordu.[13] "...Onlar (dağlarda) herhangi bir iz bırakmamalılar."[14] Zapffe ayrıca tırmanma ve doğa maceraları hakkında birçok mizahi kısa öykünün yazarıydı.[15] "Dağcılık tıpkı yaşamın kendisi gibi anlamsızdır; mükemmel bir dikkat dağıtıcıdır yine de."[14]

Kişisel hayatı

değiştir

Eczacı Fritz Gottlieb Zapffe ve Gudrun Wessel'in oğlu olan Zapffe, anne tarafından Danimarka-Norveçli amiral Peter Tordenskjold ile akrabaydı.[16] Lisedeyken yerel gazetelerde çeşitli makaleler yayınladı ve editörlük yaptı.[17] Baskıcı bir ailede büyüdü; bu baskı, Hristiyanlık ve otoriteye karşı bir nefret geliştirmesine sebep oldu. Aynı yıllarda, Hristiyanlık üzerine "Fra dyretanden til den liberale teologi" adlı, Liberal Hristiyanlık üzerine bir ders verdi; okul müdürü tarafından küfür ile suçlandı.[17]

 
Arne Næss ile Stetind'e çıkış (Ascent to the Stetind with Arne Næss), 1937. Fotoğraf çalışması.

Babasının zorlaması ile 1918-1925 arasında Oslo Üniversitesi'nde hukuk eğitimi alan Zapffe, dağcılık hobisini de bu süreçte edindi[18] ve ilk tecrübesi ise 1921 yılında Kolsås, Bærum'daydı. 1924'te Ullsfjorden'de Tommeltott'un tepesine tırmanan ilk kişi oldu; 1925'te Kvaløya'da Småting (güney tarafı); ve Malangen ile Balsfjorden arasındaki Bentsjordtind'e tırmandı. Aynı yıl Okshorn, Snekollen ve Mykkjetind'e de tırmandı. 1926'da Senja'da bir zirve ve ayrıca Kvaløya'daki Hollenderan zirvesine yine ilk kez onun tarafından ayak basıldı. 1987'de Kvaløya'daki Hollenderan'ın en yüksek zirvesine onun adı verildi; bugün zirveye "Zapffes tind" (Zapffe'nin zirvesi) deniyor. 1928'de Zapffe, Skamtinden'in ilk zirvesine tırmandı ve aynı zamanda Svolværgeita'nın ön tarafına tırmanan ilk kişi oldu. 1928'de ise Skamtinden'in ilk zirvesine tırmandı ve aynı zamanda Svolværgeita'nın ön tarafına tırmanan ilk kişi oldu.[16] Mezuniyeti sonrası Tromso'ya geri dönerek 1928-1929 arasında avukat yardımcılığı yaptı; ardından 5 Haziran 1929'da Tromsø'dan ayrıldı. Oslo'daki Erling Skjalgssøns caddesinde oldukça sade ve zihinsel olarak felaket durumda yaşayacağı bir oda buldu; "Ölümün en büyük teselli ve kaçış olduğu ve her zaman el altında olduğu fikri, bana daha da büyük bir güçle nüfuz ediyor."[16] Bu dönemde Henrik İbsen'i keşfetmesinin ardından edebiyat çalışmak istedi ancak felsefe doktorası yaptı; 1941 yılında "Om det tragiske" isimli tezini başarıyla savundu ve tezi kitap olarak yayınlandı.[17]

 
Tromsø, 1930.

1928'de bir fırtına nedeniyle Umberto Nobile'nin zeplini İtalya'ya dönüş yolunda düştü. Roald Amundsen (Zapffe'nin aile dostu) ve Peter Zapffe, zeplin mürettebatının kurtarılmasına yardım etti. O sırada keşif gezisi için tercüman olarak görev yaptı. Daha sonra DS «Isbjørn»'da Alman tercüman olarak görev yaptı, babası da gemideydi: keşif seferi o zaman kayıp Amundsen'i aramaktı, ancak başarısız oldu.

1940'ta, Norsk Tindeklubb'a başvurdu ancak reddedildi. 1965 yılında ise bir dağcılık topluluğuna onursal üye olarak kabul edildi. 1987'de Tromsø'dan bir dağcılık kulübüne üye oldu. Emil Cioran gibi o da 1978'den beri devlet emekliliğiyle yaşıyordu. 1987'de "edebi çalışmasının özgün ve çok yönlü karakteri" sebebiyle Fritt Ord Vakfı'ndan onur ödülü aldı.[16] Hayatının son yıllarında, gazeteciler tarafından sık sık ziyaret edilen Zapffe, Asker og Bærum Budstikke ile yaptığı bir röportajda kendisini bir nihilist olarak tanımladı; "Ben pesimist değilim. Ben bir nihilistim; yani, üzücü endişelere sahip olmak anlamında bir pesimist değil, ahlaki olmayan bir anlamda nihilist."[16]

Zapffe'nin hobileri çeşitliydi ve ressamlığa bir hevesi vardı. Fotoğrafçılık ise fotoğraf ekipmanını ona ödünç veren babası (kendisi bir fotoğrafçı) aracılığıyla 12 yaşından itibaren onu meşgul etmeye başladı. Bu aynı zamanda miyopluğu için bir tür telafi anlamına geliyordu. Bir fotoğrafçı olarak çalışmalarının etkisi, Rough Joys (1969) adlı çalışmasında görülebilir; burada, dağlara yaptığı geziler sırasında fotoğraf belgelerinden ekphrasis'i yeniden yapılandırdığı görülüyor. Fotoğraflarının çoğu şu anda kültürel mirastır.[16]

Zapffe, 1935'te Bergljot Espolin Johnsen ile evlendi ve 1941'de boşandı. 1952'de Berit Riis Christensen ile evlendi. 1990'daki ölümüne kadar birlikte kaldılar; Berit ise Mayıs 2008'de öldü.[19] Çocuk sahibi olmamayı tercih etti.[20] Norveçli filozof ve dağcı arkadaşı Arne Næss ile ömür boyu arkadaş kaldı.[12]

Seçilmiş eserleri

değiştir
  • Om det tragiske (İngilizce: On the Tragic), Oslo, 1941 ve 1983.
  • Den fortapte sønn. En dramatisk gjenfortælling (İngilizce: The Prodigal Son: A Dramatic Renarration), Oslo, 1951.
  • Indføring i litterær dramaturgi (İngilizce: Introduction to Literary Dramaturgy), Oslo, 1961.
  • Den logiske sandkasse. Elementær logikk for universitet og selvstudium (İngilizce: The Logical Sandpit: Elementary Logic for University and Individual Study), Oslo, 1965.
  • Lyksalig pinsefest. Fire samtaler med Jørgen (İngilizce: Blissful Pentecost: Four Dialogues with Jørgen), Oslo, 1972.
  • Hos doktor Wangel. En alvorlig spøk i fem akter (İngilizce: With Doctor Wangel: An Earnest Jest in Five Acts), Ib Henriksen, Oslo, 1974.
  • Rikets hemmelighet. En kortfattet Jesus-biografi (İngilizce: The Secret of the Kingdom: A Short Biography of Jesus), Oslo, 1985.

Kısa hikayeleri

değiştir
  • Essays og epistler (İngilizce: Essays and epistles), Oslo, 1967.
  • Barske glæder og andre temaer fra et liv under åpen himmel (İngilizce: Rough Joys, and other themes from a life lived under the open sky), Oslo 1969.
  • Spøk og alvor. Epistler og leilighetsvers (İngilizce: Jest and Earnest: epistles and occasional verse), Oslo, 1977.
  • Hvordan jeg blev så flink og andre tekster (İngilizce: How I Became So Clever, and other texts), Oslo, 1986.
  • Vett og uvett. Stubber fra Troms og Nordland (İngilizce: Sense and Nonsense: Short Stories from Troms and Nordland) Einar K. Aas ve P. W. Zapffe tarafından, Trondheim 1942. Kaare Espolin Johnson tarafından illüstrasyonu yapıldı.

Ayrıca bakınız

değiştir

Kaynakça

değiştir

Özel

değiştir
  1. ^ a b "The View from Mount Zapffe". Philosophy Now. March–April 2004. 27 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Nisan 2020. 
  2. ^ a b Moen, Ole Martin (1 Temmuz 2021). "Pessimism Counts in Favor of Biomedical Enhancement: A Lesson from the Anti-Natalist Philosophy of P. W. Zapffe". Neuroethics (İngilizce). 14 (2): 315-325. doi:10.1007/s12152-021-09458-8. ISSN 1874-5504. 4 Mart 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mart 2022. 
  3. ^ "Dixi et liberavi/Peter Wessel Zapffe". www.olsholt.no. 5 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mart 2022. 
  4. ^ Zapffe, s. 4.
  5. ^ Zapffe, s. 4-5.
  6. ^ Zapffe, s. 5.
  7. ^ Zapffe, s. 8.
  8. ^ Zapffe, s. 10.
  9. ^ OpenAirPhilosophy 2019, s. 2-3.
  10. ^ Zapffe, Peter Wessel (1983). Jeg velger sannheten : en dialog mellom Peter Wessel Zapffe og Herman Tønnessen. Herman Tønnessen, Arne Næss. Oslo: Universitetsforlaget. ISBN 82-00-06739-4. OCLC 22110022. 4 Mart 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mart 2022. 
  11. ^ OpenAirPhilosophy 2019, s. 1.
  12. ^ a b OpenAirPhilosophy 2019, s. 2.
  13. ^ "Parting with Gausta" (PDF). Open Air Philosophy. 1969. 28 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 3 Mart 2022. 
  14. ^ a b OpenAirPhilosophy 2019, s. 4.
  15. ^ "Stetind" (PDF). Open Air Philosophy. 1937. 18 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 3 Mart 2022. 
  16. ^ a b c d e f Haave, Jørgen (1999). Naken under kosmos : Peter Wessel Zapffe, en biografi. Oslo: Pax. ISBN 82-530-2117-8. OCLC 44854528. 4 Mart 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mart 2022. 
  17. ^ a b c "Peter Wessel Zapffe". Norsk biografisk leksikon (Norveççe). 13 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mart 2022. 
  18. ^ Fremstedal, Roe (2013). "Meaning of Life: Peter Wessel Zapffe on the Human Condition". On Meaning in Life. de Gruyter: 113-128. 8 Şubat 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mart 2022. 
  19. ^ "Peter Wessel Zapffe". Hemneslekt. 8 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ağustos 2020. 
  20. ^ Reed, Peter, (Ed.) (1993). "Peter Wessel Zapffe". Wisdom in the Open Air: The Norwegian Roots of Deep Ecology (İngilizce). Minneapolis, Minnesota: University of Minnesota Press. s. 56. ISBN 978-0-8166-2150-7. 28 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mart 2022. 

Genel

değiştir

Dış bağlantılar

değiştir
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Peter_Wessel_Zapffe&oldid=32590030" sayfasından alınmıştır